ชาว ‘ฟรีแลนซ์’ หรือคนทำงานอิสระหน้าใหม่และเก่าคงจะคุ้นชื่อ ‘ประกันสังคม ม.40' กับ ‘กอช.' กันมาบ้าง

ทุกวันนี้ คนไทยหลายคน – โดยเฉพาะเด็กจบใหม่และ Gen Z – เลือกที่จะทำงานฟรีแลนซ์มากกว่าที่จะเป็นพนักงานออฟฟิศเข้า 9 โมงเช้าออก 6 โมงเย็น บ้างอาจต้องการความยืดหยุ่นในชีวิต บ้างอาจท่องยุทธจักรโลกการทำงานในหลากหลายวงการก่อนผูกใจเป็นพนักงานประจำ และแนวทางการทำงานเช่นนี้ยังไม่มีทีท่าลดลง ช่วงไตรมาสที่ 1/2568 มีผู้ประกอบอาชีพอิสระหรือฟรีแลนซ์ในไทยร้อยละ 49.61 จากจำนวนผู้มีงานทำทั้งหมด 40.09 ล้านคน และจากจำนวนฟรีแลนซ์ทั้งหมด มีนายจ้างและผู้ทำงานส่วนตัวรวมกันอยู่ที่ร้อยละ 72.53

บางคนอาจคิดว่า เป็นคนทำงานฟรีแลนซ์ดูจะไม่มีความมั่นคง หรือผู้ที่ประกอบอาชีพอิสระบางคนอาจจะอยากหา 'กระปุกออมสิน' ไว้เก็บเงินเพื่อชีวิตยามเกษียณ Thai PBS จึงขอพาทุกคนมารู้จักกับทางเลือกในการสร้างหลักประกัน 'ภาคสมัครใจ' ที่รัฐไทยให้บริการสำหรับชาวฟรีแลนซ์อย่างประกันสังคม ม.40 และกอช. ในบทความนี้กันครับ

ประกันสังคม ม.40 กับ '3 ทางเลือก' เพื่อคนทำงานฟรีแลนซ์

ประกันสังคม ม.40 ภายใต้การดูแลของกระทรวงแรงงาน เป็นเงินทุนเงินทดแทนที่ให้หลักประกันแก่แรงงานนอกระบบหรือผู้ประกอบอาชีพอิสระกรณีประสบอันตราย หรือเจ็บป่วยด้วยโรคอันเนื่องมาจากการทำงาน นอกจากนี้ยังมีสิทธิประโยชน์ด้านอื่น ๆ ไล่ตามทางเลือกที่สมัครด้วย นับถึงเดือนมิถุนายน 2568 มีผู้ประกันตนในประกันสังคม ม.40 รวมทั้งหมด 11,008,611 คน

หลักการสำคัญของประกันสังคม ม.40 คือ ผู้ประกันตนควรจ่ายเงินสมทบเข้ากองทุนต่อเนื่อง ยิ่งจ่ายเงินสมทบต่อเนื่องและนานเท่าไหร่ ก็ยิ่ง "เกิดสิทธิ" มากขึ้นเท่านั้น โดยชาวฟรีแลนซ์มี 3 ทางเลือกในการสมัครเป็นผู้ประกันตนในระบบนี้

ทางเลือกที่ 1: จ่ายเงินสมทบ 70 บาท/เดือน (ปัจจุบันมีผู้ประกันตน 2,740,486 คน)

ผู้ประกันตนในประกันสังคม ม.40 ทางเลือกที่ 1 จะได้รับความคุ้มครอง 3 กรณี ได้แก่ ประสบอันตราย/เจ็บป่วย, ทุพพลภาพ (หย่อนความสามารถในการทำงานตามปกติ) และเสียชีวิต มีสิทธิประโยชน์หลัก ๆ และเงื่อนไขการเกิดสิทธิ ดังนี้

