รู้จัก “กราฟฟิตี” และวิถีการบอมบ์งาน ที่เข้าข่ายผิดกฎหมาย

เป็นข่าวที่ผู้คนให้ความสนใจ กรณีวัยรุ่น 3 คน ก่อเหตุพ่นสีทับงานกราฟฟิตี ของ Carolina Adan Caro ศิลปินชาวสเปน ที่นำเสนอผลงานภายใต้โครงการ Krung Thep Creative Streets ย่านเจริญกรุง

ศิลปะแนวกราฟฟิตี กลายเป็นภาพที่คุ้นตาผู้คนในยุคปัจจุบัน ทว่าในรายละเอียดของผลงานประเภทดังกล่าว ยังมีเรื่องราวของประเพณี เรื่องเล่า และวิถีปฏิบัติหนึ่งที่เรียกว่า “การบอมบ์งาน” ซึ่งเชื่อมโยงกับกรณีที่เกิดขึ้น

Thai PBS ชวนสร้างความรู้ ความเข้าใจ วิถีแห่งศิลปะกราฟฟิตี การเรียกร้องที่สะท้อนความงามและความร่วมสมัย ทว่าไม่อาจหลงลืมเรื่องของ “กฎหมาย” ที่เข้ามาเกี่ยวข้องด้วยเช่นกัน

กราฟฟิตี จากร่องรอยขีดข่วนโบราณ สู่ศิลปะของการเรียกร้องตัวตน

กราฟฟิตี (Graffiti) แผลงมาจากภาษากรีก มาจากคำว่า Grafito แปลว่า การขีดเขียนภาพลงบนผนังในสมัยโบราณ โดยมีลักษณะเป็นร่องรอยจารึกหรือการขีดข่วน

จากจุดเริ่มต้นในหลายร้อยพันปีก่อน กราฟฟิตีพัฒนาตัวตนทางศิลปะขึ้นเป็นลำดับ กระทั่งกลายเป็นการรับรู้ในวงกว้าง จากการออกมาเรียกร้องความเป็นธรรมของพลเมืองผิวสีในเมืองฟิลลาเดเฟียสหรัฐอเมริกา ผ่านการสร้างงานศิลปะบนกำแพงที่เรียกว่า กราฟฟิตี

ต่อมาในช่วงปลายปี 1960 ชาวเมืองนิวยอร์คได้เห็นผลงานกราฟฟิตีเป็นครั้งแรก ในชื่อผลงาน “Julio204” มันเป็นงานกราฟิฟตีแนวลายเซ็น หรือที่เรียกว่า Tag กระทั่งในช่วงปี 1969 เกิดศิลปินกราฟฟิตีที่เป็นที่รู้จักกันดี นั่นคือ ทากิ เจ้าของผลงาน TAKI 183 ผลงานกราฟฟิตีของศิลปินรายนี้ปรากฏอยู่ตามสถานที่ต่าง ๆ ของเมือง เช่น รถไฟใต้ดิน บอร์ดเวย์ สนามบิน จนเมื่อได้รับความนิยมมาก ๆ เข้า ในเวลาต่อมา จึงมีการตั้งชื่อรางวัล “ทากิอวอร์ด” ซึ่งเป็นการมอบรางวัลให้กับศิลปินกราฟฟิตีรุ่นใหม่ ๆ ที่มีผลงานอันน่าจับตานั่นเอง

กราฟฟิตี ทำไมต้องพ่นบนกำแพง ?

สัญลักษณ์สำคัญอย่างหนึ่งที่ทำให้ผู้คนจดจำศิลปะกราฟฟิตีได้เป็นอย่างดี นั่นคือ การสร้างผลงานบนกำแพงในพื้นที่สาธารณะ เหตุที่เป็นเช่นนั้น เพราะต้นทางของกราฟฟิตี คือ “การเรียกร้อง” ความเป็นธรรม และรวมถึงการแสดงออกทางการเมือง ซึ่ง “กำแพง” เป็นพื้นที่สาธารณะที่ผู้คนมักพบเห็นได้ง่าย หรืออาจเรียกได้ว่า “กำแพง” เป็นเสมือน “สื่อกลาง” ที่ทำให้งานกราฟฟิตีนั้น ๆ สามารถทำหน้าที่เป็นทั้งงานศิลปะ, เครื่องมือสื่อสาร, และสัญลักษณ์ของการต่อสู้ทางสังคม ตลอดจนเข้าถึงผู้คนหมู่มากได้ง่ายที่สุดอีกด้วย

สไตล์การสร้างงานกราฟฟิตี มีแบบไหนบ้าง ?

