ตักบาตรเที่ยงคืนในวัน "เป็งปุ๊ด" กับอรหันต์องค์สุดท้าย "พระอุปคุต"

• วันวิสาขบูชา 2567 กับ 3 เหตุการณ์สำคัญใน "พระพุทธศาสนา"
  
  
• รวมบทสวดมนต์ วันวิสาขบูชา 2567

วันเป็งปุ๊ด คือวันอะไร

วันเป็งปุ๊ด หรือ เพ็ญพุธ หรือ ประเพณีตักบาตรเที่ยงคืน เป็นประเพณีของทางภาคเหนือ ในทุกปีที่มีวันขึ้น 15 ค่ำ ที่ตรงกับวันพุธโดยไม่เจาะจงว่าต้องอยู่ในเดือนใด พระภิกษุสามเณรทุกรูปจะออกบิณฑบาตในตอนเที่ยงคืน บรรดาพุทธศาสนิกชนชาวเหนือจะเตรียมข้าวสารอาหารแห้งไว้คอยใส่บาตรตั้งแต่หลังเที่ยงคืน โดยจะไปคอยใส่บาตรที่หน้าบ้าน ตามถนนสายต่าง ๆ หรือตามแยกใกล้ชุมชน 

วิสาขบูชา 2567 ตรงกับวันพุธ ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6  

วันวิสาขบูชา 2567 ตรงกับวันพุธ เรียกว่า วันเพ็ญพุธ คือ วันขึ้น 15 ค่ำที่ตรงกับวันพุธ ซึ่งบางปีไม่มีเลย ปีนี้ตรงกับวันพุธที่ 22 พฤษภาคม (เวลาเที่ยงคืน) เท่ากับเป็นคืนวันอังคารที่ 21 พฤษภาคม โดยการไหว้พระอุปคุตเน้นขอพรส่งเสริมให้มีความสุข ให้มีอายุยืนยาวสุขภาพแข็งแรง ความรักมั่นคงมีอำนาจบารมี และมีเหลือกินเหลือใช้ มั่งคั่งมั่งมีศรีสุข เงินทอง โชคลาภ 

อ่านข่าว : ปักหมุด สถานที่เวียนเทียน "วันวิสาขบูชา 2567"

"วัดอุปคุต" วัดสำคัญในวันเป็งปุ๊ด

สำหรับชาวพุทธใน จ.เชียงใหม่ หรือใกล้เคียง นิยมไปตักบาตรเที่ยงคืนที่ "วัดอุปคุต" ซึ่งตามความเชื่อ มีเรื่องเล่าสืบต่อกันมาว่า ในยามรุ่งสางของวันพุธวันหนึ่ง ขณะที่พระจันทร์ยังส่องแสงเต็มดวงอยู่นั้น มีสามีภรรยาผู้ยากไร้ทำอาชีพขายผลไม้คู่หนึ่ง กำลังนำผลไม้ไปขายที่ตลาด พลันเห็นสามเณรน้อยรูปหนึ่งเดินผ่านมายืนที่หน้าบ้าน ทั้งคู่แม้จะมีเงินทองไม่มากนัก แต่ก็รู้สึกอยากทำบุญมาก ๆ หลังจากใส่บาตรแล้ว ทั้งคู่บังเกิดความปีติอิ่มอกอิ่มใจอย่างบอกไม่ถูก

วันนั้นทั้งวันขายผลไม้หมดเกลี้ยงภายในเวลาอันรวดเร็ว และวันต่อ ๆ มาก็เป็นเช่นนี้อีก ทำให้เริ่มมีฐานะดีขึ้นเรื่อย ๆ จนกลายเป็นคหบดีของเมืองเชียงใหม่

ทุก ๆ วันพุธยามรุ่งสาง สามีภรรยามักชะเง้อมองหาสามเณรน้อยอยู่เนือง ๆ แต่กลับไม่มีโอกาสได้พบอีกเลย จึงนำเรื่องนี้ไปพูดคุยกับพระเถระรูปหนึ่ง พระเถระรูปนั้นอธิบายว่า สามเณรรูปที่ทั้งสองได้ใส่บาตรไป คงเป็น "พระอุปคุต" จำแลงกายผุดมาจากสะดือทะเลหลังจากที่อดข้าวจำศีลมาตลอดทั้งปี โดยมาในรูปของเณรน้อยวัย 7 ขวบจะมาเดินบิณฑบาตในตอนเที่ยงคืนเฉพาะวันเพ็ญขึ้น 15 ค่ำ ของวันพุธเท่านั้น

