ทุกปีหน่วยงานรัฐจะถูกจับตามองเรื่อง "ความโปร่งใส" และ "คุณธรรม" เพราะนี่ไม่ใช่แค่ตัวเลข แต่สะท้อนถึงความน่าเชื่อถือและศรัทธาของประชาชน ล่าสุด สำนักงานตรวจเงินแผ่นดิน (สตง.) กลายเป็นที่พูดถึง หลังคว้าคะแนนประเมินคุณธรรมและความโปร่งใส (ITA) ประจำปี 2568 สูงที่สุดในบรรดาองค์กรอิสระ
แต่คำถามคือ ITA คืออะไร ทำไมคะแนนนี้ถึงสำคัญ และมีประโยชน์อย่างไรต่อองค์กรและประชาชน พาไปทำความเข้าใจทั้งที่มา ความสำคัญ และประโยชน์ของการประเมิน ITA ที่หลายคนอาจยังไม่รู้
คะแนน "ITA" คืออะไร
ITA หรือ Integrity and Transparency Assessment คือ การประเมินคุณธรรมและความโปร่งใสในการดำเนินงานของหน่วยงานภาครัฐ โดย สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ป.ป.ช.) เป็นเครื่องมือที่หน่วยงานภาครัฐได้สำรวจและประเมินตนเอง รู้จุดแข็ง จุดอ่อน และนำข้อมูลไปปรับปรุงการทำงานให้โปร่งใสและมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น สร้างประโยชน์กลับคืนสู่ประชาชน
ITA เปรียบเสมือน "การตรวจสุขภาพองค์กรประจำปี" ที่ไม่ได้สะท้อนเฉพาะการทำงานภายใน แต่ยังเปิดโอกาสให้ ประชาชนมีส่วนร่วม ผ่านการแสดงความคิดเห็นและการเข้าถึงข้อมูลสาธารณะของหน่วยงานรัฐ ซึ่งช่วยให้สังคมตรวจสอบได้มากขึ้น และทำให้บริการภาครัฐตอบโจทย์ประชาชนได้ดียิ่งกว่าเดิม
การประเมิน ITA เริ่มครั้งแรกตั้งแต่ปีงบประมาณ พ.ศ. 2556 และพัฒนาต่อเนื่องมาตลอด ปัจจุบัน (ปี 2568)
หลักเกณฑ์การประเมิน ITA ใช้ 3 ส่วนข้อมูลหลัก
หลักเกณฑ์การประเมิน ITA มีการเก็บข้อมูลจาก 3 ส่วน ดังนี้
ส่วนที่ 1 แบบวัดการรับรู้ของผู้มีส่วนได้ส่วนเสียภายใน (Internal Integrity and Transparency Assessment) หรือ "แบบวัด IIT" โดยเปิดโอกาสให้บุคลากรภาครัฐ ทุกระดับที่ปฏิบัติงานมาไม่น้อยกว่า 1 ปี ได้มีสะท้อนและแสดงความคิดเห็นต่อคุณธรรมและความโปร่งใสของหน่วยงานตนเอง โดยสอบถามการรับรู้และความคิดเห็นใน 5 ตัวชี้วัด ได้แก่
- ตัวชี้วัดที่ 1 การปฏิบัติหน้าที่
- ตัวชี้วัดที่ 2 การใช้งบประมาณ
- ตัวชี้วัดที่ 3 การใช้อำนาจ
- ตัวชี้วัดที่ 4 การใช้ทรัพย์สินของราชการ
- ตัวชี้วัดที่ 5 การแก้ไขปัญหาการทุจริต
ส่วนที่ 2 แบบวัดการรับรู้ของผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ภายนอก (External Integrity and Transparency
Assessment) หรือ "แบบวัด EIT" โดยเปิดโอกาสให้ผู้รับบริการ หรือ ผู้ติดต่อหน่วยงานภาครัฐในช่วงปึงประมาณ พ.ศ.2568ได้สะท้อนและแสดงความคิดเห็นต่อการดำเนินงานของหน่วยงานภาครัฐ โดยสอบถามการรับรู้และความคิดเห็นใน 3 ตัวชี้วัด ได้แก่
- ตัวชี้วัดที่ 6 คุณภาพการดำเนินงาน
- ตัวชี้วัดที่ 7 ประสิทธิภาพการสื่อสาร
- ตัวชี้วัดที่ 8 การปรับปรุงระบบการทำงาน
