“รางวัลโนเบล” ปี 2025 ซึ่งเพิ่งมอบไปเมื่อไม่นานนี้ ช่วงเวลาประจำปีที่นักวิทยาศาสตร์ในสาขาฟิสิกส์ เคมี และการแพทย์ต่างตั้งตารอ สู่คำถามชวนสงสัย รางวัลโนเบลมีหลายสาขา แต่ทำไมจึงไม่มีสาขาคณิตศาสตร์

จากข้อมูลบนเว็บไซต์ www.nobelprize.org ระบุว่า รางวัลโนเบลได้รับการกำหนดขึ้นตามพินัยกรรมของอัลเฟรด โนเบล (ค.ศ. 1833-1896) นักเคมี นักประดิษฐ์ และนักอุตสาหกรรมชาวสวีเดน ผู้ขับเคลื่อนด้วยความเชื่อที่ว่าการค้นพบสามารถพัฒนาโลกไปสู่อนาคตที่ดีกว่าได้ โดยครอบคลุมสาขาฟิสิกส์ เคมี สรีรวิทยา หรือการแพทย์ วรรณกรรม และสันติภาพ ขณะที่รางวัลสาขาเศรษฐศาสตร์ถูกตั้งขึ้นในภายหลัง

หลังจากโนเบลเสียชีวิต พินัยกรรมของโนเบลได้แสดงเจตนารมณ์ที่จะจัดตั้งรางวัลเพื่อยกย่องผู้ที่ “สร้างคุณประโยชน์สูงสุดแก่มวลมนุษยชาติ” โดยระบุว่า “รางวัลสาขาฟิสิกส์และเคมีจะมอบโดยสถาบันวิทยาศาสตร์แห่งสวีเดน รางวัลสาขาสรีรวิทยาหรือการแพทย์จะมอบโดยสถาบัน Karolinska ในกรุงสตอกโฮล์ม รางวัลสาขาวรรณกรรมจะมอบโดยสถาบันวิทยาศาสตร์แห่งสตอกโฮล์ม และรางวัลสาขาสันติภาพจะมอบโดยคณะกรรมการห้าคน ซึ่งคณะกรรมการสตอร์ติงแห่งนอร์เวย์จะเป็นผู้คัดเลือก แม้จะมีการเพิ่มรางวัลสาขาเศรษฐศาสตร์ในปี ค.ศ. 1969 (พ.ศ. 2512) แต่คณิตศาสตร์ก็ไม่เคยได้รับการบรรจุเข้าเป็นหมวดหมู่ในตัวเอง

The Nobel Prize medal ภาพจาก Alexander Mahmoud 2018

อลิซาเบธ ครอว์ฟอร์ด สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเคมบริดจ์ ได้อธิบายถึงสาเหตุที่ไม่มีรางวัลโนเบลสาขาคณิตศาสตร์ ในหนังสือ “จุดเริ่มต้นของสถาบันโนเบล” เมื่อปี 1984 ไว้ว่า อาจเป็นเพราะโนเบลเป็นนักวิทยาศาสตร์ประยุกต์ นักคิดเชิงปฏิบัติที่หลงใหลในสิ่งประดิษฐ์ วิศวกรรมศาสตร์ และเทคโนโลยีที่สามารถเปลี่ยนแปลงโลกแห่งวัตถุได้ ซึ่ง “คณิตศาสตร์” อาจดูเป็นทฤษฎี-นามธรรมเกินไปก็เป็นได้

ขณะที่อีกคำอธิบายก็คือ นักคณิตศาสตร์สมัยนั้นได้รับการยกย่องอย่างสูงในสวีเดนเป็นทุนเดิมอยู่แล้ว เช่น ในกรณีพระเจ้าออสการ์ที่ 2 แห่งสวีเดน ที่มักทรงมอบรางวัลและเกียรติยศให้กับนักคณิตศาสตร์ทั่วยุโรปเป็นประจำ

เหรียญรางวัลโนเบล ภาพจาก Geir Anders Rybakken Ørslien

ทั้งนี้ ไม่ใช่แค่นักคณิตศาสตร์เท่านั้นที่หายไปอย่างน่าประหลาดใจจากรางวัลโนเบล สาขาต่าง ๆ เช่น วิศวกรรมศาสตร์ ชีววิทยา และวิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อม ก็ไม่มีสาขารางวัลเช่นกัน แต่อย่างไรก็ตาม วิทยาศาสตร์เหล่านี้บางครั้งก็หาทางได้รับรางวัลจนได้ เช่น รางวัลโนเบลสาขาสรีรวิทยาหรือการแพทย์ก็มักมอบให้กับการค้นพบที่เกี่ยวข้องกับ “ชีววิทยา” ตั้งแต่โครงสร้างของดีเอ็นเอไปจนถึงความก้าวหน้าทางพันธุศาสตร์และภูมิคุ้มกันวิทยา ขณะที่ความสำเร็จทางวิศวกรรมบางครั้งก็อยู่ภายใต้ชื่อของฟิสิกส์หรือเคมี เช่น นวัตกรรมด้านเซมิคอนดักเตอร์ วัสดุศาสตร์ หรือเทคโนโลยีเลเซอร์ที่เปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตสมัยใหม่ เป็นต้น

แม้สายคณิตศาสตร์อาจไม่ได้รับรางวัลโนเบล แต่ก็ยังมี “เหรียญฟิลด์ส” (Fields Medal) ซึ่งเป็นรางวัลที่มอบให้แก่นักคณิตศาสตร์ และ “รางวัลอาเบล” (Abel Prize) เป็นรางวัลสูงสุดสำหรับสาขาคณิตศาสตร์ และเป็นรางวัลที่มีเกียรติระดับรางวัลโนเบลสาขาคณิตศาสตร์ ซึ่งจะมอบให้แก่นักคณิตศาสตร์ผู้มีผลงานดีเด่นในแต่ละปี

ถึงจะไม่ถูกระบุเป็นหนึ่งในสาขารางวัลโนเบล แต่ทุกสาขาที่ได้รับรางวัล มักต้องมีสมการคณิตศาสตร์อยู่ในแนวคิดเสมอ…

อัปเดตข้อมูลแวดวงวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี รู้ทันโลกไอที และโซเชียลฯ ในรูปแบบ Audio จาก AI เสียงผู้ประกาศของไทยพีบีเอส ได้ที่ Thai PBS

แหล่งข้อมูลอ้างอิง : nobelprize, uwaterloo

“รอบรู้ ดูกระแส ก้าวทันโลก” ไปกับ Thai PBS Sci & Tech

สรุปประเด็นให้โดย Generative AI

ทำไม? “รางวัลโนเบล” ไม่มี “สาขาคณิตศาสตร์”