ฉากใหญ่ซ้อมรบกับ "ปูยักษ์" เบื้องหลังโขนตอน "สัตยาพาลี"

ทำถึงทุกปี แต่ไม่มีปีไหนซ้ำ สารพัดเทคนิคใหม่นำมาใช้แบบไม่จำเจ "โขนตอนสัตยาพาลี" ของมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ ชวนดูเบื้องหลังวันซ้อมระหว่างนักแสดงโขนผู้รับบท "พาลี" กับนักแสดงตัวซีเคร็ทที่เคลื่อนไหวได้เหมือนมีชีวิตจริง

สมใจผู้ออกแบบเมื่อเห็น "ปูยักษ์" ขยับก้ามและเดินราวกับมีชีวิตจริง ส่วนความตื่นเต้นส่งต่อให้เหล่านักแสดงโขนที่ต้องสลับซ้อมคิวต่อสู้กับปูยักษ์ตัวเป็นๆ ครั้งแรกในประวัติศาสตร์การแสดงโขน มูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ

ตามท้องเรื่อง "ปูยักษ์" คือทศกัณฐ์แปลงกายมาเพื่อแก้แค้นองคตในพิธีลงสรง แต่เมื่อพญาพาลี ผู้เป็นบิดา รู้เข้าก็ลงมือต่อสู้ปราบจนทศกัณฐ์สิ้นฤทธิ์

ฉากนี้ถือเป็นฉากใหญ่และตื่นตาที่สุดในองก์แรกของการแสดงโขน ตอน "สัตยาพาลี" เมื่อทีมศิลป์ตัดสินใจทำปูยักษ์ของจริงที่สูงเท่าตึก 2-3 ชั้น คนดูแทบไม่ต้องจินตนาการ

ส่วนความรู้สึกของนักแสดงที่ต้องต่อสู้กับ "บิ๊กปู" ระดับราชาทศกัณฐ์ ก็สารภาพว่านาทีแรกที่เห็นถึงกับตะลึง เพราะมีความสมจริงและรู้ได้ทันทีว่างานหนัก เพราะทุกจังหวะของท่ารำต้องสัมพันธ์กับกลไกการขยับของหุ่นปูขนาดใหญ่ที่มีทีมควบคุม รวมถึงต้องร่ายรำให้สวยงามระหว่างลอยตัวกลางอากาศ

แต่หากคิดว่านี่ยากแล้ว ยังมีอีกโจทย์ เมื่อทีมผู้กำกับตั้งใจให้การแสดงลื่นไหล ไม่เห็นเส้นสลิงห้อยตัวกลางอากาศให้รบกวนสายตาเหมือนที่ผ่านมา ทำให้อีกฉากไฮไลต์คือพาลีดำน้ำลงไปต่อสู้กับปู จึงลดจำนวนสลิงจาก 3 เส้นเหลือแค่ 2 เส้นเท่านั้น ดูแล้วเหมือนนิดเดียว

แต่สำหรับนักแสดงหมายถึงแรงกายแรงใจที่ต้องเพิ่มขึ้นอีกเท่าตัว จึงจำเป็นต้องเลือกนักแสดงที่เคยผ่านการห้อยโหนสลิงมาก่อน และที่สำคัญคือต้องไม่กลัวความสูง แต่ถึงอย่างนั้นก็ยังไม่ง่าย

ภรต รามนัฏ - คุณัชชิติพัทธ์ ประกิจสังข์ นักแสดงโขน

ภรต รามนัฏ นักแสดงโขน กล่าวว่า รู้สึกหวิวเมื่อต้องโหนสลิงขึ้นไปซ้อมกับปู แต่แม้ว่าจะกลัวความสูง แต่ก็อยากลองอะไรใหม่ๆ แต่สำหรับคุณัชชิติพัทธ์ ประกิจสังข์ นักแสดงโขนอีกคน กลับรู้สึกท้าท้าย แต่ถึงอย่างนั้นก็ต้องเตรียมร่างกายให้พร้อมตลอดเวลา เพราะต้องบังคับร่างกายไปด้วยขณะห้อยตัวกลางอากาศ

ด้านว่าที่ ร.ต.ภัทรกฤษณ์ พุ่มพิพัฒน์ ผู้ช่วยผู้กำกับการแสดง เปิดเผยว่า เด็กที่มาฝึกด้วยจะถามก่อนว่ากลัวความสูงหรือไม่ จากนั้นจึงจะสร้างกล้ามเนื้อ การควบคุมกล้ามเนื้อเมื่อต้องอยู่บนสลิง 2 เส้น จะตีหน้าไปอย่างไร หรือกลับหลังไปอย่างไร

