Thai PBS Sci & Tech พาไปชมคอลเล็กชันยาอันทรงคุณค่า ตั้งแต่ศตวรรษที่ 13-21 ภายใน "พิพิธภัณฑ์ยาเยอรมนี" (German Apothecary Museum) ที่รวบรวมสารที่มีคุณสมบัติทางยากว่า 1,000 ชิ้นในยุคนั้น รวมไปถึงยาวิเศษที่ถูกลืมเลือนมานาน เช่น ยูนิคอร์น มัมมี่ หรือยาสามัญที่เรียกว่า "Theriac” ยามหัศจรรย์แห่งประวัติศาสตร์

พิพิธภัณฑ์ยาเยอรมนี ตั้งอยู่ภายในปราสาทไฮเดลเบิร์ก เมืองไฮเดลเบิร์ก รัฐบาเดิน-เวือร์ทเทมแบร์ก ประเทศเยอรมนี สถานที่แห่งนี้นำเสนอประวัติศาสตร์และรากฐานของการแพทย์ในสมัยโบราณ โดยเฉพาะอย่างยิ่งวิวัฒนาการของเภสัชกรรม ตั้งแต่ศตวรรษที่ 13-21 และรวบรวมเครื่องมือทางการแพทย์ ตำรับยาโบราณที่ครบถ้วนสมบูรณ์และครอบคลุมจากทั่วโลกมาจัดแสดงให้ผู้เข้าชมได้ศึกษา

ภายในพิพิธภัณฑ์ยาเยอรมนียังแบ่งเป็นออกเป็นหลายโซน ได้แก่

โซนร้านขายยา
ร้านขายยาสาธารณะแห่งแรก ๆ พัฒนาขึ้นจากแผงขายของในยุคกลางที่รายล้อมด้วยโบสถ์หรือในตลาด ไปสู่ร้านค้าในอาคารที่มั่นคงแข็งแรง โดยในยุคนั้นจะตั้งอยู่ในพื้นที่ใจกลางเมือง เช่น ตลาด ต่างจากร้านขายยาในปัจจุบัน

ในช่วงศตวรรษที่ 17/18 นั้น ลูกค้าที่เข้ามาซื้อยาที่ร้าน จะไม่ได้รับอนุญาตให้เข้าไปในร้าน แต่จะนำใบสั่งยายื่นให้เภสัชกรผ่านหน้าต่างร้าน เภสัชกรจะเตรียมยาและผสมยาตามใบสั่งแพทย์บนโต๊ะที่ตั้งอยู่กลางห้องก่อนที่จะนำมายื่นให้ลูกค้าผ่านหน้าต่างร้าน

โซนห้องเก็บสมุนไพรและห้องเก็บของ
เป็นห้องที่ใช้บดสมุนไพร เครื่องเทศ และวัตถุดิบอื่น ๆ ยาจำนวนมากถูกผลิตและเก็บรักษาไว้ในห้องนี้ ภายในอบอวลไปด้วยกลิ่นหอมของสมุนไพรสดและสมุนไพรแห้ง โดยในห้องนี้ยังมีเครื่องมือหลากหลายชนิดสำหรับใช้ในการแปรรูปส่วนผสม มีดและเขียงสำหรับสับรากและเปลือกไม้ รวมถึงครกและชามสำหรับบดยา และมีตาชั่งขนาดใหญ่ที่ตั้งอยู่กลางห้อง

โซนห้องปฏิบัติการ
ในยุคก่อนนั้น "การเล่นแร่แปรธาตุ" มีอิทธิพลอย่างมาก ทำให้เภสัชกรในศตวรรษที่ 16-17 จึงต้องมีห้องปฏิบัติการและอุปกรณ์ทางการแพทย์ต่าง ๆ โดยเฉพาะเพื่อใช้ความรู้ความสามารถส่วนบุคคลในการปรุงยา ก่อนที่ในยุคกลางศตวรรษที่ 18 เป็นต้นมา เคมีเภสัชกรรมจึงได้เข้ามาแทนที่เทคนิคการเล่นแร่แปรธาตุแบบเก่า

จาก "วัตถุดิบธรรมชาติ" สู่ "ยาสมัยใหม่"

ภายในพิพิธภัณฑ์ยายังได้จัดแสดงคอลเล็กชันยาอันทรงคุณค่า ตั้งแต่ศตวรรษที่ 17-19 โดยรวบรวมสารที่มีคุณสมบัติทางยากว่า 1,000 ชิ้นในยุคนั้น รวมไปถึงยาวิเศษที่ถูกลืมเลือนมานาน เช่น ยูนิคอร์น มัมมี่ หรือยาสามัญที่เรียกว่า "Theriac” ยามหัศจรรย์แห่งประวัติศาสตร์ ใช้เรียกยาที่เดิมทีมักใช้เป็นยาแก้พิษ และต่อมาเป็นยารักษาโรคได้หลายชนิด อย่างไรก็ดี การประยุกต์ใช้สารจากพืช แร่ธาตุ หรือสัตว์ในปัจจุบันอาจดู "แปลกประหลาด" แต่มันถูกบูรณาการเชิงปรัชญาเข้ากับระบบการแพทย์ที่เชื่อมโยงกัน สอดคล้องกับมาตรฐานความรู้ทางการแพทย์และเภสัชกรรมในยุคนั้น

เรื่องราวของสัตว์ในตำนานกับ "ยา" ?

