จากเหตุสิงโตหลุดจากผู้เลี้ยงจนมีผู้ได้รับความบาดเจ็บ Thai PBS ชวนรู้จักความเป็นมาของ “สัตว์ป่าควบคุม” และมีการแบ่งการควบคุมอย่างไร ? และมีโทษหนักแค่ไหนหากกระทำผิด ?

เข้าใจความหมายของ “สัตว์ป่าควบคุม”

สัตว์ป่าควบคุม มีกฎหมายที่เกี่ยวข้องหลัก ๆ อยู่ คือพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2562 โดยคำว่า “สัตว์ป่า” หมายรวมถึงสัตว์ป่าทั้งหมด อย่างไรก็ตาม มีสัตว์ป่าที่มีสถานะตามกฎหมายให้การคุ้มครองแบ่งได้ 4 ประเภทด้วยกัน ได้แก่

สัตว์ป่าสงวน สัตว์ป่าหายากหรือสัตว์ป่าที่ใกล้สูญพันธุ์จำเป็นต้องสงวนและอนุรักษ์ไว้อย่างเข้มงวด
สัตว์ป่าคุ้มครอง สัตว์ป่าที่มีความสำคัญต่อระบนิบเวศ หรือจำนวนประชากรของสัตว์ป่าชนิดนั้นมีแนวโน้มลดลงอันอาจส่งผลกระทบต่อระบบนิเวศ
สัตว์ป่าอันตราย สัตว์ป่าที่อาจก่อให้เกิดอันตรายหรือเป็นพิษต่อมนุษย์หรือสัตว์ป่าอื่น หรือมีผลคุกคามให้สัตว์ป่า พืชป่า สิ่งแวดล้อม หรือระบบนิเวศ เปลี่ยนแปลงเสียหายอย่างรวดเร็ว หรือเป็นพาหะนำโรคหรือแมลงศัตรูพืช
สัตว์ป่าควบคุม สัตว์ป่าที่ได้รับความคุ้มครองตามอนุสัญญาว่าด้วยการค้าระหว่างประเทศซึ่งชนิดสัตว์ป่าและพืชป่าที่ใกล้สูญพันธุ์ และสัตว์ป่าอื่นที่ต้องมีมาตรการควบคุมที่เหมาะสม

สัตว์แต่ละชนิดจะอยู่มีสถานะการคุ้มครองตามกฎหมายในแบบไหนจะอยู่มีการเปลี่ยนแปลงขึ้นได้ตามกฎหมายและประกาศจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ทั้งนี้ สถานการณ์การคุ้มครองสัตว์ป่าสามารถเปลี่ยนแปลงเพิ่มขึ้นได้ตามผลการศึกษาและสถานการณ์ของสัตว์ป่าที่เกิดขึ้น
สัตว์ป่าควบคุม มีลักษณะเป็นสัตว์ที่มีความเสี่ยงในการลักษณะของการค้า และเป็นไปตามประกาศของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงทรัพยากรและสิ่งแวดล้อม

“สัตว์ป่าควบคุม” มีอะไรบ้าง ?

สัตว์ป่าควบคุมมีการปรับเปลี่ยนได้ตามสถานการณ์ของสัตว์ โดยมีอ้างอิงจากการทำงานด้านการอนุรักษ์สัตว์ทั่วโลก หลัก ๆ แล้วมาจากอนุสัญญาว่าด้วยการค้าระหว่างประเทศซึ่งชนิดสัตว์ป่าและพืชป่าที่ใกล้สูญพันธุ์ (The Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora: CITES) ที่จะมีการกำหนดสัตว์ไว้หลายประเภท ที่มีสัตว์จากทั่วโลกอยู่ในบัญชีนี้ ชนิดของสัตว์มีมากกว่า 1,000 ชนิด
อย่างไรก็ตาม สิ่งที่ปรากฏในข่าวที่มีการเลี้ยงสัตว์ป่าควบคุมนั้นจะอยู่ในกลุ่มของสัตว์ป่าควบคุมที่ต้องแจ้งครอบครอบ มีทั้งหมดตาม ประกาศกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เรื่อง กำหนดชนิดสัตว์ป่าควบคุมที่ต้องแจ้งการครอบครอง พ.ศ. 2565 มีสัตว์ทั้งหมด 67 ชนิดด้วยกัน ได้แก่

สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม 20 ชนิด โอริกซ์ซาฮาร่า ยีราฟ แพนด้าแดง เสือชีต้า โอซีล็อท สิงโต เสือจากัวร์ มาร์โมเสทกอล์ดี้ ทานารินหัวทอง ไลออนทามารินสีทอง ทามารินหัวสำลี กอริลล่าภูเขา กอริลล่า ชิมแปนซีธรรมดา โบโนโบ้ อุรังอุตังสุมาตรา อุรังอุตังบอร์เนียว ลีเมอร์หางวงแหวน ลีเมอร์เรด ลีเมอร์รัฟฟ์
สัตว์ปีก 29 ชนิด นกอินทรีฮาร์ปี้ ไก่ฟ้าหิมาลับ ไก่ฟ้าสวินโฮ นกแว่นนโปเลียน นกกระเรียนมงกุฎดำ นกซิสคินแดง นกเอี้ยงบาหลี นกกระตั้วกอฟฟิน นกกระตั้วโมลัคกัน หรือนกกระตั้วใหญ่หงอนสีชมพู นกกระตั้วดำ นกแก้วอเมซอนท้ายทอยเหลือง นกแก้วอเมซอนไหล่เหลือง นกแก้วอเมซอนกระหม่อมม่วง นกแก้วอเมซอนคิวบา นกแก้วอเมซอนหัวเหลือง นกแก้วมาคอว์ไฮยาซินธ์ นกแก้วมาคอว์บัฟฟอน นกแก้วคอว์คอสีฟ้า นกแก้วมาคอว์สคาร์เล็ต นกแก้วมาคอว์มิลิทารี นกแก้วมาคอว์หน้าผากแดง นกแก้วมาคอว์สปิกซ์ นกแก้วหงอน นกแก้วคอนัวร์สีทอง นกแก้วมาคอว์หัวสีน้ำเงิน นกแก้วมาคอว์อิลลิเจอร์ นกแก้วเทาแอฟริกัน นกแก้วคอนัวร์คอสีฟ้า นกแก้วคาคาโปหรือนกคาคาโป
สัตว์เลื้อยคลาน 18 ชนิด ทัวทาร่า กิ้งก่าแอลลิเกเตอร์แอนซิทอย จิ้งจกเทอร์คอยส์ อิกัวน่าฟิจิ อิกัวน่าฟิจิลายแถบ อิกัวน่าหัวแรด อิกัวน่าหินบาฮาน่า อิกัวน่าหิน อิหัวน่าริคอร์ค มังกรโคโมโด งูอนาคอตดาเขียว งูบอดัมเมอริลล์ เต่าบกลายจักรหรือเต่าลายรัศมี เต่ามาดากัสการ์ เต่ายักษ์กาลาปากอส เต่าดาวอินเดีย เต่าดาวพม่า เต่าแพนเค้ก

“สัตว์ป่าควบคุม” แบ่งเป็นอย่างไร และมีการควบคุมแบบไหน ?

การแบ่งประเภทสัตว์ป่าควบคุม มีการจัดแข่งตามประเภทของการดูแลสัตว์ป่าควบคุม ได้แก่

สัตว์ป่าควบคุมชนิด ก หมายความถึง สัตว์ป่าควบคุมที่ต้องมีมาตรการควบคุมที่เข้มงวดด้วยลักษณะของสายพันธุ์ที่มีความดุร้าย หรือด้วยลักษณะนิสัย พฤติกรรม อาจสร้างความหวาดกลัวหรือทำอันตรายต่อชีวิต ร่างกาย หรือทรัพย์สินของมนุษย์ มีทั้งหมด 10 ชนิด แบ่งแยกย่อยได้อีกเป็น
1. กลุ่มสัตว์กินเนื้อขนาดใหญ่ คือ เสือชีต้า สิงโต เสือจากัวร์
2. กลุ่มลิงขนาดใหญ่ คือ กอริลล่าภูเขา กอริลล่า ชิมแปนซีธรรมดา โบโนโบ้ อุรังอุตังสุมาตรา อุรังอุตังบอร์เนียว
3. กลุ่มงูขนาดใหญ่ คือ งูอนาคอนดาเขียว

