ย้อนอดีตเมื่อปี 2016 ที่โครงการ ExoMars ของยุโรปได้ส่งยาน Schiaparelli EDM ไปลงจอดบนดาวอังคาร แต่ภารกิจกลับล้มเหลว ส่งผลให้ทีมปฏิบัติงานเลื่อนภารกิจในขั้นตอนถัดไปครั้งแล้วครั้งเล่า การส่งยานอวกาศลำแรกของสหภาพยุโรปจึงยังไม่ถึงไหนแม้จะผ่านไปนับสิบปีแล้วก็ตาม
ExoMars เป็นโครงการค้นหาร่องรอยของสิ่งมีชีวิตโบราณบนดาวอังคารขององค์การอวกาศยุโรปร่วมกับ Roscosmos ของรัสเซีย แรกเริ่มเดิมทีจะมียานอวกาศทั้งหมดสามลำ คือ Trace Gas Orbiter (TGO) ยานลงจอด Schiaparelli EDM และหุ่นยนต์โรเวอร์ Rosalind Franklin โครงการจะมีการแบ่งเป็นสองส่วน ส่วนแรก ยาน Trace Gas Orbiter จะเดินทางไปยังดาวอังคารพร้อมกับ Schiaparelli EDM ในปี 2015 เพื่อศึกษาร่องรอยของสิ่งมีชีวิตจากหมู่ก๊าซภายในชั้นบรรยากาศของดาวอังคารและระบุตำแหน่งที่เหมาะสมสำหรับการลงจอดของ Rosalind Franklin ส่วนต่อมา ยาน Schiaparelli EDM ที่ติดไปด้วยจะใช้ในการทดสอบระบบการลงจอดแบบใหม่ของยุโรปเพื่อใช้งานกับการ Rosalind Franklin ที่จะเกิดขึ้นในอนาคต
คณะทำงานแบ่งความรับผิดชอบให้ทาง ESA ดูแลยานอวกาศทั้งสามลำ ส่วน Roscosmos จะดูแลเกี่ยวกับจรวด Proton ที่จะถูกใช้ในการส่งยานอวกาศทั้งสองเที่ยวบิน ตัวยาน Trace Gas Orbiter นั้นถูกส่งขึ้นไปเมื่อ 14 มีนาคม 2016 และ Rosalind Franklin จะมีการส่งไปตามหลังในช่วงปี 2018
ในส่วนของภารกิจ Trace Gas Orbiter ยานสามารถเดินทางไปถึงดาวอังคารได้ในช่วงเดือนตุลาคม 2016 และได้ปล่อยยานลงจอด Schiaparelli EDM เข้าสู่ชั้นบรรยากาศของดาวอังคาร ซึ่งใช้เวลาชะลอความเร็วเข้าสู่วงโคจรของดาวอังคารนานสามวัน ตำแหน่งที่ยาน Schiaparelli EDM เลือกลงจอดในเวลานั้นคือบริเวณ Meridiani Planum ซึ่งเป็นบริเวณที่หุ่นยนต์ Opportunity ของ NASA กำลังสำรวจอยู่พอดี ทาง NASA จึงได้ควบคุมให้ตัวหุ่นยนต์หันขึ้นไปมองบนท้องฟ้าในทิศทางที่ยาน Schiaparelli EDM จะลงจอด นับเป็นครั้งแรกที่มียานอวกาศบนพื้นผิวของดาวเคราะห์ที่ไม่ใช่โลก พยายามถ่ายภาพยานอวกาศที่กำลังทำการลงจอด
แต่สุดท้ายยาน Schiaparelli EDM ก็ลงจอดล้มเหลว และตัวหุ่นยนต์ Opportunity ก็ไม่สามารถถ่ายภาพการลงจอดของยาน Schiaparelli EDM ได้ด้วยเช่นกัน ทาง ESA คาดว่าเมื่อตัวยานเข้าสู่ชั้นบรรยากาศและกางร่มชะลอความเร็ว ตัวยานอาจจะเกิดการหมุนอย่างรวดเร็วจนเซนเซอร์ที่ทำหน้าที่ในการตรวจวัดระดับความสูงไม่ทำงาน ทำให้ช่วงในการออกคำสั่งจุดเครื่องยนต์ชะลอความเร็วผิดพลาด และผลจากการตรวจสอบทางภาพถ่ายจากกล้องถ่ายภาพ HiRISE ของยาน Mars Reconnaissance Orbiter ด้วยเทคนิคการสร้างภาพความละเอียดสูง (Super-resolution reconstruction) พบว่าตัวยานน่าจะตกด้วยความเร็ว 300 กิโลเมตรต่อชั่วโมง ซึ่งเป็นความเร็วที่สูงมากจนทำให้ถังเชื้อเพลิงของยาน Schiaparelli EDM ระเบิด