ครั้งแรกที่ซ้อมจากวิทยาลัยนาฏศิลป์ มีระดับความสูงไม่เกิน 5 เมตร แต่เมื่อนักแสดงมาเจอสถานที่จริง บางคนเพิ่มมาปีแรก จึงต้องให้รู้ถึงความสูง คนที่ไม่กลัวความสูงบางคนพอขึ้นไปจริงก็ทำอะไรไม่ถูก

ว่าที่ ร.ต.ภัทรกฤษณ์ พุ่มพิพัฒน์ ผู้ช่วยผู้กำกับการแสดง

ฉากต่อสู้ระหว่าง "พาลี" กับ "สุครีพ" จากอุบายของพระรามที่ให้สุครีพไปยั่วยุพี่ชาย ก่อนแผลงศรปลิดชีพ ซึ่งกลายเป็นที่มาของวรรณกรรม "พาลีสอนน้อง" เป็นอีกจุดพีคของโขนสัตยาพาลี เพราะนักแสดงต้องขึ้นสลิงสู้กันกลางอากาศ ต้องใช้พละกำลังมากและแม่นยำคิว ทำให้ครูผู้ฝึกสอนต้องใช้นักแสดงตัว "พาลี" ถึง 4 คน สลับเปลี่ยนกันใน 2 ฉากใหญ่คือ ฉากพาลีรบสุครีพ และฉากบู๊กับปูยักษ์

ท่วงท่าการต่อสู้ของนักแสดงโขนส่วนหนึ่งได้แรงบันดาลใจจากภาพจิตรกรรมฝาผนัง นำมาถ่ายทอดให้เคลื่อนไหวอย่างมีชีวิตบนเวที นอกจากนี้ยังมีฉาก "ทรพี-ทรพา" สู้กันในถ้ำ ที่มาพร้อมเทคนิคเปลี่ยนฉาก

และไฮไลต์ในองก์สุดท้ายกับการนำเพลง "เสมอผี" ซึ่งไม่เคยถูกใช้ในการแสดงของมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ มาก่อน มาใช้ประกอบฉากที่ทศกัณฐ์ปลุกชีวิตเหล่ายักษ์ เพื่อออกมาสู้กับกองทัพพระราม เป็นช่วงที่ทั้งดนตรี ท่ารำและเทคนิคเวทีประสานกันจนแทบหยุดหายใจ

รศ.ศุภชัย จันทร์สุวรรณ์ ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์) พ.ศ.2548 ซึ่งเป็นผู้กำกับการแสดง ระบุว่า มีการนำเอาเพลงหน้าพาทย์มาใช้ ซึ่งไม่เคยใช้ในการแสดง เพื่อให้สมกับเหตุการณ์ ท้องเรื่องและตัวละคร

ได้นำเพลง 'เสมอผี' มาใช้ แต่จริงๆ เพลงนี้เป็นเพลงหน้าพาทย์ที่ใช้บรรเลงในพิธีไหว้ครู ซึ่งมีการนำเอากระบวนท่ามาใส่

รศ.ศุภชัย จันทร์สุวรรณ์ ผู้กำกับการแสดง

ไฮไลต์โขนตอนสัตยาพาลียังมีอีกมาก เพราะแบ่งออกเป็น 10 ฉาก 2 องก์ใหญ่ เต็มไปด้วยเทคนิคใหม่ที่นำมาผสมผสานบนเวที ทั้งเทคนิค Light Mapping, การปรากฏตัวของทศกัณฐ์ที่ไม่ได้มาพร้อมราชรถ แต่เคลื่อนเข้าฉากบนหลังช้างบนเวทีจริง รวมถึงฉากหลังที่ยังไม่เปิดเผย ถอดแบบจากภาพจิตรกรรมฝาผนังมาสร้างเป็นฉากหลัง ซ้อนอยู่เบื้องหลังการแสดงโขนของนักแสดงจริง

การซ้อมกับเทคนิคพิเศษต่างๆ เป็นโค้งสุดท้ายของการซ้อมใหญ่สำหรับนักแสดงโขนทุกคน ก่อนจะเปิดม่านการแสดงจริงที่ศูนย์วัฒนธรรมแห่งประเทศไทย วันที่ 6 พ.ย. - 8 ธ.ค.2568