มะเร็งเม็ดเลือดขาวเฉียบพลันแบบ Acute Lymphoblastic Leukemia (ALL) เป็นโรคมะเร็งในระบบเลือดที่เกิดจากความผิดปกติของเซลล์ต้นกำเนิดเม็ดเลือดในไขกระดูก (Bone Marrow) โดยเฉพาะเซลล์กลุ่ม Lymphoid Lineage ซึ่งควรจะพัฒนาไปเป็นเม็ดเลือดขาวชนิด Lymphocyte ที่ทำหน้าที่ในระบบภูมิคุ้มกัน แต่กลับเกิดการกลายพันธุ์และแบ่งตัวไม่หยุด กลายเป็น Lymphoblast ที่ผิดปกติและไม่สามารถทำหน้าที่ได้
ALL เป็นหนึ่งในโรคมะเร็งเม็ดเลือดขาวที่พบได้บ่อยในเด็ก โดยเฉพาะในช่วงอายุระหว่าง 2–5 ปี แต่ก็สามารถพบได้ในผู้ใหญ่เช่นกัน ความเฉียบพลันของโรคหมายถึงการดำเนินโรคที่รวดเร็ว หากไม่ได้รับการวินิจฉัยและรักษาแต่เนิ่น ๆ เซลล์มะเร็งเหล่านี้จะเพิ่มจำนวนอย่างมากในไขกระดูกจนเบียดกระบวนการสร้างเม็ดเลือดปกติ ทำให้เกิดภาวะซีด (Anemia) ภูมิคุ้มกันต่ำ (Immunodeficiency) และเลือดออกง่าย (Thrombocytopenia)
สาเหตุของ ALL เริ่มจากการกลายพันธุ์ของยีนในเซลล์ต้นกำเนิดเม็ดเลือด (Hematopoietic Stem or Progenitor Cell) การกลายพันธุ์นี้อาจเกิดขึ้นในยีนที่เกี่ยวข้องกับการควบคุมการเจริญเติบโต การแบ่งตัว หรือการตายของเซลล์ (Apoptosis) รวมถึงการรวมกันของยีนที่เกิดจากการย้ายตำแหน่งของโครโมโซมผิดปกติ (Chromosomal Translocation) เช่น ภาวะ Philadelphia Chromosome ซึ่งส่งผลให้สัญญาณภายในเซลล์กระตุ้นให้เกิดการแบ่งตัวโดยไม่หยุด และป้องกันการตายของเซลล์มะเร็งอย่างผิดปกติ
เมื่อเซลล์ Lymphoblast ผิดปกติเหล่านี้เพิ่มจำนวนมากในไขกระดูก พื้นที่สำหรับสร้างเม็ดเลือดแดง เม็ดเลือดขาวชนิดปกติ และเกล็ดเลือดจะถูกแทนที่ ส่งผลให้เกิดภาวะซีด เหนื่อยง่าย มีไข้ หรือเลือดออกง่าย และเมื่อเซลล์เหล่านี้แพร่เข้าสู่กระแสเลือด ก็สามารถกระจายไปยังตับ ม้าม ต่อมน้ำเหลือง หรือระบบประสาทกลาง ทำให้ผู้ป่วยบางรายมีอาการตับโต ม้ามโต ปวดกระดูก หรือมีอาการทางระบบประสาท เช่น ปวดศีรษะหรือชัก
อาการของผู้ป่วย ALL มักเริ่มแบบไม่เฉพาะเจาะจง เช่น อ่อนเพลีย ซีด เหนื่อยง่าย มีไข้เรื้อรัง เบื่ออาหาร น้ำหนักลด หรือพบรอยช้ำและเลือดออกโดยไม่มีสาเหตุ ในบางรายจะมีอาการปวดกระดูกหรือต่อมน้ำเหลืองโต ผู้ป่วยเด็กมักมาพบแพทย์ด้วยอาการไข้ร่วมกับซีด ซึ่งอาจถูกเข้าใจผิดว่าเป็นโรคติดเชื้อทั่วไป
การวินิจฉัย ALL ต้องอาศัยการตรวจเลือดและไขกระดูก (Bone Marrow Aspiration and Biopsy) เพื่อตรวจลักษณะของเซลล์มะเร็ง และการตรวจทางภูมิคุ้มกันวิทยา (Immunophenotyping) เพื่อระบุว่าเป็นเซลล์ในสาย B (B-Cell ALL) หรือสาย T (T-Cell ALL) รวมถึงการตรวจพันธุกรรมระดับโมเลกุล (Cytogenetic and Molecular Tests) เพื่อหาความผิดปกติของโครโมโซมหรือยีนที่เกี่ยวข้อง