งานกราฟฟิตี ที่ศิลปินส่วนใหญ่ถ่ายทอดออกมา มีลักษณะของชิ้นงานที่แตกต่างกันไป เช่น

Tag คือ การเซ็นชื่อหรือนามแฝง
Throw-ups การเขียนเร็ว ๆ โดยใช้สีขาว-ดำ ตัดขอบให้ดูมีมิติ
Bubble/ Block การเขียน Tag ให้มีมิติมากขึ้น เน้นสวยงาม ละเอียด
Character คือ การพ่นสีบนกำแพงเป็นรูปคน การ์ตูน ดารา นักร้อง หรือออกแบบเองเป็นสัญลักษณ์ประจำตัว
Piece เป็นการพ่นที่เน้นรายละเอียด ใช้เวลานาน ส่วนใหญ่เป็นผลงานของศิลปินกราฟฟิตีเพียงคนเดียว
Wildstyle/ Wickedstyle เน้นสวยงามเหมือนกับ Piece แต่ตัวอักษรจะละเอียดและซับซ้อนมากขึ้น
Production เรียกว่าเป็นการรวมกราฟฟิตีหลาย ๆ ประเภท โดยมีศิลปินกราฟฟิตีหลาย ๆ คนมาช่วยกันสร้างสรรค์ผลงาน

กราฟฟิตี บนกำแพง ผิดกฎหมายหรือไม่ ?

ตัวแปรสำคัญของการสร้างงานกราฟฟิตีคือ พื้นที่ ดังนั้น กลไกที่เป็นเส้นแบ่งระหว่างเรื่อง “ถูกกฎหมาย” กับ “ผิดกฎหมาย” นั่นคือ การได้รับการอนุญาตจากเจ้าของพื้นที่นั้น ๆ ก่อนจะมีการสร้างสรรค์งานกราฟฟิตีทุกครั้ง

ในมุมกลับกัน หากการสร้างงานกราฟฟิตี ทำขึ้นโดยไม่ได้รับอนุญาตจากเจ้าของสถานที่ หรือแม้แต่ทำให้เกิดความเสียหายแก่สถานที่ อาคารบ้านเรือน หรือทรัพย์สินของผู้อื่น จะมีความผิดตามกฎหมายอาญา คือ

ความผิดฐานบุกรุก มาตรา 362
ความผิดฐานทำให้เสียทรัพย์ มาตรา 358

กรณีมีการกระทำในสถานที่สาธารณะ มีความผิดตาม พ.ร.บ.รักษาความสะอาดฯ มาตรา 12 โดยมีโทษปรับไม่เกิน 5,000 บาท ดังนั้น การแสดงผลงานกราฟฟิตีที่ดี ควรทำให้ถูกที่และทำอย่างถูกต้อง

กราฟฟิตี และวัฒนธรรมการบอมบ์

การบอมบ์ (Bombing) คือการบลัฟกันของศิลปินกราฟฟิตี เป็นการพ่นสีทับงานของกลุ่มศิลปินอื่น ๆ จากนั้นจึงอาจมีการตามไปทับงานกันอีกไปมา สาเหตุสำคัญของการบอมบ์งานคือ เป็นการแสดงออกเชิงอำนาจต่อกัน

โดยอาจถือว่าเป็น “วิถี” อย่างหนึ่งของศิลปินแนวดังกล่าว ซึ่งที่ผ่านมา เคยมีกรณีการบอมบ์งานกันอยู่บ่อยครั้ง ไม่ว่าจะเป็นการบอมบ์งานของของสองศิลปินกราฟฟิตีระดับโลกอย่าง “Banksy” และ “Robbo” ซึ่งพวกเขาต่างบอม์งานกันไปมานานนับปี