ส่วนที่ 3 แบบวัดการเปิดเผยข้อมูลสาธารณะ (Open Data Integrity and Transparency Assessment) หรือ "แบบวัด OIT" เป็นการตรวจสอบระดับการเปิดเผยข้อมูลของหน่วยงานภาครัฐที่เผยแพร่ไว้ทางหน้าเว็บไซต์หลักของหน่วยงาน แบ่งออกเป็น 2 ตัวชี้วัด ได้แก่
- ตัวชี้วัดที่ 9 การเปิดเผยข้อมูล มีตัวชี้วัดย่อย ได้แก่ ตัวชี้วัดย่อยที่ 9.1 ข้อมูลพื้นฐาน, ตัวชี้วัดย่อยที่ 9.2 การบริหารงานและการใช้จ่ายงบประมาณ, ตัวชี้วัดย่อยที่ 9.3 การจัดซื้อจัดจ้าง, ตัวชี้วัดย่อยที่ 9.4 การบริหารและพัฒนาทรัพยากรบุคคล, ตัวชี้วัดย่อยที่ 9.5 การส่งเสริมความโปร่งใส
- ตัวชี้วัดที่ 10 การป้องกันการทุจริต มีตัวชี้วัดย่อย ได้แก่ ตัวชี้วัดย่อยที่ 10.1 การดำเนินการเพื่อป้องกันการทุจริตในประเด็นสินบน, ตัวชี้วัดย่อยที่ 10.2 ก การส่งเสริมคุณธรรมและความโปร่งใส
ความสำคัญของการประเมิน ITA
ITA ถูกกำหนดเป็นนโยบายและเป้าหมายตามแผนงานระดับประเทศแผนแม่บทภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติ ประเด็นการต่อต้านการทุจริตและประพฤติมิชอบ (พ.ศ. 2561-2580) และแผนแม่บทภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติ (พ.ศ. 2566-2580) (ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม) ได้กำหนดให้การประเมินคุณธรรม และความโปร่งใสในการดำเนินงานของหน่วยงานภาครัฐ เป็นหนึ่งในตัวชี้วัดของแผนฯ ดังนี้
ㆍ เป้าหมายระดับประเด็น (21) การต่อต้านการทุจริตและประพฤติมิชอบ กำหนดให้ในปี 25666-2570 คะแนนเฉลี่ยของการประเมินคุณธรรมและความโปร่งใสทุกหน่วยงานในประเทศไทยจะต้องได้คะแนนไม่น้อยกว่า 89 คะแนน
ㆍเป้าหมายและตัวชี้วัดของแผนย่อยการป้องกันการทุจริตและประพฤติมิชอบ กำหนดให้ตั้งแต่ปีงบประมาณ 2566-2570 จะต้องมีสัดส่วนหน่วยงานที่ผ่านเกณฑ์ (85 คะแนนขึ้นไป) การประเมินคุณธรรมและความโปร่งใสต่อหน่วยงานภาครัฐทั้งหมด ไม่น้อยกว่าร้อยละ 100
ㆍคณะรัฐมนตรีในการประชุม เมื่อวันที่ 4 มกราคม 2565 ได้มีมติเห็นชอบข้อเสนอเชิงกลยุทธ์ตามที่สำนักงาน ป.ป.ช.เสนอ โดยสรุปสาระสำคัญได้ดังนี้
1. คณะรัฐมนตรี ผู้บริหารกระทรวงมหาดไทยและผู้บริหารองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นควรเร่งรัดส่งเสริมสนับสนุนให้เกิดการพัฒนาต่อยอดองค์ความรู้และทักษะการเปิดเผยข้อมูล การป้องกันการทุจริต และการให้บริการสาธารณะทางเว็บไซต์ของหน่วยงานให้มีคุณภาพและเป็นไปตามมาตรฐานการประเมินที่กำหนด
2. ผู้ว่าราชการจังหวัดและนายอำเภอต้องส่งเสริมสนับสนุนและให้คำแนะนำในด้านกระบวนการบริหารจัดการภายในหน่วยงานแก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นอย่างใกล้ชิด