กรณีประสบอันตรายหรือเจ็บป่วย รับเงินทดแทนการขาดรายได้ 200 บาท/วัน (ไม่นอนโรงพยาบาล แต่มีใบรับรองแพทย์ให้หยุดพักรักษาตัว 3 วันขึ้นไป) หรือ 300 บาท/วัน (เป็นผู้ป่วยใน) ไม่เกิน 30 วัน/ปี นอกจากนี้ ถ้าเป็นผู้ป่วยนอกที่มีใบรับรองแพทย์ ก็จะได้เงินทดแทน 50 บาท/ครั้ง สูงสุด 3 ครั้ง/ปี โดยจะได้สิทธิเหล่านี้ต่อเมื่อจ่ายเงินสมทบมาแล้ว 3 ใน 4 เดือนก่อนเดือนที่ประสบอันตรายหรือเจ็บป่วย
กรณีทุพพลภาพ รับเงินทดแทนการขาดรายได้ 500-1,000 บาท/เดือน เป็นขั้นบันไดตามระยะเวลาที่ส่งเงินสมทบ เช่น ถ้าจ่ายเงินสมทบ 6 ใน 10 เดือนก่อนเดือนที่ทุพพลภาพ จะได้รับเงิน 500 บาท/เดือน แต่หากจ่ายเงินสมทบ 36 ใน 60 เดือนก่อนเดือนที่ทุพพลภาพ จะได้รับเงิน 1,000 บาท/เดือน ทั้งนี้ ผู้ประกันตนจะได้รับเงินทดแทนทุพพลภาพเป็นเวลา 15 ปี
กรณีเสียชีวิต ผู้จัดการศพได้รับเงินค่าทำศพ 25,000 บาท โดยผู้ประกันตนจะต้องจ่ายเงินสมทบมาแล้ว 6 ใน 12 เดือนก่อนเดือนที่เสียชีวิต ยกเว้นในกรณีประสบอุบัติเหตุ หากจ่ายเงินมาแล้ว 1 ใน 6 เดือน ก็มีสิทธิได้รับค่าทำศพเช่นกัน นอกจากนี้ หากมีการจ่ายเงินสมทบมาแล้ว 60 เดือนก่อนเดือนที่เสียชีวิต จะได้รับเงินสงเคราะห์เพิ่ม 8,000 บาท

ทางเลือกที่ 2: จ่ายเงินสมทบ 100 บาท/เดือน (ปัจจุบันมีผู้ประกันตน 7,038,863 คน)

ผู้ประกันตนในประกันสังคม ม.40 ทางเลือกที่ 2 จะได้รับความคุ้มครอง 3 กรณี ได้แก่ ประสบอันตราย/เจ็บป่วย ทุพพลภาพ เสียชีวิต และชราภาพ มีสิทธิประโยชน์หลัก ๆ และเงื่อนไขการเกิดสิทธิ 3 กรณีแรกเหมือนกับผู้ประกันตนทางเลือกที่ 1 ทุกประการ แต่ที่เพิ่มเติมคือ 'เงินก้อนตอนแก่ชรา' โดยมีรายละเอียด ดังนี้

กรณีชราภาพ รับเงินบำเหน็จ (เงินก้อน) เมื่ออายุครบ 60 ปีบริบูรณ์และสิ้นสุดความเป็นผู้ประกันตน โดยเงินก้อนที่ได้จะคิดตามจำนวนงวดที่จ่ายเงินสมทบ 50 บาท/เดือน พร้อมผลประโยชน์ตอบแทน เช่น ถ้าจ่ายเงินสมทบมาแล้ว 360 เดือน (หรือราว 30 ปี) จนถึงเดือนที่สิ้นสุดความเป็นผู้ประกันตน ก็จะได้รับเงินก้อนชราภาพ 50 บาท x 360 เดือน = 18,000 บาท + ผลประโยชน์ตอบแทนการลงทุน
มีสิทธิ 'ฝากเงินออม' เพิ่มได้ไม่เกินเดือนละ 1,000 บาท โดยจะได้เป็นเงินก้อนคืนพร้อมบำเหน็จชราภาพ พร้อมผลประโยชน์ตอบแทน