หรือในแวดวงกราฟฟิตีไทย เคยมีเหตุการณ์บอมบ์งานของศิลปินกราฟฟิตีชื่อดังอย่าง “ตั้ม MAMAFAKA” ที่เสียชีวิตจากอุบัติเหตุจมน้ำทะเล จากนั้นไม่นานนัก มีศิลปินกราฟฟิตีรายอื่น ๆ ทำการบอมบ์ผลงาน “ปลาหมึกยักษ์” และ “Mr.HellYeah” ของเจ้าตัว ก่อนที่ภายหลังจะมีแฟน ๆ ที่ชื่นชอบผลงานของตั้ม รวมตัวกันมาพ่นสีดำทับ เพื่อเป็นการปิดฉากและให้เกียรติของตัวศิลปินผู้ล่วงลับ

กราฟฟิตี การบอมบ์ผลงาน เส้นกั้นระหว่าง ผิดมารยาท และผิดกฎหมาย ?

แม้จะถือว่าเป็น “วิถี” ของบรรดาศิลปินกราฟฟิตีที่รับรู้กันเป็นอย่างดี แต่กรณีการบอมบ์ หรือพ่นงานทับกัน ต่างสุ่มเสี่ยงมีความผิด คือ ผิดทั้งมารยาท และผิดทั้งกฎหมายในคราวเดียวกัน

ยกตัวอย่างกรณีที่เกิดขึ้นล่าสุดในงาน “Krung Thep Creative Streets” ที่เชิญศิลปินนานาชาติกว่า 15 คน มาสร้างสรรค์งานศิลปะกว่า 15 จุด ซึ่งหนึ่งในนั้น มีผลงานของ Carolina Adan Caro ศิลปินชาวสเปน ที่ใช้เวลาวาดภาพราว 7-10 วัน ทว่ามีกลุ่มคนได้เข้ามาทำการพ่นสีทับผลงานดังกล่าว จากเหตุการณ์นี้ นายชัชชาติ สิทธิพันธุ์ ในฐานะผู้ว่ากรุงเทพมหานคร ผู้ดูแลพื้นที่โดยตรง ได้แสดงความคิดเห็นว่า

“เรื่องนี้เรารับไม่ได้ มันไม่มีการเคารพงานคนอื่นเขา แม้กราฟฟิตีจะถือเป็นศิลปะแขนงหนึ่ง แต่ขณะเดียวกันต้องให้ความเคารพผลงานของผู้อื่น เคารพเมือง เคารพสถานที่ด้วย เราอยากจะให้กรุงเทพฯ มีความสวยงามในด้านของงานศิลปะ เรามีอย่างนี้ทั่วกรุงเทพฯ พยายามทำงานสตรีตอาร์ตเพื่อให้เมืองมีสีสัน แต่ไอ้ความชั่วของคนไม่กี่คนกลับทำให้ความตั้งใจดี ๆ มันเสียหายไป”

ชัชชาติ สิทธิพันธุ์ ผู้ว่ากรุงเทพมหานคร (ภาพจากเฟซบุก กรุงเทพมหานคร)

ผู้ว่าฯ ชัชชาติ อธิบายเพิ่มเติมอีกว่า เหตุการณ์นี้ไม่ใช่แค่ทำความเลอะเทอะ แต่ภาพนี้มีเจ้าของ มีศิลปินที่มอบให้ทาง กทม. เป็นผู้รับผิดชอบดูแล นี่คือทรัพย์สิน ดังนั้น การทำลายทรัพย์สิน โทษจะรุนแรงกว่าทำความสกปรกทั่วไป

ภาพจากเฟซบุก กรุงเทพมหานคร

ในคราวเดียวกัน พล.ต.อ.อดิศร์ งามจิตสุขศรี ที่ปรึกษาของผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร และเจ้าหน้าที่ตำรวจ ได้ลงพื้นที่ติดตามเหตุการณ์ดังกล่าว โดยมีประเด็นสำคัญเรื่องการเอาผิด ซึ่งพิจารณาจากองค์ประกอบของความผิดฐาน “ทำให้เสียทรัพย์”