3. คณะรัฐมนตรีและสำนักงานปลัดสำนักนายกรัฐมนตรีควรขับเคลื่อนร่างพระราชบัญญัติ ข้อมูลข่าวสารของราชการ (ฉบับที่...) พ.ศ. ให้สอดคล้องกับหลักการที่กำหนดไว้ ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2560 เพื่อยกระดับการเปิดเผยข้อมูลข่าวสารของหน่วยงานภาครัฐให้เป็นหน้าที่หลักที่ต้องปฏิบัติ
4. หน่วยงานกำกับดูแลการปฏิบัติราชการของหน่วยงานภาครัฐต้องดำเนินการกำกับติดตามการประเมินฯ และผลักดันให้หน่วยงานภายใต้กำกับดูแลดำเนินการให้เป็นไปตามแนวทางการประเมินที่กำหนด
5. หน่วยงานภาครัฐต้องให้ความร่วมมือและเข้าร่วมการประเมินคุณธรรมและความโปร่งใสในการดำเนินงานของหน่วยงานภาครัฐ ในปีงบประมาณ พ.ศ.2565-2570 โดยการกำหนดกลุ่มเป้าหมายหน่วยงานที่เข้าร่วมการประเมินฯแนวทางการประเมินฯ และเครื่องมือการประเมินฯให้เป็นไปตามที่สำนักงาน ป.ป.ช. กำหนด
สำหรับ ITA 2568 มีหน่วยงานภาครัฐที่เข้าร่วมการประเมิน มีจำนวนรวมทั้งสิ้น 8,327 หน่วยงาน ประกอบด้วย
- หน่วยงานของรัฐสภา 3 หน่วยงาน
- หน่วยงานของศาล 3 หน่วยงาน
- หน่วยงานขององค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ 5 หน่วยงาน
- หน่วยงานของอัยการ 1 หน่วยงาน
- ส่วนราชการระดับกรม 160 หน่วยงาน
- องค์การมหาชน 61 หน่วยงาน
- รัฐวิสาหกิจ 51 หน่วยงาน
- หน่วยงานของรัฐอื่น ๆ 19 หน่วยงาน
- กองทุน 12 หน่วยงาน
- สถาบันอุดมศึกษา 87 หน่วยงาน
- จังหวัด 76 หน่วยงาน
- องค์การบริหารส่วนจังหวัด 76 หน่วยงาน
- เทศบาลนคร 31 หน่วยงาน
- เทศบาลเมือง 194 หน่วยงาน
- เทศบาลตำบล 2,246 หน่วยงาน
- องค์การบริหารส่วนตำบล 5,300 หน่วยงาน
- องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นรูปแบบพิเศษ 2 หน่วยงาน
ระดับผลการประเมิน (Rating Score)
เมื่อประมวลผลการประเมิน ITA เรียบร้อยแล้ว รายละเอียดผลการประเมิน ITA ประกอบด้วยข้อมูล 2 ส่วน คือ
คะแนน ITA ของหน่วยงาน (คะแนนเต็ม 100 คะแนน) และระดับผลการประเมิน (Rating Soore) ซึ่งจำแนกออกเป็น 5 ระดับ ดังนี้
การประเมิน ITA มุ่งหวังให้หน่วยงานภาครัฐได้มีการปรับปรุงพัฒนาตนเองในด้านคุณธรรมและความโปร่งใสเพื่อให้เกิดธรรมาภิบาลในหน่วยงานภาครัฐ มีการด าเนินงานที่มุ่งให้เกิดประโยชน์กับประชาชนและส่วนรวมเป็นสำคัญและลดโอกาสที่จะเกิดการทุจริตและประพฤติมิชอบในหน่วยงานภาครัฐ ซึ่งนโยบายของ ITA มีดังนี้
1. การสร้างความโปร่งใสในการดำเนินงานของหน่วยงาน
2. การส่งเสริมความพร้อมในการปฏิบัติงานตามภาระหน้าที่
3. การปลอดจากการทุจริตในการปฏิบัติงาน
4. การสร้างวัฒนธรรมคุณธรรมในหน่วยงาน
5. การส่งเสริมคุณธรรมการทำงานในหน่วยงาน
"สตง." คว้าอันดับ 1 ITA ปี 68 ประเภทองค์กรอิสระ ท่ามกลางเสียงวิจารณ์
เมื่อวันที่ 15 ส.ค.2568 ที่ผ่านมา สำนักงาน ป.ป.ช. โดยสำนักประเมินคุณธรรมและความโปร่งใส จัดงานประกาศผลการประเมินคุณธรรมและความโปร่งใสในการดำเนินงานของหน่วยงานภาครัฐ ประจำปีงบประมาณ พ.ศ. 2568 และพิธีมอบรางวัล ITA AWARDS 2025 ในกลุ่มองค์กรอิสระ งผลปรากฏว่า
