‘มะเร็ง’ เป็นโรคกลุ่มไม่ติดต่อเรื้อรัง (NCDs) ซึ่งมีแนวโน้มอุบัติการณ์การเกิดโรคสูงขึ้นทุกปี และ ‘มะเร็งปอด’ คือมะเร็งชนิดหนึ่งที่มีจำนวนผู้ป่วยติด Top 5 มาตลอดในไทย

มะเร็งปอดเกิดจากเซลล์ในหลอดลมหรือถุงลมเจริญเติบโตมากผิดปกติจนเป็นก้อนมะเร็งขนาดใหญ่ และสามารถแพร่กระจายไปอวัยวะอื่น ๆ มะเร็งปอดแบ่งได้เป็น 2 ประเภทย่อยคือ มะเร็งชนิดเซลล์ขนาดเล็ก ซึ่งพบได้ประมาณ 10-15 เปอร์เซ็นต์ และมะเร็งชนิดเซลล์ขนาดไม่เล็ก ที่พบได้ประมาณ 85-90 เปอร์เซ็นต์ จากสถิติปี 2565 มีผู้ป่วยมะเร็งปอดรายใหม่ราว 17,222 คนต่อปี และคร่าชีวิตคนไทยเฉลี่ย 40 คนต่อวัน

เราต่างได้ยินกันมาเสมอว่า สาเหตุหลักของมะเร็งปอดคือ ‘การสูบบุหรี่’ และ ‘บุหรี่มือสอง’ และในช่วง 4-5 ปีที่ผ่านมา มลพิษทางอากาศและฝุ่น PM2.5 ก็เป็นสาเหตุมะเร็งปอดที่ถูกพูดถึงกันมากขึ้น อย่างไรก็ตาม บางคนอาจจะกล่าวว่า “บุหรี่ก็ไม่ได้สูบ ใส่หน้ากากอนามัยกันฝุ่นตลอด แล้วทำไมถึงยังเป็นมะเร็งปอดได้ ?” Thai PBS ได้หาคำอธิบายเบื้องหลังเรื่องนี้ไว้แล้ว พร้อมเสนอแนวทางการดูแลและสังเกตตัวเองเพื่อป้องกันโรคร้ายโรคนี้

ปัจจัยสารพัดที่ทำให้เราเสี่ยงเป็นมะเร็งปอด

สาเหตุหลักของมะเร็งปอดในไทยยังคงเป็นการสูบบุหรี่ (จัด) ทั้งบุหรี่ธรรมดาและบุหรี่ไฟฟ้า คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล ยกตัวอย่างไว้ว่า หากคนคนหนึ่งสูบบุหรี่ 10 มวนต่อวัน เป็นระยะเวลาติดต่อกัน 20 ปี จะมีความเสี่ยงเป็นมะเร็งปอดเพิ่มขึ้น 6 เท่า

ส่วนควันบุหรี่มือสองก็อาจทำให้คนในครอบครัวและคนรอบข้างเป็นโรคหลอดเลือดสมอง โรคหัวใจขาดเลือด และโรคมะเร็งปอดและหลอดลมได้ โดยเฉพาะผู้หญิงไทยอายุ 15-49 ปีที่สูดดมควันบุหรี่ในบ้านนั้น เสี่ยงที่จะเป็นมะเร็งเต้านมเพิ่มขึ้น 1.24 เท่าเป็นของแถม และคนกลุ่มนี้ได้รับควันบุหรี่มือสองสูงเป็นอันดับ 5 ของโลก

ปัจจัยต่อมาของการเกิดมะเร็งปอดคือ การสัมผัสสารก่อมะเร็งต่าง ๆ ได้แก่ แร่ใยหิน ควันถ่านหิน ก๊าซ รังสี ควันธูป ควันจากการเผา และฝุ่นไม้ และในระยะหลัง ฝุ่น PM2.5 ก็สัมพันธ์กับระบบทางเดินหายใจอักเสบและการเกิดมะเร็งปอดด้วย หากสูดฝุ่น PM2.5 สะสมเข้าปอดติดต่อกันนาน ผู้ที่ไม่สูบบุหรี่เสี่ยงเป็นมะเร็งปอดเพิ่มขึ้น 1-1.4 เท่า และตัวเลขจะเพิ่มขึ้นเป็น 2 เท่าในกลุ่มคนที่สูบบุหรี่ ในภาคเหนือของไทยนั้น พบผู้ป่วยมะเร็งปอดรายใหม่เฉลี่ยปีละประมาณ 2,487 คน สาเหตุส่วนหนึ่งมาจากฝุ่นควันนั่นเอง

ฝุ่น PM2.5 กำลังส่งผลกระทบต่อระบบทางเดินหายใจคนในไทย จนอาจเสี่ยงเป็นมะเร็งปอดได้

ทั้งนี้ ยังมีปัจจัยมะเร็งปอดอีก 2 อย่างซึ่งหลายคนอาจไม่รู้หรือนึกไม่ถึง อย่างแรกคือพันธุกรรม “เมื่อใดก็ตามที่เรามี ‘ญาติสายตรง’ [ได้แก่] พ่อ แม่ พี่ น้อง เป็นมะเร็งปอด เรามีความเสี่ยง [ที่จะเป็นมะเร็งปอด] แล้ว... ไม่ได้หมายความว่า พี่น้องคุณเป็นเรียบ [แล้วคุณจะเป็นด้วย] แค่ ‘เสี่ยง’ ครับ” ผศ.นพ.ศิระ เหาหทัย แพทย์ผู้เชี่ยวชาญ ศัลยประสาทฯ โรงพยาบาลวชิรพยาบาล อธิบายในพอตแคสต์ ‘โรงหมอ’ เมื่อปี 2565

