เร่งแก้ผลกระทบสารหนูแม่น้ำกก อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่

วันนี้ (12 เม.ย.2568) นักวิชาการเสนอให้ตรวจเลือด-ดีเอ็นเอ ชาวบ้าน เนื่องจากเกรงว่าจะได้รับผลกระทบหรือป่วยเรื้อรัง จากสารพิษในแม่น้ำสาย และแม่น้ำกก พร้อมเรียกร้องรัฐบาลเร่งเจรจากับประเทศเมียนมา ให้หยุดทำเหมืองต้นน้ำ เนื่องจากกังวลว่า สารพิษขยายวงกว้าง และเสี่ยงตะกอนดินพัดถล่มซ้ำในฤดูฝน

แม้สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดเชียงใหม่ จะลงพื้นที่ให้ความรู้ แจ้งเตือนชาวบ้าน ต.ท่าตอน อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ ถึงผลกระทบเกี่ยวกับสารหนูที่ตรวจพบในแม่น้ำกก แต่ชาวบ้านหลายคนยังกังวลเกี่ยวกับการรับสารพิษ โดยอยากให้รัฐบาลเร่งแก้ปัญหา

นายเอ ชายอายุ 42 ปี ชาว ต.ท่าตอน อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ เปิดเผยกับไทยพีบีเอส ศูนย์ข่าวภาคเหนือ ว่า ยังกังวลสถานการณ์พบสารพิษในแม่น้ำกก ปกติตัวเองมีอาชีพทำสวน ในฤดูร้อนก็จะทำแพขายอาหารริมแม่น้ำกก ในช่วงเดือนเมษายน-กลางเดือนพฤษภาคม ปกติแม่น้ำกกจะไม่ขุ่นแบบนี้ เพราะทุกปีเข้าเดือนเมษายนในช่วงเทศกาลสงกรานต์น้ำจะแห้งและใสไม่เคยมีน้ำสีขุ่นเกิดมาเพิ่งเคยเห็นขุ่นนานแบบนี้

ตอนแรกคิดว่าเป็นธรรมชาติเพราะว่า ลุ่มน้ำกกเพิ่งผ่านน้ำท่วมใหญ่และคิดว่าต้นน้ำในฝั่งประเทศเมียนมาบ้านเรือนเสียหายอาจจะมีการซ่อมแซมบ้านเรือน

ตัวเองอยู่กับน้ำมาทั้งชีวิตน้ำลดก็จะไปลากอวนหาปลา หรือไปตกปลาเพราะเป็นแม่น้ำสายหลักที่ต้องทำมาหากิน อีกทั้งต้องลงไปทำซุ้มปักเสาในแม่น้ำกกเพื่อทำแพขายอาหาร ทุกครั้งที่ลงน้ำกกก็ไม่เป็นอะไร แต่ช่วงต้นเดือนมีนาคมที่ผ่านมาพอลงน้ำจะเป็นผื่นบริเวณลำตัว ถ้าน้ำไม่ขุ่นปกติถ้าเป็นผื่นลงเล่นน้ำกกหรือลงน้ำกกจะเป็นไม่กี่วันก็หาย แต่ตอนนี้เป็นเดือนแล้วก็ยังไม่หาย

ลักษณะตุ่มที่เป็นจะมีสีม่วงแดง ตอนแรกก็ไม่ได้สงสัยอะไรหรือแปลกใจอะไรเพราะลำน้ำกกก็ลงตลอดไม่เคยเป็นแบบนี้เพราะใช้ชีวิตอยู่กับน้ำ แต่มาปีนี้เป็นผื่นคันตามลำตัว ยังไม่ได้ไปหาหมอคิดว่ามันจะหาย

นายเอ ระบุว่า ถ้าฝากได้ก็อยากไปพูดกับประเทศเมียนมาที่อยู่ต้นน้ำ ให้เร่งแก้ปัญหาเพราะน้ำกกไม่ใช่เฉพาะ อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ พื้นที่ปลายน้ำในจังหวัดเชียงรายก็ได้รับกระทบจำนวนมากเช่นกัน

เช่นเดียวกับนายบี อายุ 14 ปี ชาว ต.ท่าตอน อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ ก็บอกว่าตัวเองมีตุ่มขึ้นเป็นมาแล้ว2-3 เดือน จากการลงเล่นน้ำ มีตุ่มคัน บริเวณมือและขา ไปหาหมอหมอหลายที่ก็บอกว่าเป็นโรคหิด เชื้อรา และต้องทายาตลอด ส่วนเพื่อนคนอื่นๆที่เล่นน้ำด้วยกันก็ไม่เป็นไร เป็นเฉพาะตัวเอง หลังทราบว่ามีสารหนูในแม่น้ำกก ก็อยากให้มีการตรวจเพิ่ม

ไม่เพียงแต่ผลกระทบด้านสุขภาพ หญิงคนหนึ่งใน ต.ท่าตอน อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ ยังระบุถึงแม่น้ำกกขุ่นยังกระทบกับสิ่งแวดล้อมโดยเฉพาะปลาที่หายไป

ทุกปีน้ำจะใส ก้อนหินมีกี่ก้อนจะเห็นหมด ของตกลงไปในน้ำก็เห็น แม่น้ำกกปีนี้ ปลาว่ายขึ้น-ลงในน้ำก็มองเห็น ปี ถ้าปกติค่ำๆจะได้ยินเสียงปลาว่ายขึ้นต้นน้ำ ตอนนี้ไม่รู้ปลาจะเหลืออยู่ไหม

ผศ.ดร.ไชยณรงค์ เศรษฐเชื้อ อาจารย์ประจำภาควิชาสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ ม.มหาสารคาม

