กมธ.กังวลทำ "ฝายดักตะกอน" น้ำกก ไม่คุ้มค่าทั้ง "ประโยชน์-งบประมาณ"

วันที่ 11 มิ.ย.2568 นายชีวะภาพ ชีวะธรรม สมาชิกวุฒิสภา ในฐานะประธานคณะกรรมาธิการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม วุฒิสภา เปิดเผยถึงข้อกังวลปัญหามลพิษข้ามพรมแดน จากประเทศเมียนมา ส่งผลกระทบต่อพื้นที่แม่น้ำกก แม่น้ำสาย แม่น้ำโขง จ.เชียงราย และ อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่

ซึ่งประเด็นนี้ได้เชิญหน่วยงานที่เกี่ยวข้องมาให้ข้อมูลเมื่อวันที่ 10 มิ.ย.ที่ผ่านมา ในที่ประชุมกรรมาธิการฯ มีประเด็นที่กังวลคือ ประเด็นแรกที่มีข้อกังวลเรื่องของมาตรฐานของการตรวจคุณภาพน้ำ ซึ่งปัจจุบันมีหลายหน่วยงานลงพื้นที่ตรวจ มีหน่วยงานรับผิดชอบหลัง คือ กรมควบคุมมลพิษ

แต่ตอนนี้มีสถาบันการศึกษา นักวิชาการอิสระ ใช้ชุดตรวจและวิธีการคนละอย่าง ซึ่งเป็นเรื่องของความห่วงใย และส่วนหนึ่งก็ทำตามหน้าที่แต่ผลที่ออกมาส่งผลต่อเป็นความเชื่อมั่นประชาชนได้

อ่านข่าว : เปิดผลตรวจ "ปลาแค้เป็นตุ่ม" พบสาเหตุจาก "พยาธิกลุ่มไดจีน"

กรรมาธิการฯ เห็นว่า ต้องตรวจได้ผลนิติวิทยาศาสตร์ต้องชัดก่อน ตรวจได้ ตรวจสารเคมีตัวไหน วิธีการตรวจต้องชัดก่อน ถึงจะสร้างความเชื่อมั่นกับประชาชน

นายชีวะภาพ ระบุว่า ประเด็นเรื่องสถานที่จุดตรวจต้องตรงกัน เพราะอาจจะเกิดความคลาดเคลื่อน ต้องกำหนดจุดตรวจ และระยะเวลา การตรวจควรมีความถี่

ข้อเสนอ กรมควบคุมมลพิษ ตกลงว่า จะตรวจสองครั้งต่อหนึ่งเดือน ซึ่งสอดคล้องกับนักวิชาการที่เห็นว่าควรจะมีสองเดือนต่อครั้ง แต่หากถ้าสถานการณ์มีแนวโน้มสารพิษเพิ่มขึ้น อาจเพิ่มความถี่เป็นเดือนสามถึงสี่ครั้ง

ทั้งนี้ทางกรรมาธิการฯ ได้เสนอความห่วงใยและข้อกังวล การตรวจชุดทดสอบเบื้องต้น (Test Kits) ใช้ตรวจยอมรับได้หรือไม่ ซึ่งต้องมีการพูดคุยกัน หรือเมื่อมีการตรวจและได้ผลนิติวิทยาศาสตร์ออกมาแล้ว ซึ่งเป็นข้อมูลที่ค่อนข้างชัดเจน จึงนำมาสู่กระบวนการสร้างการรับรู้ เพื่อประชาสัมพันธ์ให้ประชาชนทราบและแจ้งเตือน

นายชีวะภาพระบุว่า ก่อนจะแจ้งเตือนประชาชน เมื่อนิติวิทยาศาสตร์ออกมาสมบูรณ์แล้ว ควรมีการวิเคราะห์ให้เห็นผลกระทบ เช่น พืชผักสวนครัว ปลามีผลกระทบแค่ไหนอย่างไร หรือนำน้ำไปปลูกข้าวหรือรดข้าวโพด ต้องมีการวิเคราะห์ผลกระทบตรงนี้ให้ได้ก่อนและนำไปถ่ายทอดและสร้างการรับรู้

ส่วนผลกระทบในเรื่องของการท่องเที่ยวทราบข้อมูลว่ายังไม่มีนัยยะสำคัญ ยังมีเที่ยวบินปกติ เม็ดเงินที่เข้ามาและใช้จ่ายยังคงปกติ แต่ทุกภาคส่วนยอมรับว่า ยังมีความกังวลอยู่ในระยะยาว