ในด้านการรักษา แนวทางมาตรฐานของ ALL คือการใช้ยาเคมีบำบัดแบบผสม (Combination Chemotherapy) เพื่อฆ่าเซลล์มะเร็งที่กระจายไปทั่วร่างกาย โดยการทำเคมีบำบัดสามารถแบ่งออกเป็น 3 ระยะหลัก ๆ ได้แก่
1. Remission Induction Phase เป็นการใช้กลุ่มยาเคมีบำบัดและยากดภูมิคุ้มกันเพื่อลดจำนวนเซลล์มะเร็งให้เหลือน้อยที่สุด ซึ่งอาจกินเวลาหลายสัปดาห์หรือหลักเดือนในการลดปริมาณเซลล์มะเร็งเม็ดเลือดขาวให้น้อยที่สุด
2. Consolidation Phase เป็นการใช้กลุ่มยาเคมีบำบัดโดสสูงเพื่อฆ่าเซลล์มะเร็งที่อาจจะหลุดรอดจากระยะแรกในคราวเดียว โดยให้เป็นครั้ง ๆ ผู้ป่วยบางคนอาจได้รับการปลูกถ่ายเซลล์ต้นกำเนิดหรือสเต็มเซลล์ในระยะนี้
3. Maintenance Phase อาจมีเซลล์มะเร็งที่หลงเหลืออยู่ได้แม้กระทั่งหลังจาก Consolidation Phase ใน Phase นี้จึงเป็นการให้ยาอย่างต่อเนื่องเพื่อฆ่าเซลล์ที่อาจจะหลุดรอดอยู่ให้หมดเพื่อป้องกันการกลับมาเป็นซ้ำของโรคในระยะยาว โดยอาจกินระยะเวลาหลักปี
ผู้ป่วยจะได้รับยาเคมีบำบัดทั้งทางหลอดเลือดและผ่านไขสันหลัง (Intrathecal Chemotherapy) เพื่อป้องกันไม่ให้เซลล์มะเร็งลุกลามเข้าสู่ระบบประสาทกลาง สำหรับผู้ที่มีการกลายพันธุ์แบบ Philadelphia Chromosome (BCR-ABL1 positive) จะได้รับยาต้านเอนไซม์ Tyrosine Kinase เช่น Imatinib หรือ Dasatinib ร่วมด้วย
ในกรณีที่โรคกลับมาเป็นซ้ำ หรือมีปัจจัยทางพันธุกรรมที่พยากรณ์โรคไม่ดี การปลูกถ่ายเซลล์ต้นกำเนิดหรือสเต็มเซลล์ (Stem Cell Transplantation) จะถูกพิจารณาเป็นทางเลือก ปัจจุบันแนวทางการรักษา ALL กำลังเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วจากการใช้ยาเคมีบำบัดเพียงอย่างเดียว สู่การใช้ภูมิคุ้มกันบำบัด (Immunotherapy) เช่น Antibody และการรักษาด้วยเซลล์ทีที่ปรับแต่งพันธุกรรม (CAR-T Cell Therapy) ซึ่งแสดงให้เห็นผลลัพธ์ที่ดีขึ้นในผู้ป่วยที่ดื้อต่อการรักษาแบบเดิม
ข้อมูลจากกลุ่มวิจัย Thai Pediatric Oncology Group (ThaiPOG) ในปี 2024 รายงานว่าผู้ป่วย ALL วัยเด็กจำนวน 1,157 รายทั่วประเทศมีอัตราการรอดชีวิตโดยไม่มีเหตุการณ์แทรกซ้อน (Event-Free Survival; EFS) ที่ 75% และอัตราการรอดชีวิตรวม (Overall Survival; OS) ที่ 81.7% ภายใน 5 ปี
เรียบเรียงโดย
โชติทิวัตถื จิตต์ประสงค์
อัปเดตข้อมูลแวดวงวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี รู้ทันโลกไอที และโซเชียลฯ ในรูปแบบ Audio จาก AI เสียงผู้ประกาศของไทยพีบีเอส ได้ที่ Thai PBS
“รอบรู้ ดูกระแส ก้าวทันโลก” ไปกับ Thai PBS Sci & Tech