ทางเลือกที่ 3: จ่ายเงินสมทบ 300 บาท/เดือน (ปัจจุบันมีผู้ประกันตน 1,229,262 คน)

ผู้ประกันตนในประกันสังคม ม.40 ทางเลือกที่ 3 จะได้รับความคุ้มครอง 5 กรณี ได้แก่ ประสบอันตราย/เจ็บป่วย ทุพพลภาพ เสียชีวิต ชราภาพ และสงเคราะห์บุตร แม้จะมีสิทธิประโยชน์เพิ่มขึ้นจากประกันสังคม ม.40 ทางเลือกอื่น ๆ แต่มีรายละเอียดบางประการที่แตกต่างไป ดังนี้

กรณีประสบอันตรายหรือเจ็บป่วย รับเงินทดแทนการขาดรายได้เพิ่มเป็นไม่เกิน 90 วัน/ปี แต่จะไม่มีสิทธิได้รับเงินทดแทนหากเป็นผู้ป่วยนอกที่มีใบรับรองแพทย์
กรณีทุพพลภาพ รับเงินทดแทนการขาดรายได้ตลอดชีวิต เป็นขั้นบันไดตามระยะเวลาที่ส่งเงินสมทบ
กรณีเสียชีวิต ผู้จัดการศพได้รับเงินค่าทำศพ 50,000 บาท แต่สิทธิเงินสงเคราะห์ 8,000 บาทถูกตัดออกไป
กรณีชราภาพ รับเงินบำเหน็จ 150 บาท/เดือน และจะได้รับเงินเพิ่ม 10,000 บาท เมื่อจ่ายเงินสมทบตั้งแต่ 180 เดือนขึ้นไป เช่น หากจ่ายเงินสมทบทั้งสิ้น 200 เดือนจนถึงอายุ 60 ปีและสิ้นสุดการเป็นผู้ประกันตน จะได้รับเงิน 150 บาท x 200 เดือน + 10,000 บาท + (+ เงินออมเพิ่ม ถ้าจ่ายไว้) + ผลประโยชน์ตอบแทนการลงทุน

ภาพจาก Facebook: สำนักงานประกันสังคม กระทรวงแรงงาน - Social Security Office

คุณสมบัติของผู้สมัครเป็นผู้ประกันตนในประกันสังคม ม.40 ทุกทางเลือก

มีสัญชาติไทย หรือไม่มีสัญชาติไทย แต่ต้องมีบัตรประจำตัวขึ้นต้นด้วยเลข 0, 6, 7 (ยกเว้นขึ้นต้นด้วย 00)
อายุไม่ต่ำกว่า 15 ปีบริบูรณ์และไม่เกิน 65 ปีบริบูรณ์
ไม่เป็นผู้ประกันตนในประกันสังคม ม.33 และ ม.39
ไม่เป็นข้าราชการหรือพนักงานรัฐวิสาหกิจ และไม่เป็นสมาชิกของกองทุนบำเหน็จบำนาญข้าราชการ (กบข.) หรือเป็นสมาชิกกองทุนรัฐวิสาหกิจหรือหน่วยงานอื่นของรัฐที่มีลักษณะคล้ายกัน
ข้าราชการบำนาญ อายุระหว่าง 60-65 ปี สามารถสมัครได้ เพราะถือว่าพ้นจากการเป็นเจ้าหน้าที่รัฐและสมาชิกกองทุนบำเหน็จฯ แล้ว
ผู้พิการสามารถสมัครได้ โดยจะต้องไม่เป็นผู้พิการทางสติปัญญาหรือผู้พิการที่ไม่อาจรับรู้สิทธิ

