พรรคการเมืองแรกที่สะท้อนปัญหาและความไม่ลงรอยของ ส.ส.บัญชีรายชื่อ คือพรรคพลังประชารัฐ เมื่อ นฤมล ภิญโญสินวัฒน์ อดีต รมช.แรงงาน ถอดใจไม่ลง ส.ส.บัญชีรายชื่อของพรรค ให้เหตุผลเปิดทางให้คนรุ่นใหม่ๆ ได้มีโอกาส
แต่ปรากฏว่า คนที่เข้าไปแทนที่ รวมถึงปาร์ตี้ลิสต์ 20 อันดับแรก ล้วนเต็มไปด้วยนักการเมืองตัวเก๋าๆ ทั้งสิ้น ไม่นับรวม “เด็กเส้น” สายใครสายมัน กระทั่งอีก 7 คน ถอดใจถอนตัวจากผู้สมัคร ส.ส.ในบัญชีปาร์ตี้ลิสต์ และบางส่วนขอสลับอันดับกันเอง
แม้ว่าจุดเริ่มต้นของการมี ส.ส.ระบบบัญชีรายชื่อครั้งแรก ตามรัฐธรรมนูญปี 2566 เพื่อเปิดทางให้คนดีคนเก่งมีความรู้ความสามารถ แต่ไม่อาจไปสู้ศึกในสนามเลือกตั้งได้ เพราะเจอกับนักเลือกตั้งอาชีพ ที่มีพร้อมทั้งบารมีปัจจัยและประสบการณ์แบบเขี้ยวลากดิน
แต่น่าเสียดายที่ในเวลาต่อมา ส.ส.ปาร์ตี้ลิสต์ กลับเป็นบัญชีของกลุ่มทุนพรรค เป็นพื้นที่ของผู้อาวุโสที่เปิดทางให้กับทายาทไปลง ส.ส.เขตแทน แล้วตัวเองขยับขึ้นปาร์ตี้ลิสต์ รวมทั้งเป็นพื้นที่ประกอบการเจรจาดึง ส.ส.จากพรรคการเมืองอื่น ให้ย้ายค่ายมาร่วมสังกัด ส่วนเป้าหมายเดิมที่สวยหรูนั้น ถูกลืมไปหมดแล้ว
รศ.ธนพร ศรียากูล มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ระบุชัดเจนว่า ปัจจุบันลำดับ ส.ส.บัญชีรายชื่อ เป็นพื้นที่ธุรกิจแสวงหาผลประโยชนไปแล้ว บางพรรคการเมือง หากหวังจะมีชื่อเป็นผู้สมัคร ส.ส.ของพรรคต้องใช้ยุทธปัจจัยไม่ต่ำกว่า 10 ล้านบาท
เพื่อนำทางคนที่จ่ายมากกว่าจะได้อันดับที่ดีกว่า และหากอยากไปไกลกว่านั้น หวังเป็นรัฐมนตรี ที่ปรึกษา ตำแหน่งทางการเมือง หรือบอร์ดรัฐวิสาหกิจ ก็ต้องเพิ่มเติมไปอีกลดหลั่นกันไป
พรรคการเมืองอื่น ๆ ก็ไม่ต่างกัน แม้แต่พรรคการเมืองใหญ่ อย่างพรรคเพื่อไทย พรรคก้าวไกล และพรรครวมไทยสร้างชาติ ที่เป็น 3 พรรคใหญ่จากโพลหลายสำนักที่ออกมา ทำให้ 11 พรรคการเมืองลำดับต้นๆที่มีความเคลื่อนไหวหาเสียงอยู่ขณะนี้
บางพรรคอาจได้มากกว่า 20 คน แต่พรรคขนาดกลางและเล็ก พื้นที่ปลอดภัยหรือเซฟโซน อาจไม่ถึง 10 อันดับแรกก็เป็นได้ บางพรรคอาจอยู่แค่ 5 อันดับแรกหรือน้อยกว่าก็เป็นได้
ล่าสุด กรณีพรรคประชาธิปัตย์ วงในของพรรคประเมินพื้นที่ปลอดภัยไว้ 10 อันดับแรก บวกลบไม่เกิน 5 คน ประกอบกับหลักเกณฑ์และวัฒนธรรมปฏิบัติของพรรคที่หนุนบทบาทสตรีต่อบุรุษในสัดส่วน 4 ต่อ 1 คน
ดังนั้น ใน 10 อันดับแรก จึงมีเพียงคุณหญิงกัลยา โสภณพนิช รมช.ศึกษาธิการ ที่อาวุโสกว่าผู้หญิงคนอื่นในพรรค อาจอยู่ในพื้นที่ปลอดภัยแล้ว แต่ใน 10 อันดับแรกที่จะเหลือให้สตรีเพียง 1 คน ต้องแย่งชิงกันถึง 4 คน ทั้งจิตภัสร์ กฤดากร -มัลลิกา มหาสุข -วทันยา บุนนาค และรัชดา ธนาดิเรก ขึ้นอยู่กับแบคอัพและบทบาททางการเมืองในช่วงที่ผ่านมา
สะท้อนชัดเจนว่า ลำดับส.ส.ปาร์ตี้ลิสต์ มีความสำคัญมากจริง ๆ
วิเคราะห์ : ประจักษ์ มะวงศ์สา