ไฮน์ริช ไฮเนอ กวีชาวเยอรมันยุคศตวรรษที่ 19 เคยกล่าวไว้ว่า “เมื่อพวกเขาเริ่มเผาหนังสือ ในไม่ช้าพวกเขาก็จะเผามนุษย์" โดยไฮเนอคงไม่ได้คาดคิดไว้ว่า กว่าหนึ่งร้อยปีต่อมา เยอรมนีภายใต้การปกครองของนาซีจะพิสูจน์ว่าวาทะนี้คือความจริง

เดือนพฤษภาคม ค.ศ. 1933 นาซีภายใต้การนำของ อดอล์ฟ ฮิตเลอร์ สั่งเผาหนังสือนับหมื่นเล่มใน 90 เมืองทั่วประเทศเพราะมองว่าแนวคิดในหนังสือเหล่านี้ 'เป็นภัย' ต่ออุดมการณ์ของพวกเขา แน่นอนว่าปรากฏการณ์ดังกล่าวเป็นสิ่งที่สร้างความเจ็บปวดอย่างยิ่งแก่คนเห็นต่าง จนเกิดการศึกษาในเวลาต่อมาอย่างกว้างขวางว่าอะไรคือเนื้อหาที่ ‘อันตราย’ ในหนังสือเหล่านั้น

อย่างไรก็ตาม ในทางกลับกันก็น่าสนใจไม่น้อยทีเดียวว่า ขณะที่พวกเขาสั่งเผาหนังสือมากมาย แล้วหนังสืออะไรที่พวกเขาเลือกจะไม่เผา หนังสือเหล่านี้ต้องมีลักษณะพิเศษอย่างไรและเนื้อหาที่พวกเขาโปรดปรานจนถึงขั้นเก็บรักษามันไว้นั้นล่ะ ‘อันตราย’ หรือเปล่า?

เบื้องหลังห้องสมุดของฮิตเลอร์

แม้ฮิตเลอร์จะเป็นที่จดจำในฐานะผู้นำที่ก่ออาชญากรรมโหดร้ายต่อมนุษยชาติ แต่อีกด้านเขาก็เป็นหนอนหนังสือตัวฉกาจที่มีห้องสมุดส่วนตัวถึง 3 แห่ง ณ วินาทีที่จบชีวิตในบังเกอร์ พบว่าเขามีหนังสือครอบครองถึง 16,000 เล่ม ซึ่งปัจจุบันห้องสมุดรัฐสภาอเมริกันเก็บไว้ 1,300 เล่ม และมหาวิทยาลัยบราวน์อีก 80 เล่ม

คอลเล็กชันที่เหลืออยู่นี้นี่เองที่กลายเป็นหน้าต่างบานสำคัญอันจะช่วยให้เราเข้าใจโลกทัศน์และจิตใจของชายผู้เปลี่ยนประวัติศาสตร์โลกไปตลอดกาล

ทิโมธี ดับเบิลยู ไรแบ็ค นักประวัติศาสตร์เจ้าของหนังสือ Hitler's Private Library (ฉบับแปลไทยใช้ชื่อ ‘ห้องสมุดลับของฮิตเลอร์’ สำนักพิมพ์มติชน) เสนอว่าเราอาจเข้าใจตัวตนคนคนหนึ่งได้จากหนังสือที่เขาอ่าน สิ่งที่ไรแบ็คค้นพบคือ ฮิตเลอร์มีนิสัยอ่านหนังสือทุกคืนและชอบขีดเขียนลงไปในหนังสือที่อ่าน แถมยังมีรสนิยมในการอ่านหลากหลายมาก นอกจากประวัติศาสตร์การทหารที่เป็นหนังสือส่วนใหญ่แล้ว เขายังอ่านปรัชญา การเมือง ชีวประวัติบุคคลสำคัญ กวีนิพนธ์ และวรรณกรรมคลาสสิก เขาชื่นชอบ Don Quixote, Robinson Crusoe, Uncle Tom's Cabin และ Gulliver's Travels แถมยังยกย่องเชคสเปียร์เป็นสุดยอดนักเขียนอีกด้วย

อย่างไรก็ตาม หนังสือที่มีอิทธิพลสำคัญที่สุดต่อเขาคือ ผลงานของ ฮุสตัน สจวร์ต แชมเบอร์เลน และ อาเทอร์ เดอ โกบิโน ซึ่งเขาได้รู้จักผ่านที่ปรึกษาผู้เป็นพวกต่อต้านชาวยิว นอกจากนี้ จูเลียส เลห์มันน์ สำนักพิมพ์ที่สนับสนุนพรรคนาซี ยังมอบหนังสือของ ยูเกน ฟิชเชอร์ นักวิชาการด้านเชื้อชาติจากสถาบันไกเซอร์ วิลเฮล์ม และ The Passing of the Great Race' ของ แมดิสัน แกรนต์ นักทฤษฎีเหยียดผิวชาวอเมริกัน ให้กับฮิตเลอร์ด้วย หนังสือเหล่านี้เต็มไปด้วยแนวคิดเรื่องความเหนือกว่าของเชื้อชาติอารยันและการต่อต้านชาวยิว ซึ่งได้กลายมาเป็นรากฐานสำคัญของอุดมการณ์นาซีนั่นเอง