สัตว์ป่าควบคุมชนิด ข หมายถึง สัตว์ป่าควบคุมชนิดอื่น ๆ ตามระเบียบกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ว่าด้วยการแจ้งและการรับแจ้ง และการครอบครอง ซึ่งสัตว์ป่าควบคุมและซากสัตว์ป่าควบคุม พ.ศ. 2565 นอกจากสัตว์ป่าควบคุมชนิด ก นั่นเอง ซึ่งมีอยู่ 57 ชนิดด้วยกัน หรือเข้าใจได้ง่าย ๆ ว่าเป็นสัตว์ควบคุมที่ไม่ดุร้าย

การควบคุมดูแล สัตว์ป่าควบคุมชนิด ก มีความแตกต่างจากสัตว์ป่าควบคุมชนิด ข มีการกำหนดเป็นแนวทางไว้สรุปได้ดังนี้
พนักงานเจ้าหน้าที่ต้องมีการตรวจสอบสถานที่ครอบครอง โดยคำนึงถึงความเหมาะสมทั้งสถานที่ ชนิดสัตว์ พฤติกรรม และผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและชุมชม
การดูแลจัดสวัสดิภาพสัตว์ป่าควบคุมชนิด ก ต้องมีความเข้มงวดเพิ่มเรื่องของความปลอดภัย เช่น สถานที่ครอบครองต้องมั่นคงแข็งแรงเพื่อป้องกันสัตว์ป่าหลุดไปทำร้ายคนอื่น
การเคลื่อนย้ายต้องจัดระบบอย่างเหมาะสม ปลอดภัยต่อสัตว์และไม่ก่อให้เกิดอันตรายต่อผู้อื่น
จัดให้มีระบบช่วยชีวิต ระบบเตือนภัยและแผนรองรับกรณีมีเหตุฉุกเฉิน หากเกิดกรณีสัตว์เกิดหลุดต้องแจ้งต่อพนักงานเจ้าหน้าที่ภายใน 24 ชม.

นอกจากนี้ยังมีแนวทางการครอบครองสัตว์ป่าอื่น ๆ เช่น การให้มีอาหารพร้อม มีอนามัยมีสุขภาพที่ดี กรณีมีการจัดแสดง สัตว์ต้องได้รับการพักผ่อนที่เพียงพอ ไม่มีการบังคับควบคุมให้กระทำสิ่งที่ผิดธรรมชาติของสัตว์ ยังมีเครื่องหมาย และรหัสประจำตัวเพื่อระบุตัวสัตว์และผู้ครอบครอง มีทั้งแบบที่ติดหู ห่วงขาสำหรับสัตว์ปีก หรือการฝังไมโครชิป

โทษหากทำผิดกฎ “สัตว์ป่าควบคุม”

สัตว์ป่าควบคุมมีเกณฑ์ข้อบังคับมากมาย ทั้งเพื่อความปลอดภัยของมนุษย์เอง และเพื่อความปลอดภัยของสัตว์ หากกระทำผิดจึงมีโทษตามพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2562
มาตรา 90 ผู้ใดฝ่าฝืนไม่แจ้งการครอบครองมีโทษจำคุกไม่เกิน 1 ปี หรือปรับไม่เกิน 100,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ
มาตรา 91 ผู้ไม่ปฏิบัติตามระเบียบ หลักเกณฑ์ วิธีการ เงื่อนไขในการครอบครอง จำคุกไม่เกิน 6 เดือน หรือปรับไม่เกิน 50,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ
กรณีสัตว์หลุดไปสร้างความเสียหายจะเข้าข่ายผิดประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 377 ผู้ใดควบคุมสัตว์ดุสัตว์ร้าย ปล่อยปะละเลยให้สัตว์นั้นเที่ยวไปโดยลำพังในประการที่อาจทำอันตรายแก่บุคคลหรือทรัพย์ ต้องระวางโทษจำคุกไม่เกิน 1 เดือน ปรับไม่เกิน 10,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ

อ้างอิง

พระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2562
คู่มือการแจ้งการครอบครองสัตว์ป่าควบคุมหรือซากสัตว์ป่าควบคุม

สรุปประเด็นให้โดย Generative AI

รู้จัก“สัตว์ป่าควบคุมชนิด ก”สัตว์ดุร้ายที่เลี้ยงได้แต่ต้องระวัง