ในยุโรปสมัยโบราณ ช่วงยุคกลาง-เรอเนซองส์ มีความเชื่อว่า "สัตว์ในตำนาน" (mythical creatures) เช่น ยูนิคอร์น มังกร หรือฟีนิกซ์ มีพลังพิเศษในการรักษาโรคหรือป้องกันพิษต่าง ๆ

"เขายูนิคอร์น" เป็นหนึ่งในยาที่ล้ำค่าที่สุด โดยเชื่อกันว่าสามารถใช้เป็นยาต้านพิษได้ทุกชนิด มีการนำเขายูนิคอร์นไปทำถ้วยสำหรับดื่มเพื่อช่วยตรวจจับหรือทำลายพิษ อีกทั้งผงจากเขายูนิคอร์นยังถูกสั่งจ่ายเป็นยาแก้กาฬโรคและโรคต่าง ๆ อีกมากมาย

แต่ในความเป็นจริงแล้ว ยูนิคอร์นเป็นเพียงสัตว์ในเทพนิยาย สิ่งที่ถูกนำมาใช้ในการปรุงยาจริง ๆ คือ งาของนาร์วาฬ (Narwhal) หรือฟันของมัน นาร์วาฬเป็นสัตว์ทะเลในมหาสมุทรอาร์กติก เพศผู้จะมีงาหรือฟันที่ยาวยื่นออกมาจากหัว โดยสมัยก่อนมีความเชื่อกันว่างาของนาร์วาฬคือเขาของยูนิคอร์นวิเศษ ทำให้นาร์วาฬได้รับการขนานนามว่าเป็น "ยูนิคอร์นแห่งท้องทะเล" งาเหล่านี้ถูกนำเข้ามาในยุโรปด้วยราคาสูง และขายอยู่ที่ร้านขายยาในฐานะ "สมบัติล้ำค่า" ด้านการแพทย์

ความเชื่อเกี่ยวกับสัตว์ในตำนานที่เชื่อมโยงกับยา

“เลือดมังกร" เคยถูกใช้ในร้านขายยา เช่น ใช้รักษาบาดแผล แต่ความจริงแล้ว คือ ยางจากพืช โดยมาจากต้นไม้ในสกุล "Dracaena" และยังถูกใช้ทำสีย้อมสีแดงและสารเคลือบเงา ดังนั้นการพูดถึงเลือดมังกรของคนโบราณให้รู้ไว้เลยว่า แท้จริงแล้วพวกเขากำลังพูดถึง "ยางไม้" ต่างหาก ไม่ใช่เลือดของมังกรแต่อย่างใด

“แมนเดรก" (Mandrake) เป็นพืชที่ผู้คนเชื่อว่ามีพลังเวทมนตร์มากมาย เช่น ทำให้คนตกหลุมรักได้ แมนเดรกเป็นที่รู้จักมาตั้งแต่สมัยโบราณ และปัจจุบันพืชชนิดนี้ยังเติบโตอยู่ในสวนภายในปราสาทไฮเดลเบิร์ก รากของมันมีลักษณะหน้าตาคล้ายมนุษย์ โดยเภสัชกรในสมัยก่อนมักจะให้ค่ามันสูง เพราะมีสารออกฤทธิ์แรง ซึ่งสามารถบรรเทาอาการเจ็บปวดได้ แต่ก็มีพิษด้วยเช่นกัน ดังนั้นต้องระวัง ถ้ากินมากเกินไปอาจทำให้ถึงตายได้

จากที่กล่าวมาทั้งหมดนี้ ทำให้สัญลักษณ์บนป้ายร้านขายยาในสมัยก่อนมักจะเต็มไปด้วยสัญลักษณ์แปลก ๆ เช่น ยูนิคอร์น มังกร ฟีนิกซ์ เพราะก่อนที่จะมีการแพทย์สมัยใหม่ ผู้คนต่างผสมผสานความเชื่อทางเวทมนตร์ ศาสนา และตำนาน เข้ากับการรักษาโรคนั่นเอง

อัปเดตข้อมูลแวดวงวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี รู้ทันโลกไอที และโซเชียลฯ ในรูปแบบ Audio จาก AI เสียงผู้ประกาศของไทยพีบีเอส ได้ที่ Thai PBS

“รอบรู้ ดูกระแส ก้าวทันโลก” ไปกับ Thai PBS Sci & Tech

สรุปประเด็นให้โดย Generative AI

สัตว์ในตำนานกับ "ยา" ? ประวัติศาสตร์น่ารู้ใน "พิพิธภัณฑ์ยาเยอรมนี"