เรื่องต้องรู้เกี่ยวกับการเป็นผู้ประกันตนในประกันสังคม ม.40

ผู้ประกันตนสามารถจ่ายเงินสมทบได้ เดือนละ 1 ครั้ง ตั้งแต่วันที่ 1 ของเดือนนั้นจนถึงวันสุดท้ายของเดือน
กรณีที่ขาดส่งเงินสมทบหรือไม่ได้ส่งเงินสมทบต่อเนื่อง จะไม่สิ้นสภาพความเป็นผู้ประกันตน เมื่อขาดส่งเงินสมทบแล้วประสงค์จะส่งต่อ ให้นำส่งเงินสมทบตั้งแต่เดือนปัจจุบันเป็นต้นไป แต่ไม่สามารถจ่ายเงินสมทบย้อนหลังได้สำหรับเดือนที่ไม่ได้ชำระ
สามารถลดหย่อนภาษีได้ตามจริง สูงสุดไม่เกิน 3,600 บาท โดยขอหนังสือรับรองการจ่ายเงินสมทบได้ที่สำนักงานประกันสังคมกรุงเทพมหานครพื้นที่/จังหวัด/สาขา
มูลค่าทรัพย์สินของกองทุนอยู่ที่ 2,736,005 ล้านบาท โดยลงทุนในหลักทรัพย์ที่มีความเสี่ยง 807,228 ล้านบาท และหลักทรัพย์ที่มีความมั่นคงสูง 1,928,777 ล้านบาท (ข้อมูลวันที่ 30 มิถุนายน 2568)
-ช่องทางติดต่อประกันสังคม ได้แก่ เว็บไซต์ www.sso.go.th, สายด่วน 1506 ให้บริการทุกวัน ตลอด 24 ชั่วโมง, LINE @ssothai, Facebook 'ssofanpage' และแอปพลิเคชัน SSO PLUS

กอช. อีกหนึ่งทางเลือกการออมเงินสำหรับชาวฟรีแลนซ์

กอช. (หรือ กองทุนการออมแห่งชาติ) ภายใต้การดูแลของกระทรวงการคลัง เป็นกองทุนการออมภาคสมัครใจอีกประเภทหนึ่งที่รัฐจัดให้กับแรงงานนอกระบบที่ไม่มีบำเหน็จบำนาญหรือกองทุนสำรองเลี้ยงชีพ นับถึงเดือนมิถุนายน 2568 มีสมาชิก กอช. จำนวนทั้งสิ้น 2,777,957 คน หลักการสำคัญของ กอช. คือ สมาชิกสามารถส่งเงินออมได้ตามความสมัครใจ เมื่ออายุครบ 60 ปี ก็จะได้เงินคืนในรูปแบบบำนาญจนถึงอายุ 80 ปี ยิ่งส่งเงินออมไว้มากเท่าไหร่ ก็จะได้เงินรายเดือนยามแก่ชรามากขึ้นเท่านั้น

เงื่อนไขการออมเงินของ กอช.

สมาชิก กอช. สามารถส่งเงินได้ขั้นต่ำ 50 บาท/เดือน สูงสุดไม่เกิน 30,000 บาท/ปี และไม่จำเป็นที่จะต้องส่งเงินออมทุกเดือนในยอดที่เท่ากัน มีเท่าไหร่ ออมเท่านั้น ตามความสมัครและสะดวกใจ
รัฐให้เงินสมทบร้อยละ 50-100 ของเงินสะสม (ตามช่วงอายุที่กำหนด) แต่ไม่เกิน 1,800 บาท/ปี เช่น ถ้าอายุ 20 ปี ออมเงินกับ กอช. เดือนละ 300 บาท จะได้เงินสมทบเพิ่ม 150 บาท/เดือน เมื่อครบ 12 เดือน ก็จะมีเงินสมทบอยู่ในบัญชี 1,800 บาท ทั้งนี้ สมาชิกจะได้เงินสมทบจากรัฐทั้งหมดเมื่ออายุครบ 60 ปี
หากออกจากสมาชิก กอช. ก่อนอายุ 60 ปี จะได้เพียงเงินออมที่ส่งไว้ + ผลประโยชน์ตอบแทนการลงทุน เท่านั้น โดยรัฐจะจ่ายคืนเป็นเงินก้อนครั้งเดียว หรือถ้าเสียชีวิตก่อนครบกำหนด ผู้รับผลประโยชน์จะได้รับเงินก้อนที่ประกอบด้วย เงินออม + เงินสมทบจากรัฐ + ผลประโยชน์ตอบแทนการลงทุน

คุณสมบัติของผู้ที่จะสมัครสมาชิก กอช.

