มะเร็งเม็ดเลือดขาวเฉียบพลันแบบ Acute Lymphoblastic Leukemia (ALL) เป็นโรคมะเร็งในระบบเลือดที่เกิดจากความผิดปกติของเซลล์ต้นกำเนิดเม็ดเลือดในไขกระดูก (Bone Marrow) โดยเฉพาะเซลล์กลุ่ม Lymphoid Lineage ซึ่งควรจะพัฒนาไปเป็นเม็ดเลือดขาวชนิด Lymphocyte ที่ทำหน้าที่ในระบบภูมิคุ้มกัน แต่กลับเกิดการกลายพันธุ์และแบ่งตัวไม่หยุด กลายเป็น Lymphoblast ที่ผิดปกติและไม่สามารถทำหน้าที่ได้

[Photo 1]

ALL เป็นหนึ่งในโรคมะเร็งเม็ดเลือดขาวที่พบได้บ่อยในเด็ก โดยเฉพาะในช่วงอายุระหว่าง 2–5 ปี แต่ก็สามารถพบได้ในผู้ใหญ่เช่นกัน ความเฉียบพลันของโรคหมายถึงการดำเนินโรคที่รวดเร็ว หากไม่ได้รับการวินิจฉัยและรักษาแต่เนิ่น ๆ เซลล์มะเร็งเหล่านี้จะเพิ่มจำนวนอย่างมากในไขกระดูกจนเบียดกระบวนการสร้างเม็ดเลือดปกติ ทำให้เกิดภาวะซีด (Anemia) ภูมิคุ้มกันต่ำ (Immunodeficiency) และเลือดออกง่าย (Thrombocytopenia)

[Photo 2]

สาเหตุของ ALL เริ่มจากการกลายพันธุ์ของยีนในเซลล์ต้นกำเนิดเม็ดเลือด (Hematopoietic Stem or Progenitor Cell) การกลายพันธุ์นี้อาจเกิดขึ้นในยีนที่เกี่ยวข้องกับการควบคุมการเจริญเติบโต การแบ่งตัว หรือการตายของเซลล์ (Apoptosis) รวมถึงการรวมกันของยีนที่เกิดจากการย้ายตำแหน่งของโครโมโซมผิดปกติ (Chromosomal Translocation) เช่น ภาวะ Philadelphia Chromosome ซึ่งส่งผลให้สัญญาณภายในเซลล์กระตุ้นให้เกิดการแบ่งตัวโดยไม่หยุด และป้องกันการตายของเซลล์มะเร็งอย่างผิดปกติ

เมื่อเซลล์ Lymphoblast ผิดปกติเหล่านี้เพิ่มจำนวนมากในไขกระดูก พื้นที่สำหรับสร้างเม็ดเลือดแดง เม็ดเลือดขาวชนิดปกติ และเกล็ดเลือดจะถูกแทนที่ ส่งผลให้เกิดภาวะซีด เหนื่อยง่าย มีไข้ หรือเลือดออกง่าย และเมื่อเซลล์เหล่านี้แพร่เข้าสู่กระแสเลือด ก็สามารถกระจายไปยังตับ ม้าม ต่อมน้ำเหลือง หรือระบบประสาทกลาง ทำให้ผู้ป่วยบางรายมีอาการตับโต ม้ามโต ปวดกระดูก หรือมีอาการทางระบบประสาท เช่น ปวดศีรษะหรือชัก

[Photo 3]

อาการของผู้ป่วย ALL มักเริ่มแบบไม่เฉพาะเจาะจง เช่น อ่อนเพลีย ซีด เหนื่อยง่าย มีไข้เรื้อรัง เบื่ออาหาร น้ำหนักลด หรือพบรอยช้ำและเลือดออกโดยไม่มีสาเหตุ ในบางรายจะมีอาการปวดกระดูกหรือต่อมน้ำเหลืองโต ผู้ป่วยเด็กมักมาพบแพทย์ด้วยอาการไข้ร่วมกับซีด ซึ่งอาจถูกเข้าใจผิดว่าเป็นโรคติดเชื้อทั่วไป

การวินิจฉัย ALL ต้องอาศัยการตรวจเลือดและไขกระดูก (Bone Marrow Aspiration and Biopsy) เพื่อตรวจลักษณะของเซลล์มะเร็ง และการตรวจทางภูมิคุ้มกันวิทยา (Immunophenotyping) เพื่อระบุว่าเป็นเซลล์ในสาย B (B-Cell ALL) หรือสาย T (T-Cell ALL) รวมถึงการตรวจพันธุกรรมระดับโมเลกุล (Cytogenetic and Molecular Tests) เพื่อหาความผิดปกติของโครโมโซมหรือยีนที่เกี่ยวข้อง

