เมื่อเข้าหน้าฝนทีไร ชีวิตของเราก็ดูจะยากลำบากขึ้น ทั้งต้องเจอรถติด ค้าขายไม่สะดวก เดินลุยน้ำรอระบาย และอาจรู้สึกหดหู่ซึมเศร้ากันตามสภาพอากาศ
บางคนอาจซึมเศร้าเดี๋ยวเดียวแล้วก็หายไป ส่วนบางคนนั้นตกอยู่ในภาวะซึมเศร้าจนกลายเป็นปัญหาทางจิตตลอดซีซัน จึงเกิดคอนเซปต์อย่างหนึ่งว่า หน้าฝนทำให้เราอารมณ์บูด หดหู่ ซึมเศร้า และขี้เกียจ อย่างไรก็ดี เราจะโทษ ‘ฝนฟ้า’ ว่า เป็นตัวการเบื้องหลังความซึมเศร้าได้จริง ๆ หรือ ?
ที่รู้สึกซึมเศร้า อาจไม่ได้เป็นเพราะฝนเสมอไป
เป็นเรื่องธรรมดาหากตอนฝนตก เราจะง่วงหนาวหาวนอนและไม่อยากออกจากบ้าน แต่ถ้าใครรู้สึกซึมเศร้าหรือหดหู่มากผิดปกติช่วงหน้าฝน ก็อาจตกอยู่ใน ‘ภาวะซึมเศร้าตามฤดูกาล (SAD: seasonal affective disorder)’ จากคำนิยามของสถาบันสุขภาพจิตแห่งชาติสหรัฐฯ (NIH) คนที่ประสบกับภาวะซึมเศร้าตามฤดูกาลเช่นนี้จะรู้สึก “ว่างเปล่า” ตลอดวันติดต่อกันไม่น้อยกว่า 2 สัปดาห์ มองโลกในแง่ร้าย รำคาญง่าย ไม่มีจิตใจจะทำอะไร จดจ่อลำบาก อาจมีอาการปวดเมื่อยตามร่างกาย ความอยากอาหารแปรปรวน และอาจคิดสั้นได้
อันที่จริงแล้ว ภาวะซึมเศร้าตามฤดูกาล หรือ SAD มักจะเชื่อมโยงกับฤดูหนาวเป็นประจำ เนื่องจากฤดูกาลดังกล่าวจะปริมาณ ‘แสงแดด’ ที่ลดลง แสงแดดนั้นเป็นปัจจัยสำคัญต่ออารมณ์ของเรา ช่วยเพิ่มปริมาณเซโรโทนิน (serotonin) และโดปามีน (dopamine) ซึ่งเป็นสารแห่งความสุขในร่างกาย เมื่อมนุษย์ไม่ได้รับสารทั้ง 2 ชนิดนี้เท่าที่ควร ก็จะเกิดความรู้สึกเหี่ยวเฉาตามมาจนอาจนำไปสู่ภาวะซึมเศร้าได้ ดังนั้น กลางวันที่สั้นลงในช่วงฤดูหนาวจึงทำให้คนเมืองหนาวมีโอกาสเสี่ยงเป็นซึมเศร้ามากขึ้นตามไปด้วย
อ่านถึงตรงนี้ เราคงคิดว่า แนวคิดเกี่ยวกับภาวะซึมเศร้าแบบ SAD คงใช้ไม่ได้ในบริบทเมืองไทย แต่จุดร่วมระหว่างฤดูหนาวและฤดูฝนคือ แสงแดดที่น้อยกว่าฤดูอื่น ๆ เมื่อท้องฟ้ามืดครึ้ม ฝนตก พายุเข้า เราชาวไทยก็จะสัมผัสกับแสงแดดน้อยลง ฟังดูเหมือนดีนะครับ แต่ก็อาจไม่ดีเสมอไป เพราะสิ่งที่ตามมากับฝนด้วยคือ ‘หยาดน้ำฟ้า (precipitation)’ ซึ่งอาจทำให้บางคนซึมเศร้ายิ่งขึ้นในฤดูฝน เมื่อปี ค.ศ. 2011 งานวิจัยชิ้นหนึ่งของสมาคมจิตวิทยาอเมริกัน (APA) จึงมีคำเรียกคนอารมณ์บูดช่วงหน้าฝนว่า ‘กลุ่มคนเกลียดฝน (Rain Haters)’
ทั้งนี้ จิตวิทยามองว่า สภาพอากาศส่งผลต่อจิตใจและอารมณ์ของเราในเชิง “อัตวิสัย (subjective)” ดังนั้น สภาพอากาศในแต่ละฤดูก็ทำให้คนแต่ละคนมีพฤติกรรมและความรู้สึกแตกต่างกันไป บางคนอาจจะ ‘เกลียดหน้าร้อน (Summer Haters)’ จนหงุดหงิดโมโหง่าย บ้างอาจ ‘รักหน้าร้อน (Summer Lovers)’ เพราะรู้สึกอารมณ์ดีที่ได้เจอแสงแดดอบอุ่น บ้างอาจรู้สึก ‘เฉย ๆ (Unaffected)’ ไม่ว่าอากาศจะเปลี่ยนไปอย่างไรก็ตาม หรือบ้างอาจชอบสายฝนพรำ ๆ อากาศเย็น ๆ ก็เป็นได้ สิ่งสำคัญจึงอยู่ที่การสังเกตอารมณ์และพฤติกรรมของตัวเองในแต่ละฤดู หากรู้สึกซึมเศร้าหรือดิ่งผิดปกติในช่วงใดช่วงหนึ่งของปี ก็ไม่ควรปล่อยทิ้งไว้จนตกอยู่ในภาวะ SAD ครับ
