วิเคราะห์ "อายัดบัญชีม้า" ผู้บริสุทธิ์ถูกลูกหลงโดนล็อกบัญชี

ปัญหาแก๊งคอลเซนเตอร์ที่หลอกลวงผู้เสียหายให้โอนเงิน เป็นที่มาของมาตรการสกัดการโอนเงินถ่วงเวลาม้า แต่ก็ตามมาด้วยปัญหาต่างๆ มากมาย ซึ่งประเทศไทยเดินมาสู่จุดนี้ได้เพราะมีข้อมูลจากธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) รายงานยอดความเสียหายไตรมาส 2 ของปี 2568 ถูกหลอกโอนเงินมากกว่า 5,600 ล้านบาท จึงมีกฎหมายภัยไซเบอร์ออกมาเป็นเครื่องมือกำกับดูแลและมีหลายหน่วยงานเข้ามาเกี่ยวข้อง

มาตรการกวาดต้อนและควบคุม "บัญชีม้าสีต่างๆ" มีหน่วยงานรับผิดชอบ แบ่งเป็น "บัญชีม้าดำ" สำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน (ปปง.) เป็นผู้มีอำนาจในการประกาศอายัด แต่การปลดล็อกอยู่ที่กองบัญชาการตำรวจสืบสวนสอบสวนอาชญากรรมทางเทคโนโลยี (สอท.), "บัญชีม้าเทาเข้ม" คือบัญชีที่มีผู้เสียหายแจ้งความแล้วว่าเป็นมิจฉาชีพ อายัดและปลดล็อคโดย สอท.

"บัญชีม้าเทาอ่อน" มีผู้เสียหายแล้ว แต่ยังไม่แจ้งความ ซึ่งในส่วนนี้จะอยู่ในอำนาจของธนาคารและ สอท. ส่วน "บัญชีม้าน้ำตาลเข้ม" คือบัญชีที่ธนาคารเห็นว่ามีพฤติกรรมผิดปกติที่อาจเข้าข่ายบัญชีม้า และธนาคารมั่นใจพอที่จะแจ้งตำรวจ ทั้งนี้ก็เพื่อช่วยถ่วงเวลา จำกัดความเสียหายและติดตามเงินคืนผู้เสียหายได้

แต่มิจฉาชีพมีพัฒนาการหลบหลีกมาตรการรัฐ จากเดิมที่หลอกเหยื่อให้โอนเงินเข้าบัญชีม้า 1, ม้า 2, ม้า 3 ไปเรื่อยๆ แต่ขณะนี้มิจฉาชีพใช้ช่องทางอื่นๆ ที่ติดตามได้ยากขึ้น เช่น อี-มันนี่ และโอนเข้าบัญชีคริปโตฯ

ขณะเดียวกันบัญชีม้าไม่ได้ถูกซื้อขายขาดเหมือนอดีต แต่เป็นการเลี้ยงบัญชีเพื่อให้ดูเหมือนบัญชีปกติ และบัญชีในเส้นเงินของม้าเหล่านี้จึงถูกใช้จ่ายทำธุรกรรมโอนเงินกับร้านค้า ทำให้ทุกๆ ธุรกรรมในเส้นเงินนี้ เป็นที่มาว่าทำไมผู้บริสุทธ์บางคนจึงถูกล็อกบัญชี

แต่ปัญหาขณะนี้เหมือนว่าศูนย์ปฏิบัติการเพื่อป้องกันและปราบปรามอาชญากรรมทางเทคโนโลยี (ศปอท.) ภายใต้กระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม (ดีอี) ซึ่งเป็นหน่วยงานหลัก กวาดต้อนบัญชีทุกข้อต่อในเส้นเงินบัญชีที่รับเงินโอนของผู้เสียหายมากเกินไป โดยสาเหตุหลักที่เป็นเช่นนี้มองว่ามี 2 เหตุผล ข้อแรกคือกลไกอุปสรรค ส่วนอีกข้อเป็นรายละเอียดเชิงปฎิบัติ

เส้นทางการกวาดต้อนม้า จนถึงอายัดบัญชีในเบบเดิม เมื่อมีผู้ร้องมาที่สายด่วน 1441 หรือ ศปอท. ข้อมูลจะส่งไปสถาบันการเงินและระงับบัญชี 3-7 วัน โดยไม่มีการแจ้งเตือนใดๆ ทำให้ผู้บริสุทธิ์ในเส้นเงินของบัญชีม้าอาจไม่ทันรู้ตัว ถูกแบงก์ส่งข้อมูลให้ตำรวจอายัดบัญชี โดยในระหว่างถูกอายัดจะไม่สามารถรับหรือโอนเงินทุกบัญชี และไม่สามารถเปิดบัญชีใหม่ได้ตามมาตรการปิดปากม้า ที่ยึดตามหมายเลขบัตรประชาชน 13 หลัก

ความพยายามกวาดต้อนทุกข้อต่อในเส้นเงินบัญชีม้า ทำให้คนบริสุทธิ์พลอยถูกกวาดไปอยู่ในเส้นเงินนั้นด้วย ซึ่งเป็นที่มาของความโกลาหล แบงก์ชาติและหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ปรับระบบการทำงานในช่วงนี้ที่มีกระแสโดนล็อกบัญชี

ส่วนระบบการทำงานใหม่ เมื่อผู้ร้องเรียนโทรศัพท์เข้ามาที่สายด่วน 1441 กด 2 จากเดิมกำหนดกรอบเวลาปลดล็อก 3-7 วัน เหลือ 4 ชั่วโมงเป็นอย่างช้า โดยในแต่ละวัน ศปอท.จะประกาศรายชื่อบัญชีม้าวันละ 3 รอบ ได้แก่ รอบเวลา 11.00 น., 15.00 น. และ 19.00 น. ส่งข้อมูลให้สถาบันการเงินเหมือนเดิม