อายุ 15-60 ปีบริบูรณ์ และมีสัญชาติไทย
ประกอบอาชีพ นักเรียน-นักศึกษา ผู้ใหญ่บ้าน กำนัน อส. อพปร. อสม. อช. ลูกจ้าง เกษตรกร ค้าขาย รับจ้างทั่วไป ผู้ประกอบวิชาชีพอิสระ (เช่น นักบัญชี แพทย์ สถาปนิก มัคคุเทศก์)
ไม่เป็นสมาชิกกองทุนบำเหน็จบำนาญข้าราชการ หรือกองทุนสำรองเลี้ยงชีพ
ผู้ประกันตนประกันสังคม ม.40 ทางเลือกที่ 1 สามารถสมัครได้ (ม.33, ม.39 และ ม.40 ทางเลือกที่ 2-3 สมัครไม่ได้)

เรื่องต้องรู้เกี่ยวกับการเป็นสมาชิก กอช.

สมาชิกสามารถส่งเงินออมได้เพียง 1 ครั้ง/เดือน และถึงแม้จะไม่ส่งเงินออมทุกเดือน แต่สถานะสมาชิก กอช. จะยังคงอยู่
หากเป็นสมาชิก กอช. แล้วภายหลังได้ทำงานข้าราชการ/รัฐวิสาหกิจ/พนักงานที่ประกันตน ก็ยังสามารถส่งเงินออมได้เพื่อรับผลตอบแทนการลงทุนและไม่เสียสถานะการเป็นสมาชิก แต่จะไม่ได้รับเงินสมทบจากรัฐตลอดเวลาที่ทำงานประจำดังกล่าว เนื่องจากได้รับสิทธิประโยชน์บำเหน็จบำนาญ หรือ ประกันสังคมไปแล้ว
สามารถรับสมุดเงินออมได้ที่ธนาคารออมสิน และ ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร (ธ.ก.ส.) ได้ฟรี โดยสมาชิกเพียงแสดงบัตรประจำตัวประชาชน และไม่ต้องมีบัญชีเงินฝากกับธนาคารนั้น หรือตรวจสอบยอดเงินออมและสิทธิประโยชน์ได้ที่แอปพลิเคชัน กอช.
กรณีทุพพลภาพ สามารถขอรับเงินออม (ทั้งหมด/บางส่วนแบบระบุจำนวนเงิน) คืนได้โดยที่ไม่ต้องออกจากการเป็นสมาชิก แต่จะขอรับได้เพียง 1 ครั้ง สำหรับเงินสมทบของรัฐจะได้รับเป็นบำนาญเมื่ออายุครบ 60 ปี
สามารถลดหย่อนภาษีได้สูงสุด 30,000 บาท โดยขอหนังสือรับรองการลดหย่อนภาษีได้ที่ eservice.nsf.or.th
กองทุนมีมูลค่าเงินทุนสุทธิ 13,637.31 ล้านบาท โดยเน้นลงทุนในสินทรัพย์หลายประเภทโดยเน้นความเสี่ยงต่ำมากสุด เช่น พันธบัตรรัฐบาล ตั๋วเงินคลัง หรือพันธบัตรธนาคารแห่งประเทศไทย คิดเป็นร้อยละ 47.77 (ข้อมูลวันที่ 31 กรกฎาคม 2568)
ช่องทางติดต่อ กอช. ได้แก่ เว็บไซต์ www.nsf.or.th, โทรศัพท์ 02-409-9000, LINE @nsf.th, Facebook 'กองทุนการออมแห่งชาติ' และแอปพลิเคชัน กอช.