แนวทางรักษาและพฤติกรรมเลี่ยงซึมเศร้าช่วงหน้าฝน
สถาบัน NIH ระบุว่า หากเรามีกลุ่มอาการภาวะซึมเศร้าตามฤดูกาล หรือ SAD ควรปรึกษาจิตแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพจิต จิตแพทย์อาจให้ทำแบบทดสอบเพื่อวินิจฉัยว่าเราเป็น SAD หรือไม่ โดยมีเกณฑ์ประเมินดังต่อไปนี้:
- มีอาการซึมเศร้าในรูปแบบต่าง ๆ รวมถึงอาการเฉพาะตามฤดูกาล เช่น ถ้าตกอยู่ในภาวะซึมเศร้าช่วงหน้าร้อน เราอาจก้าวร้าวขึ้น มีปัญหาในการนอนหลับ เครียดง่าย
- เกิดภาวะซึมเศร้าในฤดูใดฤดูหนึ่งเป็นเวลา 2 ปีติดต่อกัน ทั้งนี้ ไม่ใช่ทุกคนที่ตกอยู่ในภาวะ SAD จะเผชิญกับอาการต่าง ๆ ที่เกี่ยวกับซึมเศร้าทุกปี
- สภาวะซึมเศร้าเกิดขึ้นในฤดูใดฤดูหนึ่งถี่มากกว่าช่วงเวลาอื่น ๆ ของปี
คนที่ตกอยู่ในภาวะซึมเศร้าตามฤดูกาลอาจจะต้องใช้ยาต้านซึมเศร้า กินวิตามินดีเสริม เข้ารับจิตบำบัด และ/หรือรับการบำบัดด้วยแสง (สำหรับคนเมืองหนาวที่เผชิญภาวะซึมเศร้าช่วงฤดูหนาว) ทั้งหมดนี้ต้องได้รับคำแนะนำจากผู้เชี่ยวชาญเท่านั้น
ส่วนคนที่แค่ซึมและเศร้าเฉย ๆ ตอนฝนตกโดยที่ไม่ได้มีปัญหาใด ๆ เกี่ยวกับสุขภาพจิต ก็ควรทำให้ตัวเองกระฉับกระเฉงเข้าไว้ เช่น ออกกำลังกาย พบปะสังสรรค์กับผู้คน ลุกขึ้นมาเดินบ้างระหว่างทำงาน หรือถ้าวันไหนฝนตก ก็อาจเข้าครัวหรือทำความสะอาดบ้านให้ได้ขยับตัว ที่สำคัญที่สุดคือ พยายามสัมผัสกับแสงแดดบ้างในช่วงที่ฝนยังไม่ตก เพราะแสงจากธรรมชาติย่อมมีประโยชน์ต่อร่างกายกว่าแสงไฟในออฟฟิศและหน้าจอต่าง ๆ เช่นนี้แล้ว ก็ช่วยลดโอกาสที่เราจะเป็นซึมเศร้าหรือตกอยู่ในภาวะซึมเศร้าตามฤดูกาลครับ
ดูแลสุขภาพกายใจช่วงหน้าฝนไปกับเนื้อหาที่เกี่ยวข้องจาก Thai PBS Care
- โรคที่มากับฝน เตรียมตัว - ป้องกันอย่างไร ?
- ต้องรู้ ต้องระวัง เมื่อ “น้ำท่วม” ไม่ได้ทำแค่ “รถติด”
- รับมือ “ความเครียด” จากการวิเคราะห์สู่ความผ่อนคลาย
- รับมือการเสียชีวิตเพียงลำพัง ด้วย “การแพทย์ฉุกเฉิน” สำหรับผู้สูงวัย
อ้างอิง
- Come rain or come shine: individual differences in how weather affects mood, Emotion, 11(6)
- El País English, Grim weather calls for a grim face: How rain affects your mood
- NHS, Overview - Seasonal affective disorder (SAD)
- NIH, Seasonal Affective Disorder
- Relationship between Depressive Symptoms and Weather Conditions, International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(9)
- Self, The Scientific Reason Why Rain Can Really Dampen Your Mood
- คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล, เพราะอากาศเปลี่ยนแปลง...อารมณ์จึงแปรปรวน (Seasonal Affective Disorder; SAD)
ติดตามบทความและเรื่องราวทันทุกกระแสที่ Thai PBS NOW: www.thaipbs.or.th/now