ระบบการทำงานใหม่ เมื่อแบงก์ได้ข้อมูลบัญชีม้าสีต่างๆ มาแล้ว แบงก์จะดูเพิ่มเติมตามเกณฑ์กลางเพื่อเป็นมาตรฐานในทางปฏิบัติ เช่น กระแสเงินสดก่อนหน้านี้เป็นอย่างไร, เป็นธุรกิจเสี่ยงหรือไม่, มีเงินจากบัญชีม้าเข้ามาบ่อยแค่ไหน, ติดหมาย ปปง.หรือไม่ และยอดธุรกรรมวงเงินน้อยๆ

แต่ร้านค้าที่มียอดรับเงินโอนจำนวนมากๆ ไม่ต้องกังวล เพราะแบงก์และหน่วยงานตรวจสอบโดยมีวิธีการดูเน้นที่ลักษณะแพตเทิร์นของพฤติกรรม ไม่ได้ดูแค่วงเงินมากหรือน้อย

นายสุปรีชา ลิมปิกาญจนโกวิท ผู้แทนจากสมาคมธนาคารไทย กล่าวว่า ขั้นตอนสำคัญโทรเข้า 1441 กด 2 เพื่อแจ้งว่าตนเองเป็นผู้บริสุทธิ์ โดย 1441 จะรวบรวมชื่อส่งให้ธนาคาร จากนั้นธนาคารจะพิจารณาว่ามีความสุจริตหรือไม่ ติดหมายหรือไม่, ดูการใช้จ่ายเป็นปกติหรือไม่ หากมีจำนวนเงินไม่มากก็ถือว่าปกติ แต่หากจำนวนเงินมาก ธนาคารจะตรวจสอบการเดินบัญชีว่ามีความปกติหรือไม่

ทั้งนี้ แบงก์ชาติและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องจะนำข้อมูลจากการคัดกรองรอบนี้ ปรับปรุงเกณฑ์การพิจารณาบัญชีม้าภายในเดือน ก.ย.นี้ ภายใต้หลักการ 3 ข้อ ได้แก่ 1.กวาดข้อต่อบัญชีม้าเท่าที่จำเป็น, 2.แจ้งให้ผู้อยู่ในเส้นเงินรับทราบว่าถูกระงับธุรกรรมตามจำนวนเงินที่เกิดความเสียหาย และ 3.หากเป็นผู้สุจริตจะได้รับการปลดล็อกบัญชีโดยเร็ว

สุปรีชา ลิมปิกาญจนโกวิท

แล้วจะมั่นใจได้อย่างไรว่าการกวาดต้อนเข้ามานั้นจะไม่เกินจำเป็น โดยรอบนี้จะมีการแจ้งเจ้าของบัญชีทุกบัญชีว่าอยู่ในเส้นเงินของบัญชีม้าและถูกระงับ แบงก์จะส่งข้อความสั้น หรือผ่านโมบายแอปฯ เจ้าของบัญชี เพื่อให้เจ้าของบัญชีพิสูจน์ตัวเองได้ก่อนถูกอายัด ซึ่งวิธีนี้จะช่วยลดผลกระทบผู้บริสุทธิ์

จากเดิม แบงก์จะระงับการใช้ทั้งบัญชี เปลี่ยนเป็นระงับตามจำนวนเงินที่ผู้เสียหายร้องเรียนความเสียหาย หากเงินในบัญชีเหลือก็สามารถใช้เงินจำนวนนั้นได้ วิธีนี้จะช่วยสร้างความสมดุลในการลดผลกระทบผู้บริสุทธิ์ในเส้นเงินบัญชีม้าและติดตามเงินคืนผู้เสียหาย หากเป็นผู้บริสุทธิ์จริงจะได้รับการปลดล็อกบัญชีภายใน 4 ชั่วโมงเป็นอย่างช้า

ทั้งนี้ ตามระบบการทำงานใหม่นี้ต้องรอให้สถาบันการเงินปรับระบบภายใน แต่เชื่อว่าจะสะสางปลดล็อกบัญชีผู้บริสุทธิ์ เสร็จพร้อมกับออกเกณฑ์มาตรฐานกลางในการคัดกรองบัญชีในเส้นเงินใหม่ภายในสิ้นเดือน ก.ย.นี้

ดารณี แซ่จู

ขณะที่ น.ส.ดารณี แซ่จู ผู้ช่วยผู้ว่าการ สายกำกับระบบการชำระเงินและคุ้มครองผู้ใช้บริการทางการเงิน ธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) กล่าวว่า ได้พูดคุบกับ ศปอท. กำหนดเงื่อนไขว่าจะกวาดเข้ามาเฉพาะผู้ที่เกี่ยวข้อง ไม่กวาดเข้ามาทั้งหมด และจะต้องเสร้จภายในเดือน ก.ย.นี้

ส่วนกระแสการแห่ถอนเงินและการงดรับเงินโอนในโซเชียลมีเดียจะกระทบระบบสถาบันการเงินหรือไม่นั้น ธปท.และสมาคมธนาคารไทย ยืนยันว่า ปริมาณธุรกรรมโอนเงินออนไลน์ยังคงเป็นปกติ ไม่ได้ลดลงอย่างมีนัยสำคัญ เช่นเดียวกับการถอนเงินสดก็ไม่กระทบเสถียรภาพโดยรวม แต่อย่างไรก็ตามมีการกำชับให้เตรียมเงินสดให้เพียงพอกับความต้องการของประชาชน

วิเคราะห์โดย ปรัชญ์อร ประหยัดทรัพย์ บรรณาธิการข่าวเศรษฐกิจ ไทยพีบีเอส