ปัจจุบันเทคโนโลยีก้าวไปไกลมาก ด้วยเหตุนี้ จริยธรรมคนทำเว็บ - บทบาทของ Webmaster และ Content Creator จึงไม่ได้จำกัดอยู่เพียงการผลิตเนื้อหาที่สวยงามหรือดึงดูดเท่านั้น แต่ยังต้องมีความรับผิดชอบต่อสังคมด้วย ความรู้จากค่าย Young Webmaster Camp 20 ซึ่งจัด ณ ไทยพีบีเอส "การเป็นคนเก่ง" ไม่เพียงพออีกต่อไป ผู้ที่มีอิทธิพลผ่านสื่อควรเป็น "ผู้มีความรับผิดชอบต่อสังคม" ด้วย

จริยธรรมคนทำเว็บ : กฎหมาย และจริยธรรม สำหรับผู้ดูแลเว็บไซต์และสื่อออนไลน์ ความรู้โดย ชวรงค์ ลิมป์ปัทมปาณี ประธาน สภาการสื่อมวลชนแห่งชาติ และประธาน คณะกรรมการควบคุมจริยธรรม สมาคมผู้ดูแลเว็บฯ และ เจริญ ลักษณ์เลิศกุล Assistant to CEO, Head of Marketing and PR - YDM Thailand

ความแตกต่างระหว่างกฎหมายและจริยธรรม

"กฎหมาย" คือ กฎระเบียบที่รัฐกำหนดไว้เพื่อควบคุมพฤติกรรมของคนในสังคม มีผลบังคับทางกฎหมาย ผู้ที่ฝ่าฝืนจะถูกลงโทษ เช่น ถูกปรับหรือจำคุก

"จริยธรรม" คือ แนวทางความประพฤติที่ดีงามในวิชาชีพ แม้ไม่มีกฎหมายรองรับ แต่หากละเลย ก็อาจกระทบต่อความน่าเชื่อถือของตัวเรา องค์กร และวิชาชีพโดยรวม ตัวอย่างเช่น Clickbait ไม่ผิด ถ้าเนื้อหาตรงกับที่พาดหัวไว้ แต่ถ้าเนื้อหาไม่ตรง นั่นคือการหลอกลวง และผิดจริยธรรมอย่างชัดเจน แม้อาจจะยังไม่มีข้อกฎหมายที่เอาผิดได้ชัดเจน การลงภาพลามก ชัดเจนว่าเป็นการละเมิดจริยธรรม แต่ไม่เข้าข่ายผิดกฎหมาย แต่ถ้าปฏิบัติจริยธรรมโอกาสที่จะผิดกฎหมายก็จะน้อย

กฎหมายที่ควรรู้จัก

พ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ ควบคุมการกระทำบนสื่อดิจิทัล มีประเด็นที่เกี่ยวข้องกับผู้สร้างสื่อ ได้แก่

       - ห้ามนำเข้าข้อมูลเท็จหรือบิดเบือนความจริงเข้าสู่ระบบคอมพิวเตอร์ ซึ่งอาจทำให้ผู้อื่นเสียหาย เช่น ข่าวปลอม ข่าวลือ แชร์ข้อมูลโดยไม่ตรวจสอบ

       - ห้ามเข้าถึงระบบหรือข้อมูลโดยไม่ได้รับอนุญาต เช่น แฮกบัญชี อ้างตัวว่าเป็นเจ้าของบัญชีผู้อื่น

       - ห้ามแพร่มัลแวร์หรือทำให้ระบบของผู้อื่นเสียหาย เช่น การแทรกโค้ดในเว็บไซต์ แม้เจตนาดี อาทิ การเตือนภัย แต่ถ้าใช้ข้อมูลเท็จหรือไม่ตรงกับข้อเท็จจริง ก็อาจเข้าข่ายผิดกฎหมายได้ คำแนะนำคือ ให้ยึดหลักตรวจสอบก่อนแชร์ และใช้ภาษาที่ไม่ชี้นำหรือใส่ร้าย

พ.ร.บ.คุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล (PDPA)

เป็นกฎหมายใหม่ที่บังคับใช้เต็มรูปแบบในปี 2565 ควบคุมการเก็บ ใช้ และเปิดเผยข้อมูลส่วนบุคคล เช่น ชื่อนามสกุล รูปภาพ เสียง หมายเลขโทรศัพท์ อีเมล เลขบัตรประชาชน IP Address ในฐานะ Content Creator หรือ Webmaster มีหน้าที่...