ในด้านการรักษา แนวทางมาตรฐานของ ALL คือการใช้ยาเคมีบำบัดแบบผสม (Combination Chemotherapy) เพื่อฆ่าเซลล์มะเร็งที่กระจายไปทั่วร่างกาย โดยการทำเคมีบำบัดสามารถแบ่งออกเป็น 3 ระยะหลัก ๆ ได้แก่

1. Remission Induction Phase เป็นการใช้กลุ่มยาเคมีบำบัดและยากดภูมิคุ้มกันเพื่อลดจำนวนเซลล์มะเร็งให้เหลือน้อยที่สุด ซึ่งอาจกินเวลาหลายสัปดาห์หรือหลักเดือนในการลดปริมาณเซลล์มะเร็งเม็ดเลือดขาวให้น้อยที่สุด

2. Consolidation Phase เป็นการใช้กลุ่มยาเคมีบำบัดโดสสูงเพื่อฆ่าเซลล์มะเร็งที่อาจจะหลุดรอดจากระยะแรกในคราวเดียว โดยให้เป็นครั้ง ๆ ผู้ป่วยบางคนอาจได้รับการปลูกถ่ายเซลล์ต้นกำเนิดหรือสเต็มเซลล์ในระยะนี้

3. Maintenance Phase อาจมีเซลล์มะเร็งที่หลงเหลืออยู่ได้แม้กระทั่งหลังจาก Consolidation Phase ใน Phase นี้จึงเป็นการให้ยาอย่างต่อเนื่องเพื่อฆ่าเซลล์ที่อาจจะหลุดรอดอยู่ให้หมดเพื่อป้องกันการกลับมาเป็นซ้ำของโรคในระยะยาว โดยอาจกินระยะเวลาหลักปี

ผู้ป่วยจะได้รับยาเคมีบำบัดทั้งทางหลอดเลือดและผ่านไขสันหลัง (Intrathecal Chemotherapy) เพื่อป้องกันไม่ให้เซลล์มะเร็งลุกลามเข้าสู่ระบบประสาทกลาง สำหรับผู้ที่มีการกลายพันธุ์แบบ Philadelphia Chromosome (BCR-ABL1 positive) จะได้รับยาต้านเอนไซม์ Tyrosine Kinase เช่น Imatinib หรือ Dasatinib ร่วมด้วย

[Photo 4]

ในกรณีที่โรคกลับมาเป็นซ้ำ หรือมีปัจจัยทางพันธุกรรมที่พยากรณ์โรคไม่ดี การปลูกถ่ายเซลล์ต้นกำเนิดหรือสเต็มเซลล์ (Stem Cell Transplantation) จะถูกพิจารณาเป็นทางเลือก ปัจจุบันแนวทางการรักษา ALL กำลังเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วจากการใช้ยาเคมีบำบัดเพียงอย่างเดียว สู่การใช้ภูมิคุ้มกันบำบัด (Immunotherapy) เช่น Antibody และการรักษาด้วยเซลล์ทีที่ปรับแต่งพันธุกรรม (CAR-T Cell Therapy) ซึ่งแสดงให้เห็นผลลัพธ์ที่ดีขึ้นในผู้ป่วยที่ดื้อต่อการรักษาแบบเดิม

ข้อมูลจากกลุ่มวิจัย Thai Pediatric Oncology Group (ThaiPOG) ในปี 2024 รายงานว่าผู้ป่วย ALL วัยเด็กจำนวน 1,157 รายทั่วประเทศมีอัตราการรอดชีวิตโดยไม่มีเหตุการณ์แทรกซ้อน (Event-Free Survival; EFS) ที่ 75% และอัตราการรอดชีวิตรวม (Overall Survival; OS) ที่ 81.7% ภายใน 5 ปี

เรียบเรียงโดย
โชติทิวัตถื จิตต์ประสงค์

อัปเดตข้อมูลแวดวงวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี รู้ทันโลกไอที และโซเชียลฯ ในรูปแบบ Audio จาก AI เสียงผู้ประกาศของไทยพีบีเอส ได้ที่ Thai PBS

“รอบรู้ ดูกระแส ก้าวทันโลก” ไปกับ Thai PBS Sci & Tech

สรุปประเด็นให้โดย Generative AI

รู้จัก ALL มะเร็งเม็ดเลือดขาวเฉียบพลันในเด็ก