ผู้สื่อข่าวสอบถามว่า “ฝายดักตะกอน” ยังมีความจำเป็นหรือไม่ นายชีวะภาพ ระบุว่า การออกแบบฝายดักตะกอนศึกษาไว้ก่อนก็ได้ งานวิชาการเหล่านี้ไม่ใช่เรื่องง่าย อาจศึกษาไว้ก่อนเป็นคู่ขนาน แต่ต้องบอกว่าเป็นการศึกษา เพราะทุกคนตกใจ ทำไมจะไปสร้างฝ่ายดักตะกอน

คำถามที่จะตามมาคือ การสร้างฝายดักตะกอนได้ผลแค่ไหน หรือมีความสำเร็จอย่างไร และต้องใช้งบประมาณเท่าไหร่ ทุกวันนี้ทุกคนกังวลไปหมด หรือบางคนอาจมองว่า เกิดเหตุช่วงวิกฤตจะเป็นการเอางบประมาณไปลงหรือไม่

นายชีวะภาพกล่าวต่อว่า ฝายดักตะกอนยังเป็นที่ถกเถียง ถ้าเห็นว่า มีผลกระทบก็ต้องศึกษาให้เห็นรูปแบบชัดเจน ซึ่งกรรมาธิการนำหนังสารคดีเหมืองตะกั่วคลิตี้ล่างมาดู ปรากฏว่าเรื่องฝายดักตะกอน ไม่มีใครตอบได้ว่าได้ผลอย่างไร แก้ไขปัญหาได้ขนาดไหน

มีนักวิชาการบางกลุ่มตั้งคำถามว่า ฝายลักษณะนี้ การันตีได้แค่ไหน ถ้าน้ำนิ่งหรือฝนตกหนักน้ำไหลแรง ตะกอนอาจไม่ทันตกตะกอน และไม่ทันดูดเก็บไปตามขั้นตอน และวิธีการก็เสี่ยงที่จะไหลไปที่อื่นอีก ซึ่งจะเกิดการแพร่กระจายอีกหรือไม่

ขณะเดียวกันห่วงโซ่อาหารในน้ำมีความละเอียดอ่อนมาก ไม่มีใครรับรองได้ว่า ฝายดักตะกอน แพลงก์ตอนพืชจะอาศัยได้ไหม ซึ่งปลาขนาดเล็กจะกินเป็นอาหาร ปลาใหญ่ก็จะกินปลาเล็กก็ไม่มีใครตอบได้

ขณะเดียวกันความวิตกไม่ได้อยู่แค่ตรงนี้ ยังมีเรื่องของความคุ้มค่า และไม่มีใครบอกได้ ยกตัวอย่างกรณีสร้างเขื่อนยังคำนวณว่าเก็บน้ำได้กี่ลูกบาศก์เมตร ตัดต้นไม้ไปเท่าไหร่ก็ยังพออนุมานได้ แต่การสร้างฝายจึงต้องนำกรณี บ้านคลิตี้มาพิจารณา

นายชีวะภาพ กล่าวว่า ศึกษาฝายต้องทำคู่ขนานกัน พร้อม ๆ กับการเร่งการเจรจาหยุดแหล่งปล่อยมลพิษ ที่ผ่านมากรรมาธิการฯ มองว่าสิ่งที่รัฐบาลต้องทำวันนี้ต้องมีการเปิดประชุม เรื่องของการบริหารจัดการทรัพยากร หรือแก้ปัญหามลพิษระหว่างประเทศ ซึ่งยังไม่เห็นมีการประชุม ซึ่งกรมสนธิสัญญาระหว่างประเทศได้ให้ข้อมูล เรื่องของตะกอนสารพิษ พบที่ อ.แม่สาย ตั้งแต่ปีที่แล้ว

อ่านข่าว : ล่าชื่อ 750 แพทย์ ยื่นขอ "แพทยสภา" ลงมติกรณี "ทักษิณ" แบบเปิดเผย

ที่ อ.แม่สาย จ.เชียงราย ดินเหล่านี้ไหลมามากมายได้อย่างไร มีความคิดจะนำดินไปทำปุ๋ยและปลูกต้นไม้ เมื่อกรมทรัพยากรธานี นำไปวิเคราะห์ผลออกมา ไม่เหมาะสำหรับการเพาะปลูก เป็นดิน ไม่ใช่หน้าดิน แต่ก็ไม่มีหน่วยงานไหนมีความตั้งใจแก้ที่จุดกำเนิดซึ่งสันนิษฐานว่าเป็นเหมือง ถ้าอยู่ที่ไหนต้องไปแก้ตรงนั้น

ในทางนิติวิทยาศาสตร์ยังไม่ทราบว่าเป็นเหมืองแร่ชนิดใด มีแต่เพียงแต่นำภาพถ่ายทางอากาศมาแปลกัน ซึ่งกรรมาธิการจะเชิญจีสด้ามาให้ข้อมูลการอ่านแปลค่า ว่าเป็น “เหมืองทอง” หรือไม่