สรุปรวบยอดประกันสังคม ม.40 และ กอช.

จุดร่วมกันอย่างหนึ่งของประกันสังคม ม.40 และกอช. คือ ไม่มีสิทธิประโยชน์เกี่ยวกับ 'ค่ารักษาพยาบาล' เนื่องจากหลักประกันทั้งสองมุ่งเน้นการสร้างเงินออมไว้ให้ผู้ประกอบอาชีพอิสระในวัยเกษียณเสียมากกว่า ดังนั้น ทั้งประกันสังคม ม.40 และกอช. จึงอาจเหมาะกับฟรีแลนซ์หรือลูกจ้างทั่วไปที่มีประกันสุขภาพ/อุบัติเหตุ/ชีวิตอยู่แล้ว และอยากจะหาแหล่งเก็บออมเงินที่มีรัฐกำกับดูแลเพิ่มเติม นอกจากนี้ ทั้งประกันสังคม ม.40 และ กอช. สามารถนำไปลดหย่อนภาษีได้ด้วย

แม้หลักประกันทั้ง 2 จะมี 'ความยืดหยุ่น' คล้าย ๆ กันประมาณหนึ่ง กล่าวคือ หากเดือนไหนไม่ส่งเงินสมทบ/เงินออม ก็จะไม่เสียสถานการณ์เป็นผู้ประกันตน/สมาชิก แต่ผู้ประกันตนในประกันสังคม ม.40 ทั้ง 3 ทางเลือก ควรที่จะจ่ายเงินสมทบทุกเดือนเพื่อไม่ให้กระทบสิทธิประโยชน์ต่าง ๆ ส่วนสมาชิก กอช. นั้น ก็สามารถสมัครเป็นผู้ประกันตน ม.40 ทางเลือกที่ 1 ไว้ได้ เผื่อเกิดเหตุเจ็บป่วยหรือทุพพลภาพ ก็จะได้รับเงินทดแทนรายได้เพิ่มอีกทางหนึ่งขณะที่ยังทำงานอยู่

ไม่ว่าจะอย่างไร ชาวฟรีแลนซ์ ลูกจ้างอิสระ รวมถึงพนักงานที่ไม่ได้อยู่ในประกันสังคมภาคบังคับ จึงควรศึกษาช่องทางการออมเงินต่าง ๆ ทั้งภาคสมัครใจของรัฐอย่างประกันสังคม ม.40 และ กอช. รวมไปถึงกองทุน หุ้น หรือการลงทุนรูปแบบอื่น ๆ ตามความเหมาะสมและเป้าหมายชีวิตตัวเองครับ เราไม่อาจคาดเดาอนาคตได้ก็จริง แต่เราสามารถสร้าง 'ตาข่าย' ไว้รองรับตัวเราเองได้เพื่อชีวิตยามเกษียณหรือเหตุไม่คาดคิดใด ๆ ก็ตาม

ติดตามเนื้อหาที่เกี่ยวข้องจากเครือ Thai PBS

อ้างอิง

Facebook: กองทุนการออมแห่งชาติ - กอช.
Facebook: สำนักงานประกันสังคม กระทรวงแรงงาน - Social Security Office
รายงานสถานการณ์ด้านแรงงาน ไตรมาส 1/2568 (มกราคม-มีนาคม 2568), กระทรวงแรงงาน
เว็บไซต์กองทุนการออมแห่งชาติ (www.nsf.or.th)
เว็บไซต์สำนักงานประกันสังคม (www.sso.go.th)

ติดตามบทความและเรื่องราวทันทุกกระแสที่ Thai PBS NOW: www.thaipbs.or.th/now

สรุปประเด็นให้โดย Generative AI

รู้จัก 'ประกันสังคม ม.40' และ 'กอช.' ฉบับฟรีแลนซ์ Gen Z