และเมื่อถึงวันที่ฮิตเลอร์ตัดสินใจลงมือเขียนเองบ้าง ผลผลิตของเขาก็คือ ‘ไมน์คัมพฟ์’ (Mein Kampf) ที่นำเสนอแนวคิดเกี่ยวกับเชื้อชาติ การสร้างชาติ และอุดมการณ์ทางการเมือง เน้นการปลูกฝังความหยามเหยียดเกลียดชังต่อชาวยิวและคนเชื้อชาติอื่นๆ ที่ไม่ใช่อารยัน มันคือเป็นคัมภีร์ประจำตัวของสมาชิกกับข้าราชการพรรคนาซีทุกคน และเป็นจุดเริ่มต้นของนโยบายชาตินิยมที่นำไปสู่โศกนาฏกรรมในสงครามโลกครั้งที่ 2

งานวิจัยของไรแบ็คดังกล่าวถูกนำมาดัดแปลงเป็นสารคดีเรื่อง The Books He Didn't Burn ที่นำเสนอมุมมองผ่านการสัมภาษณ์นักประวัติศาสตร์และนักวิชาการจากหลายประเทศ (โดยมีนักแสดงรุ่นใหญ่ เจเรมี ไอร์ออนส์ เป็นผู้ให้เสียงบรรยาย) สลับไปมาระหว่างภาพเก่าจากอดีตกับการวิเคราะห์ในปัจจุบัน เพื่อให้เราเห็นภาพการเดินทางทางความคิดของฮิตเลอร์อย่างชัดเจน

สิ่งที่น่าตกใจจากการศึกษาของไรแบ็คก็คือ ความขัดแย้งในตัวฮิตเลอร์ – ชายผู้รักวรรณกรรม แต่กลับก่อการอันโหดร้าย เราอาจจะเคยเชื่อว่าคนที่รักหนังสือย่อมเป็นคนที่มีความคิด เป็นอารยชน มีอารมณ์ความรู้สึกละเอียดอ่อน ...แล้วเราจะอธิบายอย่างไรกับสิ่งที่ฮิตเลอร์กระทำลงไปต่อเพื่อนมนุษย์

The Books He Didn't Burn จึงไม่ใช่แค่สารคดีประวัติศาสตร์ซึ่งเอ่ยเพียงถึงเหตุการณ์ที่ผ่านพ้นไปนานแล้ว แต่มันเป็นหนังที่ชวนให้เราย้อนตั้งคำถามว่า ความคิดอันตรายของมนุษย์นั้นถูกบ่มเพาะขึ้นมาได้อย่างไร และทำไมบรรดาหนังสือที่เป็นส่วนหนึ่งของการบ่มเพาะในคราวนั้นจึงยังคงมีอิทธิพลต่อขบวนการขวาจัดมาจนถึงศตวรรษที่ 21 ได้

...หรือบางทีเราอาจต้องยอมรับความจริงที่ว่า ท้ายที่สุดแล้ว หนังสือที่ ‘ไม่ถูกเผา’ ต่างหากที่อาจกลายเป็นภัยร้ายแรงยิ่งกว่า หากแนวคิดที่บรรจุอยู่ในนั้นยังคงสืบทอดและแปรเปลี่ยนรูปแบบไปตามยุคสมัยได้อย่างไม่สิ้นสุด สำรวจห้องสมุดส่วนตัวของ "อดอล์ฟ ฮิตเลอร์" เพื่อเปิดโปงเบื้องหลังความคิดอันตรายของเขาที่นำไปสู่การฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ สารคดีติดตามการศึกษาค้นคว้าของ "ทิโมธี ไรแบ็ค" นักประวัติศาสตร์ชาวอเมริกัน ผู้ใช้เวลากว่าทศวรรษในการวิเคราะห์หนังสือเหล่านี้

▶ ติดตามสารคดี The Books He Didn’t Burn สำรวจห้องสมุดส่วนตัวของ "อดอล์ฟ ฮิตเลอร์" เพื่อเปิดโปงเบื้องหลังความคิดอันตรายของเขาที่นำไปสู่การฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ สารคดีติดตามการศึกษาค้นคว้าของ "ทิโมธี ไรแบ็ค" นักประวัติศาสตร์ชาวอเมริกัน ผู้ใช้เวลากว่าทศวรรษในการวิเคราะห์หนังสือเหล่านี้

รับชมได้ทาง www.VIPA.me หรือ VIPA Application

สรุปประเด็นให้โดย Generative AI

Secret Story | หนังสือที่ ‘เขา’ ไม่ได้เผา