เมื่อเข้าหน้าฝนทีไร ชีวิตของเราก็ดูจะยากลำบากขึ้น ทั้งต้องเจอรถติด ค้าขายไม่สะดวก เดินลุยน้ำรอระบาย และอาจรู้สึกหดหู่ซึมเศร้ากันตามสภาพอากาศ

บางคนอาจซึมเศร้าเดี๋ยวเดียวแล้วก็หายไป ส่วนบางคนนั้นตกอยู่ในภาวะซึมเศร้าจนกลายเป็นปัญหาทางจิตตลอดซีซัน จึงเกิดคอนเซปต์อย่างหนึ่งว่า หน้าฝนทำให้เราอารมณ์บูด หดหู่ ซึมเศร้า และขี้เกียจ อย่างไรก็ดี เราจะโทษ ‘ฝนฟ้า’ ว่า เป็นตัวการเบื้องหลังความซึมเศร้าได้จริง ๆ หรือ ?

หลายคนรู้สึกเคว้งคว้าง ซึม และเศร้าตอนที่ฝนตก

ที่รู้สึกซึมเศร้า อาจไม่ได้เป็นเพราะฝนเสมอไป

เป็นเรื่องธรรมดาหากตอนฝนตก เราจะง่วงหนาวหาวนอนและไม่อยากออกจากบ้าน แต่ถ้าใครรู้สึกซึมเศร้าหรือหดหู่มากผิดปกติช่วงหน้าฝน ก็อาจตกอยู่ใน ‘ภาวะซึมเศร้าตามฤดูกาล (SAD: seasonal affective disorder)’ จากคำนิยามของสถาบันสุขภาพจิตแห่งชาติสหรัฐฯ (NIH) คนที่ประสบกับภาวะซึมเศร้าตามฤดูกาลเช่นนี้จะรู้สึก “ว่างเปล่า” ตลอดวันติดต่อกันไม่น้อยกว่า 2 สัปดาห์ มองโลกในแง่ร้าย รำคาญง่าย ไม่มีจิตใจจะทำอะไร จดจ่อลำบาก อาจมีอาการปวดเมื่อยตามร่างกาย ความอยากอาหารแปรปรวน และอาจคิดสั้นได้

อันที่จริงแล้ว ภาวะซึมเศร้าตามฤดูกาล หรือ SAD มักจะเชื่อมโยงกับฤดูหนาวเป็นประจำ เนื่องจากฤดูกาลดังกล่าวจะปริมาณ ‘แสงแดด’ ที่ลดลง แสงแดดนั้นเป็นปัจจัยสำคัญต่ออารมณ์ของเรา ช่วยเพิ่มปริมาณเซโรโทนิน (serotonin) และโดปามีน (dopamine) ซึ่งเป็นสารแห่งความสุขในร่างกาย เมื่อมนุษย์ไม่ได้รับสารทั้ง 2 ชนิดนี้เท่าที่ควร ก็จะเกิดความรู้สึกเหี่ยวเฉาตามมาจนอาจนำไปสู่ภาวะซึมเศร้าได้ ดังนั้น กลางวันที่สั้นลงในช่วงฤดูหนาวจึงทำให้คนเมืองหนาวมีโอกาสเสี่ยงเป็นซึมเศร้ามากขึ้นตามไปด้วย

อ่านถึงตรงนี้ เราคงคิดว่า แนวคิดเกี่ยวกับภาวะซึมเศร้าแบบ SAD คงใช้ไม่ได้ในบริบทเมืองไทย แต่จุดร่วมระหว่างฤดูหนาวและฤดูฝนคือ แสงแดดที่น้อยกว่าฤดูอื่น ๆ เมื่อท้องฟ้ามืดครึ้ม ฝนตก พายุเข้า เราชาวไทยก็จะสัมผัสกับแสงแดดน้อยลง ฟังดูเหมือนดีนะครับ แต่ก็อาจไม่ดีเสมอไป เพราะสิ่งที่ตามมากับฝนด้วยคือ ‘หยาดน้ำฟ้า (precipitation)’ ซึ่งอาจทำให้บางคนซึมเศร้ายิ่งขึ้นในฤดูฝน เมื่อปี ค.ศ. 2011 งานวิจัยชิ้นหนึ่งของสมาคมจิตวิทยาอเมริกัน (APA) จึงมีคำเรียกคนอารมณ์บูดช่วงหน้าฝนว่า ‘กลุ่มคนเกลียดฝน (Rain Haters)’

