เมื่อวันที่ 9 มิ.ย. คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ได้จัดเวทีเสวนาเรื่อง ช่องบก-ตาเมือน ข้อพิพาทชายแดนไทย-กัมพูชาบนกระดานการเมืองและเวทีศาลโลก โดย ศ.ดร.ปวิน ชัชวาลพงศ์พันธ์ Center for Southeast Asian Studies, Kyoto University และ รศ.ดร.ดุลยภาค ปรีชารัชช สาขาวิชาเอเชียตะวันเฉียงใต้ศึกษา คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ นี่คือ 4 ประเด็นน่าสนใจ

[ ‘อัตลักษณ์อาณาเขต’ เชื้อไฟข้อพิพาทชายแดนไทย-กัมพูชา]

รัฐบาลกัมพูชาภายใต้การนำของฮุน มาเนต นิยมใช้ลัทธิชาตินิยมและแนวคิดเรื่องอัตลักษณ์อาณาเขต (Territorial Identity) เป็นเครื่องมือทางการเมือง ด้วยวิธีการผูกโยงความรู้สึกด้านอารมณ์ ความเชื่อ และความทรงจำทางวัฒนธรรมเข้ากับพื้นที่ทางกายภาพที่อยู่นอกดินแดน

ดังที่ ศ.ดร.ปวิน วิเคราะห์ว่าข้อพิพาทชายแดนไทย-กัมพูชาไม่ได้เกิดจากปัญหาทางกฎหมายหรือการปักปันเขตแดนเพียงอย่างเดียว หากแต่เป็นการปลุกกระแสชายแดนเพื่อเบี่ยงปัญหาการเมืองในประเทศ

อย่างไรก็ตาม ปัญหาชายแดนของกัมพูชาไม่ได้จำกัดอยู่แค่กับไทย-กัมพูชา พรรคฝ่ายค้านของกัมพูชาใช้กลยุทธ์ชาตินิยมในลักษณะเดียวกัน ซึ่งมักโจมตีว่ารัฐบาลใกล้ชิดกับชนชั้นนำเวียดนาม ขณะที่ ศ.ดร.ปวิน ชี้ว่า บาดแผลทางประวัติศาสตร์ระหว่างไทย-กัมพูชานั้นลึกกว่าหากเทียบกับเวียดนาม ขณะเดียวกันชนชั้นนำกัมพูชาก็มีความสนิทสนมกับชนชั้นนำของเวียดนามมากกว่า ส่งผลให้การกระทบกระทั่งระหว่างไทย-กัมพูชานั้นปะทุขึ้นได้ง่าย

[ไทยฝากความหวังไว้กับ JBC ได้มากแค่ไหน?]

แม้ทางกัมพูชาจะปัดตกการหารือข้อพิพาทชายแดนในเวทีคณะกรรมาธิการเขตแดนร่วมไทย-กัมพูชา (JBC) แต่ไทยสามารถใช้ ‘หลักการบริหารความขัดแย้ง’ อย่างค่อยเป็นค่อยไปเพื่อคลี่คลายปัญหาอย่างเป็นระบบ ทั้งนี้ แม้จะมีความกังวลเรื่องกัมพูชานำข้อพิพาทชายแดนเข้าสู่การพิจารณาของศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ (ICJ) แต่ไทยควรผลักดันให้มีการไต่สวนข้อเท็จจริงตั้งแต่จุดเริ่มต้นของความขัดแย้งที่ช่องบกในเวที JBC เพื่อให้การพิจารณาเป็นธรรมและอิงหลักฐานตั้งแต่ต้นเหตุ ก่อนการพิจารณาเรื่องอื่น ๆ

การประชุมคณะกรรมาธิการเขตแดนร่วมกัมพูชา-ไทย ครั้งที่ 6 ในกรุงพนมเปญ เมื่อวันที่ 14 มิถุนายน พ.ศ. 2568

ศ.ดร.ปวิน ให้ความเห็นว่า การใช้เวที JBC เป็นทางออกที่ดีที่สุด ณ ตอนนี้ เพราะเป็นการเจรจาแบบทวิภาคี ซึ่งมีความซับซ้อนน้อยกว่าการเจรจาแบบพหุภาคี อย่างไรก็ดี ไม่ควรเมินเฉยต่อบทบาทของอาเซียนที่สามารถเป็นสะพานเชื่อมเพื่อแก้ไขความขัดแย้งได้