ด้วยเหตุที่สองสามีภรรยา ได้โชคลาภจากการใส่บาตรกับพระอุปคุตผ่านร่างของสามเณรน้อยรูปนั้น เป็นที่มาของการสร้างวัดอุปคุตขึ้นที่ จ.เชียงใหม่ 

อ่านข่าว : “บุญกิริยาวัตถุ 10” วิธีเพิ่มบุญให้ตัวเอง

"พระอุปคุต" พระอรหันต์หนึ่งเดียวที่โลกยังมีชีวิตอยู่

ในทางพุทธศาสนา ปัจจุบันยังเชื่อว่า โลกนี้ยังมีพระอรหันต์องค์สำคัญ ผู้มีหน้าที่สืบทอดพุทธศาสนาให้ครบ 5,000 ปีนั่นคือ "พระอุปคุต" ในสมัยพุทธกาล ก่อนเสด็จดับขันธปรินิพพาน พระผู้มีพระภาคเจ้าได้เทศนาโปรดนาคชื่ออปลาละ โปรดช่างปั้นหม้อหญิงจัณฑาล และ นางโคบาลแล้ว เสด็จสู่เมืองมถุรา ณ ที่นั้นได้มีพุทธดำรัสกับพระอานนท์ว่า

ดูก่อนอานนท์ ณ นครมถุรานี้ อีกร้อยปี แต่ตถาคตนิพพานแล้ว จะมีคนขายน้ำหอมชื่อ คุปตะ เขาจะมีลูกชื่อ อุปคุต ซึ่งจะได้เป็นอนุพุทธ ท่านผู้นี้จะทำงานของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าต่อไป เทศนาของท่านผู้นี้จะช่วยให้ภิกษุเป็นอันมากเอาชนะกิเลสมารได้ จนเข้าถึงอรหันตผล พระอรหันต์จะมีมากจนมีปริมาณเต็มถ้ำ ซึ่งยาว 18 ศอก กว้าง 12 ศอก อานนท์ นอกไปจากนี้แล้ว พระอุปคุตรูปนี้ จะเป็น "เอตทัคคะ" ในบรรดาธรรมถึกทั้งหลายของเรา

"พระอุปคุต" จึงเป็นพระอรหันต์องค์สำคัญหลังสมัยพุทธกาล "ที่ยังมีชีวิตอยู่" ที่ได้รับพุทธพยากรณ์จากพระพุทธเจ้า ให้เป็นอนุพุทธะทำภารกิจสืบทอดพระศาสนา แทนพระพุทธเจ้าไปจนถึง พ.ศ.5000 

พระอุปคุต

ตามคำบอกเล่าของครูบาอาจารย์ผู้สำเร็จธรรม กล่าวว่า "พระอุปคุต" ท่านมีปฏิปทาดำเนินไปในทางสันโดษ มักน้อย ท่านอธิษฐานจิตทรงสภาวะธาตุขันธ์ชั้นละเอียดเหนือยิ่งกว่าความเป็นทิพย์เนรมิตอยู่ในมณฑปแก้ว ณ ท้องทะเลหลวง (สะดือทะเล) เข้าฌานสมาบัติเสวยวิมุตติสุขอยู่ในมหาสมุทรอันกว้างใหญ่

ท่านจะออกจากสมาบัติ ขึ้นมาบิณฑบาตรในโลกมนุษย์ เฉพาะในวันเพ็ญพุธ (วันเพ็ญที่ตรงกับวันพุธ) เนรมิตกายเป็นเณรน้อย ออกมาบิณฑบาตในตอนเช้ามืด แล้วจะลงไปอยู่ประจำที่กุฏิแก้วในท้องทะเลหลวงเช่นเดิม

ความเชื่อของชาวพุทธล้านนามีว่า โอกาสที่จะได้ทำบุญกับพระอรหันต์นั้นยากเต็มที ใครที่ได้ทำบุญใส่บาตรกับพระอรหันต์นั้นถือเป็นการสร้างมหากุศล และยิ่งได้ทำบุญกับพระอรหันต์ที่ออกจากนิโรธะสมาบัตินั้นยิ่งยากกว่า ผลจากการที่ได้สร้างมหากุศลนี้ มีผลไพบูลย์ สามารถพลิกชะตาให้แก่ผู้สร้างกายเป็นผู้อุดมไปด้วยโภคทรัพย์เพียงชั่วข้ามคืน