นายชีวะภาพกล่าวว่า ปัจจุบันผลนิติวิทยาศาสตร์ยังไม่ชัดว่า เป็นเหมืองประเภทไหน และมีขั้นตอนอย่างไร ที่สำคัญที่สุด ในช่วงที่ผ่านมา ยังไม่มีการประชุม เช่น MRC ถ้าไปดูโครงสร้าง ไม่มีประเทศจีนและเมียนมาร่วมด้วย ถ้าประชุมจะทำอะไรได้หรือไม่ ที่ผ่านมามีแต่การเขียนอีเมล์โต้ตอบกันอยู่ระหว่างไทย-เมียนมา ยังไม่ปรากฏว่า มีการประชุมอะไรเลย

ขณะเดียวกัน ถ้าประเทศไทยไปประชุมร่วมกับประเทศเมียนมา จะทำได้ขนาดไหน เพราะพื้นที่เหมืองอยู่ในเขตรัฐฉาน จะบังคับเมียนมาได้อย่างไร หรือมีการแบ่งย่อยเป็นกองกำลังการเจรจาจะเป็นได้มากน้อยขนาดไหนยังเป็นคำถาม

ส่วนการบังคับใช้กฎหมายระหว่างประเทศ ประเทศเมียนมากับประเทศไทย ไม่ได้มีสนธิสัญญาต่อกัน เมื่อเกิดมลพิษข้ามแดน จะใช้สนธิสัญญาในการร้องขอ โดยใช้เงื่อนไขต่าง ๆ ไม่มีเลย ต้องใช้หลักการจารีตประเพณี สามารถนำไปใช้ได้ แต่ทางการเมียนมาก็ต้องยินยอม เช่นกันการใช้ ศาลโลก หรืออนุญาโตตุลาการ ประเทศที่ต้นกำเนิดของแหล่งสารพิษก็ต้องยินยอมพร้อมใจเข้าสู่กระบวนการ แต่ปัญหาเมียนมาจะเข้าสู่กระบวนการหรือไม่

ตอนนี้คณะกรรมาธิการมองว่า ทุกอย่างจะต้องทำพร้อมกันหมด แม้แต่เรื่องการศึกษาฝายดักกอน ฝ่ายที่ต้องเจรจาก็ต้องทำควบคู่กันไปด้วย ขณะเดียวกันก็ต้องมีการตรวจสอบการค้าระหว่างประเทศว่า แร่บางส่วนอาจถูกส่งเข้ามาในประเทศไทยหรือไม่

แร่เหล่านี้ได้มาถูกต้องตามกฎหมายหรือไม่ เป็นแร่ที่สร้างมลพิษไหลมากับน้ำในประเทศไทยหรือไม่ ถ้าได้ข้อมูลเป็นที่ประจักษ์ว่า มาจากรัฐฉานทำให้เกิดปัญหากับประเทศไทยก็ต้องมีการเจรจา และกดดันทางการค้า หรือ หรือตัดทอนสินค้าที่ต้องนำเข้า เพราะอาจจะเป็นส่วนสนับสนุนในการทำเหมืองแร่ หรือนำแร่เข้ามาถ้าไม่มีอะไรจะช่วยได้ในกฎหมายระหว่างประเทศ ถ้าจำเป็นต้องกดดันอะไรก็ต้องทำทุกทาง

นายชีวะภาพ กล่าวว่า ตอนนี้ยังไม่ค่อยมีข้อมูลชัดเท่าไหร่ ถ้าประชาชนมีข้อมูลก็สามารถส่งมาได้ ซึ่งปัจจุบันมีข้อมูล เช่น มีลูกหลานไปทำเหมืองแร่และส่งรูปมาให้ ซึ่งก็ไม่มีการยืนยันข้อมูลและตอนนี้ไม่รู้เลยว่า มีคนไทยหรือบริษัทเอกชนไทยไปเกี่ยวข้องกับเหมืองแร่ ถ้าใครมีข้อมูลก็ส่งมาเพื่อขยายผล และกรรมาธิการจะเชิญเอกชนมาให้ข้อมูลได้

หลังการประชุมกรรมาธิการฯและเชิญฝ่ายที่เกี่ยวข้องมาให้ข้อมูลเพิ่มเติมอีก และลงพื้นที่ จ.เชียงราย และ จ.เชียงใหม่ เพื่อหาข้อมูลและข้อเสนอแก้ปัญหาเหมืองแร่ต้นแม่น้ำต่อไป

อ่านข่าว : ตร.ขยายผลเคส "คลิปวางยาลักหลับ" โยงซื้อยา "พ.ต.อ.หญิง" หรือไม่