ขณะที่ รศ.ดร.ดุลยภาค ชี้ให้เห็นถึงการใช้เวที JBC ที่ประยุกต์แนวทางการจัดการปัญหาชายแดนแบบฝั่งตะวันตกมาเป็นแนวทางในการแก้ไขปัญหา โดยเสนอให้นำข้อมูลของแผนที่ที่แตกต่างกันระหว่างไทย-กัมพูชามาประมวลผลและปรับขนาดให้เกิดแผนที่ที่สมดุลและแม่นยำร่วมกัน ผ่านการใช้เทคโนโลยีภูมิสารสนเทศสมัยใหม่

[จับตาทิศทางดุลอำนาจ บทบาทอาเซียน และอิทธิพลจีน]

ปฏิเสธไม่ได้ว่ามหาอำนาจอย่างจีนมักมีอิทธิพลอยู่เบื้องหลังในภูมิภาคนี้ โดยเฉพาะความสัมพันธ์ระหว่างกัมพูชา-จีน

ศ.ดร.ปวิน ยกตัวอย่างให้เห็นเมื่อครั้งที่กัมพูชาในฐานะประธานอาเซียนถูกวิพากษ์วิจารณ์ว่าเอนเอียงเข้าข้างจีนอย่างชัดเจนในปี 2012 ด้วยการหลีกเลี่ยงการหยิบยกข้อพิพาทในทะเลจีนใต้ ซึ่งเกี่ยวข้องกับจีนและหลายประเทศสมาชิกอาเซียน เช่น ฟิลิปปินส์ มาเลเซีย บรูไน และเวียดนาม ทำให้บทบาทของอาเซียนถูกตั้งคำถามเกี่ยวกับภาพลักษณ์ในฐานะสถาบันระหว่างประเทศที่เป็นพื้นที่แห่งความเป็นกลาง เสรีภาพ และสันติภาพ

การประชุมรัฐมนตรีต่างประเทศอาเซียน เมื่อวันที่ 12 ก.ค. 2555 ที่กรุงพนมเปญ

ทางจีนเองก็ได้ขยายบทบาทในภูมิภาคอินโดจีนผ่านกัมพูชาอย่างต่อเนื่อง โดยใช้ยุทธศาสตร์ Belt and Road Initiative (BRI) ทำให้จีนมีฐานะเป็นนักลงทุนรายใหญ่ที่สุด ซึ่งครอบคลุมพื้นที่ทางยุทธศาสตร์ในกัมพูชาหลายแห่ง อาทิ เมืองท่าสีหนุวิลล์ ท่าเรือน้ำลึกเรียม และโครงการคลองฟูนันเตโช

[ ‘สามเหลี่ยมแห่งอำนาจ’ กลไกสำคัญช่วยแก้ไขปัญหาชายแดน]

แม้บทบาทของกองทัพและ สมช. จะมีเสาหลักคือการป้องกันประเทศ แต่การแก้ไขปัญหาเรื่องชายแดนเช่นนี้ ก็คาบเกี่ยวกับนโยบายต่างประเทศด้วยเช่นกัน จึงกล่าวได้ว่า บทบาทของทั้งสองหน่วยงานมีส่วนสำคัญในการสนับสนุนการดำเนินงานของกระทรวงการต่างประเทศเป็นอย่างยิ่ง

ปราสาทตาเมือนธม ซึ่งเป็นปราสาทโบราณที่เป็นข้อพิพาท ตั้งอยู่บริเวณชายแดนกัมพูชา-ไทย

ดังที่ รศ.ดร.ดุลยภาพใช้คำเปรียบเปรยว่าเป็น ‘สามเหลี่ยมแห่งอำนาจ’ อันหมายถึงการทำงานร่วมกันของ กองทัพ สมช. และกระทรวงการต่างประเทศ ที่จะต้องส่อประสานความร่วมมือระหว่างกันให้เป็นเอกภาพเพื่อจัดการกับความขัดแย้งที่ชายแดน

ติดตามชมรายการทันโลก กับ Thai PBS วันจันทร์ - พฤหัสบดี เวลา 21.00 – 21.30 น. ทางช่อง Thai PBS หมายเลข 3 หรือรับชมออนไลน์ผ่านทาง www.thaipbs.or.th/Live และชมย้อนหลังได้ที่ https://www.thaipbs.or.th/program/Tanloke

ผู้เขียน: ปริญญา ทวีทำนุสิน
นักศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ ชอบดูหนังผี มีความสนใจเรื่องลี้ลับ และเรื่องราวเหนือธรรมชาติ

ผู้เขียน: พิชญา ณ วาโย
นักศึกษาการระหว่างประเทศ ผู้ตามหาความเชื่อมต่อของศิลปวัฒนธรรม แฟชั่น และโลกกว้าง

สรุปประเด็นให้โดย Generative AI

ช่องบก-ตาเมือน ข้อพิพาทชายแดนไทย-กัมพูชา บนกระดานการเมืองและเวทีศาลโลก