ความล้มเหลวในการลงจอดของยาน Schiaparelli EDM ส่งผลกระทบอย่างมากต่อภารกิจถัดไปของโครงการ และต่อมาทาง ESA ได้เลื่อนช่วงที่จะส่ง Rosalind Franklin ออกไปเป็นภายในปี 2020 แทน แต่ด้วยการระบาดของโควิด-19 ภารกิจได้เลื่อนออกไปเป็นปี 2022 ซึ่งได้รับผลกระทบจากสงครามรัสเซีย-ยูเครนอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ องค์การอวกาศทั้งสองประเทศฉีกสัญญาความร่วมมือระหว่างกันจนโครงการดังกล่าวค่อย ๆ ลืมเลือนไป
ในปี 2024 ESA ได้ชุบชีวิตโครงการนี้ขึ้นมาอีกครั้งโดยอาศัยบริษัท Thales Alenia Space สร้างหุ่นยนต์ Rosalind Franklin ต่อจากของเดิม รวมทั้งการส่งขึ้นไปยังดาวอังคารในปี 2028 ซึ่งจะเดินทางถึงดาวอังคารในปี 2029 หุ่นยนต์ตัวนี้จะเดินสำรวจหาร่องรอยของสิ่งมีชีวิตบนพื้นผิวจากข้อมูลตำแหน่งที่น่าสนใจจากยาน Trace Gas Orbiter นั้นเอง
หากว่ากันตามตรง ตัวยาน Trace Gas Orbiter ที่ขึ้นไปอยู่ในวงโคจรของดาวอังคารก่อนหน้านี้ กำลังจะเข้าสู่ปีที่ 10 แล้ว ถือเป็นหนึ่งในยานอวกาศที่ล้ำสมัยและสามารถใช้ในการทวนสัญญาณระหว่างหุ่นยนต์สำรวจบนพื้นผิวของดาวอังคารกับโลกที่มีประสิทธิภาพสูงสุดที่เคยมีมา ด้วยความเร็วในการส่งข้อมูลมากถึง 1,562 เมกะไบต์ต่อวัน เร็วกว่ายาน Mars Reconnaissance Orbiter ถึง 3 เท่า
นอกจากนี้แล้ว ตลอดระยะเวลาที่ผ่านมา ยาน Trace Gas Orbiter ยังได้สร้างองค์ความรู้ทางวิทยาศาสตร์ใหม่ ๆ เพิ่มเติมโดยตลอด กล้องถ่ายภาพพื้นผิวของยานเป็นหนึ่งในกล้องถ่ายภาพที่คมชัดที่สุดตัวหนึ่งบนดาวอังคาร และมีการใช้งานเพื่อค้นหาสัญญาณสิ่งมีชีวิต แม้ตัวภาพรวมของโครงการจะดูกร่อยลงไป แต่โดยรวมแล้วนี่นับว่าเป็นอีกหนึ่งภารกิจที่น่าสนใจและต่อยอดองค์ความรู้เกี่ยวกับดาวอังคารได้เพิ่มขึ้นอีกมาก
เรียบเรียงโดย จิรสิน อัศวกุล
พิสูจน์อักษร ศุภกิจ พัฒนพิฑูรย์
อัปเดตข้อมูลแวดวงวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี รู้ทันโลกไอที และโซเชียลฯ ในรูปแบบ Audio จาก AI เสียงผู้ประกาศของไทยพีบีเอส ได้ที่ Thai PBS
“รอบรู้ ดูกระแส ก้าวทันโลก” ไปกับ Thai PBS Sci & Tech