• ขอความยินยอมจากเจ้าของข้อมูลก่อนใช้ เช่น ก่อนโพสต์รูปคนอื่นในคอนเทนต์
• ระบุวัตถุประสงค์อย่างชัดเจน เช่น ใช้ข้อมูลเพื่อส่งอีเมล หรือเก็บสถิติเว็บไซต์
• ให้เจ้าของข้อมูลสามารถขอแก้ไข หรือลบข้อมูลตนเองได้

ตัวอย่างที่เสียงต่อการผิด PDPA ได้แก่ การเผยแพร่แชตของลูกค้าโดยไม่เบลอชื่อ การใช้ภาพคนในคลิปวิดีโอโดยไม่ได้รับอนุญาต หรือการเก็บอีเมลโดยไม่แจ้งจุดประสงค์

กฎหมายลิขสิทธิ์และทรัพย์สินทางปัญญา

ห้ามนำผลงานผู้อื่นมาใช้โดยไม่ได้รับอนุญาต ไม่ว่าจะเป็นรูปภาพ เพลง วิดีโอ ตัวละคร ฟอนต์ หรือโค้ดโปรแกรม ตัวอย่างเช่น

• ใช้เพลงดังในคลิป TikTok โดยไม่มีสิทธิ์ อาจโดนลบคลิปหรือโดนฟ้อง
• ใช้รูปจาก Google โดยไม่เช็กแหล่งที่มา อาจละเมิดสิทธิของเจ้าของภาพ

ทางเลือกที่ถูกต้อง

• ใช้สื่อจากเว็บไซต์ที่มีลิขสิทธิ์แบบฟรี เช่น Unsplash, Pixabay, Freepik อ่านเงื่อนไขให้ชัดเจน
• ซื้อ License อย่างถูกต้อง เช่น Envato Elements
• สร้างเนื้อหาเองหรือจ้างคนทำอย่างถูกกฎหมาย
• จำไว้ว่า "การใส่เครดิตไม่ทำให้รอด" ถ้าไม่ได้รับอนุญาตล่วงหน้า

กฎหมายหมิ่นประมาทออนไลน์

การโพสต์ข้อความที่ทำให้บุคคลหนึ่งเสียหาย ต่อชื่อเสียง ฐานะ หรือถูกดูหมิ่น อาจเข้าข่ายความผิดฐานหมิ่นประมาทตามประมวลกฎหมาย มาตรา 326 และหากโพสต์ทางอินเทอร์เน็ตจะเข้าข่าย "หมิ่นประมาทโดยการโฆษณา" ตามมาตรา 328 ซึ่งมีโทษหนักขึ้น

ข้อควรระวัง:

• แม้พูดความจริง แต่ถ้าละเมิดเรื่องส่วนตัว ก็ถือว่าผิด (ยิ่งเป็นเรื่องจริง ยิ่งผิดมาก)
• คำว่า "ก็แค่รีวิว" ไม่ช่วย ถ้าใช้ถ้อยคำรุนแรง ไม่มีหลักฐาน หรือมีเจตนาให้เสียหาย

วิธีพูดอย่างมีจริยธรรม:

• แสดงความเห็นอย่างสุภาพ เช่น "รู้สึกว่าใช้แล้วไม่เหมาะกับผิวเรา"
• อ้างอิงจากประสบการณ์จริง และไม่เหมารวม
• ถ้ามีปัญหา ควรติดต่อเจ้าของผลิตภัณฑ์ก่อนพูดในที่สาธารณะ

"การแชร์ เขียนเพิ่ม เสี่ยงโดนด้วยเช่นกัน"

กฎหมายโฆษณาเครื่องดื่มแอลกอฮอล์

ตามพระราชบัญญัติควบคุมเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ พ.ศ. 2551 มาตรา 32 กำหนดว่า "ห้ามโฆษณาที่แสดงให้เห็นถึงการดื่ม หรือกระตุ้นให้เกิดความนิยมในเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ ไม่ว่าจะโดยตรงหรือโดยอ้อม" เช่น การใช้ Influencer รีวิวเบียร์พร้อมคำพูดเชิญชวนว่า "เหนื่อย ๆ แบบนี้ ต้องเบียร์สักขวด" เข้าข่ายผิดทันที

แม้ในปัจจุบัน มีแนวโน้มอนุญาตให้แสดงข้อมูลสินค้าได้มากขึ้น แต่ยังห้ามที่นำให้ดื่มโดยเด็ดขาด ควรหลีกเลี่ยงการแสดงภาพการดื่ม การสื่อสารด้วยอารมณ์ หรือคำพูดที่สร้างภาพลักษณ์เชิงบวกกับเครื่องดื่มเแอลกอฮอล์โดยตรง

"ถ้ากฎหมายอนุญาตให้ใช้โลโก้ได้ เปิดโอกาสให้ทุก ๆ คน เรื่องที่พยายามแก้ไขจะไปสอดคล้องสุราชุมชน ให้ชาวบ้านพัฒนาเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ของตัวเองได้ เพราะโฆษณาไม่ได้ก็ทำให้ชาวบ้านไม่สามารถโฆษณาได้ จึงพยายามผ่อนปรนแบรนด์ท้องถิ่นเข้าสู่ตลาดได้"