ด้านผศ.ดร.ไชยณรงค์ เศรษฐเชื้อ อาจารย์ประจำภาควิชาสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ ม.มหาสารคาม และนักเคลื่อนไหวด้านสิ่งแวดล้อมและสิทธิชุมชน เปิดเผยกับไทยพีบีเอส ศูนย์ข่าวภาคเหนือ ว่า ตอนนี้มีความชัดเจนสารหนูปนเปื้อนในแม่น้ำกกจาก ต.ท่าตอน อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ ไปถึง จ.เชียงราย และอาจจะมีสารโลหะหนักอื่นๆ ด้วย ที่เห็นชาวบ้านเป็นแผลพุพอง หรือเป็นตุ่มคาดว่าได้รับจากสารหนู

ส่วนตัวมองว่าอาจมาจากการไปสัมผัสสารหนูทางผิวหนัง ซึ่งอาจก่อให้เกิดมะเร็งในระยะยาว คนที่แสดงอาการแบบนี้จะปล่อยเฉยๆไปไม่ได้ ส่วนการกินหรือดื่มเข้าไปจำเป็นต้องตรวจเลือดโดยเร่งด่วน

ผศ.ดร.ไชยณรงค์ ระบุว่าอีกสิ่งที่น่ากังวล คือสารหนูอาจจะเข้าไปในร่างกายของปลา จำเป็นจะต้องมีการตรวจหารสารหนูในปลาในแม่น้ำด้วยที่ชาวบ้านบริโภค

ปลาหรือสัตว์น้ำจะบอกว่าชาวบ้านจับปลาแค่10 เปอร์เซ็นต์ ไม่ได้ว่าจะกี่เปอร์เซ็นต์ต้องมีการตรวจเพราะสารหนูถ้าเข้าสู่ของโซ่อาหารสารจะเข้าไปในร่างกายของปลาเมื่อคนกินเข้าไปจะสะสมอยู่ในร่างกายของชาวบ้านที่บริโภคปลา

นอกจากนี้สารหนูอาจจะถูกซึมซับเข้าไปในพืชโดยพืชในธรรมชาติหรือที่ปลูกตามริมน้ำพืชที่ใช้น้ำจากแม่น้ำกกในการเกษตรต้องมีการตรวจและเฝ้าระวังอย่างเข้มงวดด้วย

ปลาและผักริมน้ำ บริเวณ ต.ท่าตอนยังไม่ควรบริโภคจนกว่าจะมีข้อมูลเพราะมีสารหนูเยอะและอันตรายมากจนกว่าจะมีข้อมูลที่ตรวจชัดเจน

กระบวนการจัดการสารหนู ต้องหยุดต้นทาง

ผศ.ดร.ไชยณรงค์ ระบุถึงการจัดการแม่น้ำกกลดผลกระทบมีทางเดียวตอนนี้ คือต้องหยุดกิจกรรมที่ทำให้เกิดสารหนูและโลหะหนัก ซึ่งก็ชัดเจนว่าข้างบนอาจมีเหมืองแร่ ต้องหยุดทำเหมืองโดยทันทีและพื้นที่บริเวณนั้นจะต้องเร่งฟูสิ่งแวดล้อม ถ้าไม่มีการฟื้นฟูอาจจะมีการทิ้งกากหรือสารโลหะหนักต่างๆไหลลงแม่น้ำแม่น้ำกกอย่างต่อเนื่อง

การแก้เร่งด่วนที่สุดตอนนี้ รัฐบาลไทยต้องเร่งเจรจากับเมียนมาให้มีการแก้ไขปัญหานี้โดยที่กลุ่มชาติพันธุ์ว้าก็ต้องเข้าไปร่วมด้วย

ลุ่มน้ำกกเชียงราย ยังเสี่ยงน้ำท่วมหนัก

ผศ.ดร.ไชยณรงค์ ยังกล่าวถึงผลกระทบจากในตะกอนดินในช่วงหน้าฝน นอกจากเรื่องสารพิษในลุ่มน้ำกกอาจยังเสี่ยงต่ออุทกภัย เพราะหากยังทำเหมืองแร่ในบริเวณต้นน้ำกกและการเปิดหน้าดิน และทำเหมืองทองในแม่น้ำ

หลักการการจัดการสิ่งแวดล้อมถ้าเทียบกับในส่วนของการจัดการคุณภาพลุ่มน้ำ จุดที่ทำคือลุ่มน้ำชั้นหนึ่งเอ และลุ่มน้ำชั้นหนึ่งบี ซึ่งการทำเหมืองต้องไม่ทำบริเวณนั้น

ปัจจุบันแม้ไม่ใช่ฤดูฝนแม่น้ำกกยังมีสีน้ำขุ่น ถ้าเกิดฝนตกลงมาหนักอาจจะมีการพัดเอาตะกอนดินลงมามากขึ้นหรือเกิดดินถล่มทำให้พวกตะกอนพวกนี้ลงมาข้างล่างมากขึ้น

ถึงเวลานี้การแก้ปัญหาแม่น้ำกก นอกจากมีสารหนู อาจจะมีสารอื่นๆมากับแม่น้ำกกเช่น แมงกานิส ตะกั่ว ปรอท ไซยาไนด์ด้วย และจะต้องไปดูระยะยาวด้วยใน ดีเอ็นเอของเด็ก ใน ต.ท่าตอน อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ ซึ่งจากบทเรียนจากเมืองที่มีการตรวจเลือดผู้ที่ป่วยรอบเหมืองทอง จ.พิจิตรและ จ.เพชรบูรณ์ ผศ.ดร.ไชยณรงค์ กล่าว

รายงาน : โกวิทย์ บุญธรรม ผู้สื่อข่าวไทยพีบีเอส ศูนย์ข่าวภาคเหนือ