ไม่ว่าจะฤดูไหน 'แสงแดด' ก็สำคัญต่อร่างกายและจิตใจมนุษย์

ทั้งนี้ จิตวิทยามองว่า สภาพอากาศส่งผลต่อจิตใจและอารมณ์ของเราในเชิง “อัตวิสัย (subjective)” ดังนั้น สภาพอากาศในแต่ละฤดูก็ทำให้คนแต่ละคนมีพฤติกรรมและความรู้สึกแตกต่างกันไป บางคนอาจจะ ‘เกลียดหน้าร้อน (Summer Haters)’ จนหงุดหงิดโมโหง่าย บ้างอาจ ‘รักหน้าร้อน (Summer Lovers)’ เพราะรู้สึกอารมณ์ดีที่ได้เจอแสงแดดอบอุ่น บ้างอาจรู้สึก ‘เฉย ๆ (Unaffected)’ ไม่ว่าอากาศจะเปลี่ยนไปอย่างไรก็ตาม หรือบ้างอาจชอบสายฝนพรำ ๆ อากาศเย็น ๆ ก็เป็นได้ สิ่งสำคัญจึงอยู่ที่การสังเกตอารมณ์และพฤติกรรมของตัวเองในแต่ละฤดู หากรู้สึกซึมเศร้าหรือดิ่งผิดปกติในช่วงใดช่วงหนึ่งของปี ก็ไม่ควรปล่อยทิ้งไว้จนตกอยู่ในภาวะ SAD ครับ

แนวทางรักษาและพฤติกรรมเลี่ยงซึมเศร้าช่วงหน้าฝน

สถาบัน NIH ระบุว่า หากเรามีกลุ่มอาการภาวะซึมเศร้าตามฤดูกาล หรือ SAD ควรปรึกษาจิตแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพจิต จิตแพทย์อาจให้ทำแบบทดสอบเพื่อวินิจฉัยว่าเราเป็น SAD หรือไม่ โดยมีเกณฑ์ประเมินดังต่อไปนี้:

มีอาการซึมเศร้าในรูปแบบต่าง ๆ รวมถึงอาการเฉพาะตามฤดูกาล เช่น ถ้าตกอยู่ในภาวะซึมเศร้าช่วงหน้าร้อน เราอาจก้าวร้าวขึ้น มีปัญหาในการนอนหลับ เครียดง่าย
เกิดภาวะซึมเศร้าในฤดูใดฤดูหนึ่งเป็นเวลา 2 ปีติดต่อกัน ทั้งนี้ ไม่ใช่ทุกคนที่ตกอยู่ในภาวะ SAD จะเผชิญกับอาการต่าง ๆ ที่เกี่ยวกับซึมเศร้าทุกปี
สภาวะซึมเศร้าเกิดขึ้นในฤดูใดฤดูหนึ่งถี่มากกว่าช่วงเวลาอื่น ๆ ของปี

คนที่ตกอยู่ในภาวะซึมเศร้าตามฤดูกาลอาจจะต้องใช้ยาต้านซึมเศร้า กินวิตามินดีเสริม เข้ารับจิตบำบัด และ/หรือรับการบำบัดด้วยแสง (สำหรับคนเมืองหนาวที่เผชิญภาวะซึมเศร้าช่วงฤดูหนาว) ทั้งหมดนี้ต้องได้รับคำแนะนำจากผู้เชี่ยวชาญเท่านั้น

ส่วนคนที่แค่ซึมและเศร้าเฉย ๆ ตอนฝนตกโดยที่ไม่ได้มีปัญหาใด ๆ เกี่ยวกับสุขภาพจิต ก็ควรทำให้ตัวเองกระฉับกระเฉงเข้าไว้ เช่น ออกกำลังกาย พบปะสังสรรค์กับผู้คน ลุกขึ้นมาเดินบ้างระหว่างทำงาน หรือถ้าวันไหนฝนตก ก็อาจเข้าครัวหรือทำความสะอาดบ้านให้ได้ขยับตัว ที่สำคัญที่สุดคือ พยายามสัมผัสกับแสงแดดบ้างในช่วงที่ฝนยังไม่ตก เพราะแสงจากธรรมชาติย่อมมีประโยชน์ต่อร่างกายกว่าแสงไฟในออฟฟิศและหน้าจอต่าง ๆ เช่นนี้แล้ว ก็ช่วยลดโอกาสที่เราจะเป็นซึมเศร้าหรือตกอยู่ในภาวะซึมเศร้าตามฤดูกาลครับ

หากลองลุกขึ้นมาหาทำอะไรสักอย่าง แม้จะติดฝนอยู่บ้านก็ห่างไกลจากภาวะซึมเศร้าได้

ดูแลสุขภาพกายใจช่วงหน้าฝนไปกับเนื้อหาที่เกี่ยวข้องจาก Thai PBS Care

อ้างอิง

Come rain or come shine: individual differences in how weather affects mood, Emotion, 11(6)
El País English, Grim weather calls for a grim face: How rain affects your mood
NHS, Overview - Seasonal affective disorder (SAD)
NIH, Seasonal Affective Disorder
Relationship between Depressive Symptoms and Weather Conditions, International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(9)
Self, The Scientific Reason Why Rain Can Really Dampen Your Mood
คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล, เพราะอากาศเปลี่ยนแปลง...อารมณ์จึงแปรปรวน (Seasonal Affective Disorder; SAD)

ติดตามบทความและเรื่องราวทันทุกกระแสที่ Thai PBS NOW: www.thaipbs.or.th/now

สรุปประเด็นให้โดย Generative AI

ไขปมจิตวิทยา หน้าฝนทำคนหดหู่ซึมเศร้าจริงหรือ ?