กฎหมายโฆษณาบุหรี่และผลิตภัณฑ์เกี่ยวกับบุหรี่

ประเทศไทยมีกฎหมายควบคุมการโฆษณาบุหรี่ที่เข้มงวดมาก ห้ามทุกรูปแบบทั้งทางตรงและทางอ้อม เช่น:

• ห้ามพูดถึงยี่ห้อบุหรี่
• ห้ามแสดงซองโลโก้ หรือฉากการสูบในคลิปที่ไม่ได้มีจุดประสงค์ทางการศึกษา
• บุหรี่ไฟฟ้า แม้ไม่ถูกควบคุมโดยเฉพาะ แต่การโฆษณาถือว่าผิด

ตามกฎหมายควบคุมผลิตภัณฑ์ยาสูบ Creator ที่พูดถึงผลิตภัณฑ์กลุ่มนี้จึงเสี่ยงทั้งเรื่องคดีความ และภาพลักษณ์ที่ส่งผลต่อการรับงานกับแบรนด์ต่าง ๆ ในอนาคต

กฎหมายโฆษณาอาหาร ยา และผลิตภัณฑ์สุขภาพ

โฆษณาสินค้าสุขภาพ เช่น อาหารเสริม ครีม ยา ต้องอยู่ภายใต้การควบคุมของ อย. และกฎหมายที่ห้ามอวดอ้างเกินจริง เช่น:

• ห้ามกล่าวว่า "รักษาโรค" หากไม่ใช่ยาที่ขึ้นทะเบียน
• ห้ามใช้คำรับรองเกินจริงจากบุคคลมีชื่อเสียง หรืออ้างหมอ
• ต้องมีคำเตือน เช่น "ไม่มีผลในการป้องกันหรือรักษาโรค" หากเป็นอาหารเสริม

Creator ต้องระวังเป็นพิเศษเวลารีวิวหรือรับสปอนเซอร์ ควรตรวจข้อความกับแบรนด์และไม่กล่าวสิ่งที่ไม่มีหลักฐานรองรับ

"เวลาผลิตภัณฑ์เหล่านี้ จะได้เครื่องหมายการรับรองจาก อย. ไม่ได้หมายความว่าจะสามารถโฆษณาได้เลย เพราะต้องได้รับการรับรองโฆษณาด้วย"

จริยธรรมวิชาชีพสำหรับสมาชิกสมาคมฯ

สมาชิกสมาคมฯ เป็นบุคคล บริษัท หรือว่าเป็น Creator ก็สามารถสมัครได้ โดยสามารถได้รับการยกเว้นตามประมวลจริยธรรมในฐานะคนทำสื่อได้ สำหรับจริยธรรมของวิชาชีพ สำหรับสมาชิกสมาคมฯ ข้อ 24 จริยธรรมของวิชาชีพตามข้อ 7 ที่สมาชิกคนต้องยึดถือปฏิบัติ ได้แก่

• Freedom 24.1 ส่งเสริมและรักษาไว้ซึ่งเสรีภาพของการเสนอข้อมูลข่าวสารและความคิดเห็นบนเว็บไซต์หรือสื่อออนไลน์
• Rights 24.2 การนำเสนอข้อมูลข่าวสารบนเว็บไซต์หรือสื่อออนไลน์ จะต้องไม่ละเมิดสิทธิส่วนบุคคล หรือ พาดพิงให้เกิดความเสียหายต่อบุคคลหนึ่งบุคคลใด เว้นแต่เป็นการกระทำโดยสุจริต หากพบข้อความในลักษณะดังกล่าวจะต้องรีบแก้ไขให้ถูกต้องโดยเร็ว
• Copyrights 24.3 ในการได้มาซึ่งเนื้อหา ภาพ เสียง วิดีโอ โปรแกรม หรือข้อมูลอื่นใด มาเผยแพร่บนเว็บไซต์หรือสื่อออนไลน์ จะต้องใช้วิธีการที่ถูกต้องตามกฎหมายเท่านั้น
• Hacking 24.4 ไม่กระทำการก่อกวน บุกรุก หรือทำความเสียหาย ให้แก่เครื่องให้บริการและระบบเครือข่ายคอมพิวเตอร์ของผู้อื่น
• Respect 24.5 ไม่กระทำการอันเป็นการบั่นทอนเกียรติคุณของวิชาชีพหรือความสามัคคีของเพื่อนร่วมวิชาชีพ

บทเรียน ความสนุกหรือยอดวิวไม่ควรแลกด้วยการละเมิดสิทธิหรือศักดิ์ศรีของผู้อื่น

"สังคมไม่ได้ต้องการแค่คนเก่ง แต่ต้องการคนเก่งที่เป็นผู้มีความรับผิดชอบต่อสังคมด้วย"

“รอบรู้ ดูกระแส ก้าวทันโลก” ไปกับ Thai PBS Sci & Tech