- อันดับ 1 สำนักงานการตรวจเงินแผ่นดิน (สตง.) 94.64 คะแนน (ผ่าน)
- อันดับ 2 สำนักงานคณะกรรมการการเลือกตั้ง (กกต.) 93.47 คะแนน (ผ่าน)
- อันดับ 3 สำนักงาน ป.ป.ช. 93.18 คะแนน (ผ่าน)
- อันดับ 4 สำนักงานผู้ตรวจการแผ่นดิน 90.51 คะแนน (ผ่าน)
- อันดับ 5 สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (กสม.) 90.27 คะแนน (ผ่าน)
อย่างไรก็ตาม ผลการประกาศดังกล่าวกลับถูกวิจารณ์ไม่น้อย โดยเฉพาะประเด็น อาคาร สตง. แห่งใหม่ที่พังถล่มจากเหตุแผ่นดินไหวเมื่อ 28 มี.ค.ที่ผ่านมา ทำให้หลายฝ่ายตั้งคำถามถึง "ความโปร่งใสและมาตรฐานจริง ๆ" ขององค์กร
น.ส.รักชนก ศรีนอก ส.ส.กรุงเทพฯ พรรคประชาชน โพสต์ผ่านโซเชียลมีเดีย ตั้งข้อสังเกตว่า คะแนน ITA ที่ประเมินโดย ป.ป.ช. สอดคล้องกับยุทธศาสตร์ชาติและพยายามยกระดับดัชนีภาพลักษณ์การคอร์รัปชัน (CPI) ของไทยในสายตาสากล แต่เมื่อเทียบกับสถานการณ์จริง ประเทศไทยยังอยู่อันดับ 109 จาก 180 ประเทศทั่วโลก
ITA เป็นการประเมินหน่วยงานรัฐ 8,323 หน่วยทั่วประเทศ แต่ไม่ได้เรียงลำดับตั้งแต่ 1 ไปถึง 8,323 แต่จะจัดอันดับกันเป็นประเภท เช่น จังหวัด ก็แข่งกัน 76 จังหวัด หน่วยงานระดับกรม ก็แข่งกัน 160 หน่วยงาน เทศบาลกว่า 2,000 แห่ง ส่วน องค์กรอิสระมีแค่ 5 หน่วย แข่งกันเอง ได้แก่ กกต., ป.ป.ช., สำนักงานผู้ตรวจการแผ่นดิน, สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (กสม.) และ สำนักงานการตรวจเงินแผ่นดิน (สตง.) ดังนั้น สตง. ได้ที่ 1 ไม่ต้องแปลกใจ เพราะปีก่อน กกต. ก็เคยคว้าอันดับ 1 มาแล้ว
น.ส.รักชนก ระบุอีกว่า เมื่อต้นปีที่ผ่านมา สตง. เองเคยออกมาวิจารณ์ว่า การประเมิน ITA ของ ป.ป.ช. ยังมีปัญหาเครื่องมือบางส่วนยังไม่ชัดเจน ไม่สามารถแสดงให้เห็นว่าหน่วยงานภาครัฐเป็นหน่วยงานที่มีความโปร่งใสไม่ทุจริตได้จริง แถมยังเหน็บเรื่องนโยบาย No Gift Policy "งดรับของขวัญและของกำนัลทุกชนิด" ของ ป.ป.ช. ว่าโชว์หราหน้าเว็บไซต์ แต่ผู้บริหารองค์กรถูกจับกุมความผิดฐานเรียกรับผลประโยชน์ละเว้นปฏิบัติหน้าที่โดยมิชอบ
ประเทศเราเสียเงินและเสียเวลาไปกับการทำอะไรแบบนี้แหละ ทุกสิ่งอย่างเป็นความตั้งใจอันดีหมด แต่พอทำแบบไทย ๆ มาตรฐานแบบไทยๆ ก็เป็นอย่างที่ท่านเห็น ไม่ต้องสืบเพราะทุกหน่วยงานประเมินผ่านหมด ได้คะแนน 80-90 ขึ้นกันหมด แต่หันดูสภาพความเป็นจริง คอร์รัปชันประเทศนี้ลดลงหรือไม่ ประเมินแล้วได้อะไร
อ้างอิง : สำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน
อ่านข่าว : "สตง." คว้าอันดับ 1 รางวัล ITA ปี 68 ประเภทองค์กรอิสระ
ไฟเขียวเอกสารฉบับสมบูรณ์ ชง “แหล่งอนุสรณ์สถานเชียงใหม่ฯ” ขึ้นทะเบียนมรดกโลก