บุคคลผู้ประเสริฐทั้ง 4 ประเภทในพุทธศาสนา

ปริศนาธรรมภาพจาก สมุดข่อย โครงการสืบสานมรดกวัฒนธรรมไทย 2542 ของ บุญเตือน ศรีวรพจน์ และ ประสิทธิ์ แสงหับ "ดอกบัวที่เรียงซ้อนกันเป็นชั้น ๆ ด้านซ้ายของภาพ หมายถึง อริยมรรค อริยผล ดอกที่อยู่ล่างสุด หมายถึงพระโสดาบัน ดอกที่อยู่ลำดับที่ 2 หมายถึง พระสกิทาคามี ดอกชั้นที่ 3 หมายถึง พระอนาคามี และดอกบนสุด หมายถึง พระอรหันต์" เป็นชื่อเรียกพระอริยบุคคล 4 ขั้น

ทางพุทธศาสนาถือว่าความเป็นพระอริยบุคคลนั้น กำหนดได้ด้วยการละสังโยชน์ไว้ในภพ ใครละได้น้อยก็เป็นอริยบุคคลชั้นต่ำ เมื่อละได้มากก็เป็นพระอริยบุคคลชั้นสูงขึ้น ใครละได้หมดก็เป็นพระอรหันต์ เป็นลำดับดังนี้

• ลำดับ 4 พระโสดาบัน การเข้าถึงกระแสธรรมของพระโสดาบันนั้น เป็นการยกระดับจิตใจอย่างถาวร ทำให้ "ไม่สามารถกลับมาเป็นปุถุชน" ได้อีก เป็นผู้ที่จะไม่ไปเกิดในอบายภูมิ (เช่น นรก หรือ เดียรฉาน) ทั้งยังเป็นผู้ที่จะบรรลุพระนิพพานในเบื้องหน้าอย่างแน่นอน
• ลำดับ 3 พระสกิทาคามี แปลว่า "ผู้กลับมาเพียงครั้งเดียว" หมายถึง พระสกิทาคามีจะเกิดในกามาวจรภพอีกเพียงครั้งเดียวเท่านั้นก็จะถึงพระนิพพาน
• ลำดับ 2 พระอนาคามี  แปลว่า "ผู้ไม่มาเกิดอีก" หมายความว่าจะไม่กลับมาเกิดในกามาวจรภพอีก แต่จะเกิดใน พรหมโลก อีกเพียงครั้งเดียว แล้วจะนิพพานจากพรหมโลกนั้นเลย
• ลำดับ 1 พระอรหันต์ ผู้สำเร็จธรรมวิเศษสูงสุดในพระพุทธศาสนา พระอริยบุคคลชั้นสูงสุด

รู้หรือไม่ : รูปหล่อพระอุปคุต มือของท่านนั้นตกลงไปในบาตรแล้วพระเศียรหันเชิดขึ้น หรือที่เรียกกันว่า "ปางจกบาตร" หมายถึง หน้ามองฟ้าหยุดพระอาทิตย์ชั่วคราว เพื่อฉันภัตตาหารให้ทันก่อนเพล แสดงออกถึงความอุดมสมบูรณ์มีกินมีใช้ ที่แม้แต่พระอาทิตย์ก็ยังต้องหยุดด้วยอานุภาพของท่าน

พระอุปคุต

ไหว้ "พระอุปคุต" ที่ไหนได้บ้าง

1.วัดตึก จ.นนทบุรี มี 'พระอุปคุต' ขนาดเท่าองค์พระจริง ประดิษฐานอยู่ สามารถไปกราบเพื่อขอพรได้ตลอดเวลา

2.วัดท่าไม้ ตั้งอยู่ที่ถนนเศรษฐกิจ 1 ซอย 8 ต.ท่าไม้ อ.กระทุ่มแบน จ.สมุทรสาคร

3. วัดบวรนิเวศราชวรวิหาร หรือ วัดบวรนิเวศวิหาร เป็นพระอารามหลวงชั้นเอก ชนิดราชวรวิหาร ตั้งอยู่ริมถนนบวรนิเวศน์และถนนพระสุเมรุ แขวงบวรนิเวศ เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร โดย "พระอุปคุต" ประดิษฐานที่บริเวณศาลาแดง ขวามือ ถ้าหันหน้าเข้าโบสถ์

4. วัดอุปคุต จ.เชียงใหม่ โดยจะมีการจัดประเพณีใส่บาตรพระอุปคุตเป็นประจำทุกปี ในวันเพ็ญที่ตรงกับวันพุธหรือที่เรียกว่า "เป็งปุ๊ด" ประเพณีใส่บาตรเที่ยงคืน

ที่มา : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)