ปัจจัยคาดไม่ถึงอย่างที่ 2 ของมะเร็งปอดคือ ‘ยีนกลายพันธุ์ประเภท EGFR (Epidermal Growth Factor Receptor)’ ยีนกลายพันธุ์ EGFR นี้ไปกระตุ้นและแบ่งตัวเซลล์มะเร็งปอดมากขึ้น พบยีนกลายพันธุ์ EGFR ได้ในกลุ่มคนผิวขาวประมาณ 10 เปอร์เซ็นต์ และพบได้ในคนเอเชีย 50 เปอร์เซ็นต์ ส่วนใหญ่แล้ว ผู้หญิงอายุน้อยที่ไม่มีประวัติสูบบุหรี่จะเสี่ยงต่อการเกิดยีน EGFR มากกว่าผู้ชาย

ดังนั้น นอกจากพฤติกรรมส่วนตัวและมลพิษทางอากาศ มะเร็งปอดก็อาจเกิดขึ้นได้หากคนในบ้าน (เคย) ป่วยเป็นมะเร็งปอด หรือสารพันธุกรรมในร่างกายกลายพันธุ์ หลายคนจึงไม่รู้ตัวว่ากำลังป่วยเป็นโรคนี้จนไม่ได้รับการรักษาอย่างทันท่วงที

มะเร็งปอด ภัยเงียบที่ตรวจเร็ว เจอเร็ว ก็หายขาดได้

ความอันตรายของมะเร็งปอดอยู่ที่ว่า ผู้ป่วยระยะแรกเริ่มมักจะไม่ค่อยแสดงอาการ กว่าจะตรวจพบ ก็เข้าสู่ระยะสุดท้ายของโรคแล้ว “[ปอดทั้ง 2 ข้าง] มีกลีบปอดทั้งหมด 5 กลีบ และเซลล์เป็นล้านที่ช่วยในการหายใจ สิ่งที่เกิดขึ้นคือ ในผู้ป่วยมะเร็งปอดระยะเริ่มต้น ก้อนมันมีขนาดแค่ 1-2 ซม. แต่ปอดของเราทำหน้าที่ทดแทนกันดีเยี่ยม ทำให้ผู้ป่วยไม่มีอาการ แต่เมื่อก้อนมะเร็งกระจายตัวเยอะมาก ๆ ผู้ป่วยเหล่านั้นถึงจะมีอาการเหนื่อย กว่าจะมา [รักษา] ก็เป็นระยะที่ 4 ครับ” ผศ.นพ.ศิระ เล่าถึงปัญหาหลักของการพยากรณ์มะเร็งปอดในปัจจุบัน

อาการทั่วไปที่พบได้บ่อยของมะเร็งปอดคือ ไอเรื้อรัง เหนื่อยหอบง่าย มีเสมหะปนเลือดเรื้อรัง และมีก้อนโตที่คอ บางคนอาจปวดกระดูก ปวดท้อง ตับโต หรือแขนขาอ่อนแรง ซึ่งอาการ 3 แบบหลังนั้นขึ้นอยู่กับตำแหน่งของก้อนมะเร็งด้วย ส่วนการรักษานั้นก็ขึ้นอยู่กับระยะที่เป็นมะเร็งปอด ชนิดของเซลล์มะเร็ง และสภาพร่างกายของผู้ป่วย โดยมีวิธีการรักษาหลายแบบ ทั้งการผ่าตัด การฉายรังสี รังสีร่วมพิกัด ยาเคมีบำบัด ยามุ่งเป้า ยาภูมิคุ้มกันบำบัด และวัคซีนมะเร็ง แม้มะเร็งปอดเป็นภัยเงียบที่แทบจะไม่แสดงอาการใด ๆ จนลามไปถึงระยะสุดท้าย เราก็สามารถตรวจพบมะเร็งปอดได้ตั้งแต่เนิ่น ๆ หากเราไปตรวจสุขภาพเป็นประจำทุกปี

ผศ.นพ.ศิระ ได้เน้นย้ำความสำคัญของการตรวจสุขภาพ พร้อมทั้งตั้งข้อสังเกตของการตรวจพบมะเร็งปอดในระยะหลังว่า “การตรวจสุขภาพเป็นสิ่งที่สำคัญมาก ๆ โดยเฉพาะในยุคปัจจุบัน ผมได้มีโอกาสเจอคนไข้หลากหลายรูปแบบเพราะ ‘โควิด’ ครับ... ในระยะเวลา 2 ปีนี้ [2563-2565] มีประชากรจำนวนมากที่ติดโควิด พอติดโควิดแล้วเป็นอย่างไร ? เขาโดนจับเอกซเรย์ปอด ก็เลยเจอ [มะเร็งปอด] ได้ของแถมมาครับ” ทั้งนี้ ผศ.นพ.ศิระ แนะนำว่า การเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ (CT scan) และการเข้าอุโมงค์ MRI คือวิธีตรวจหามะเร็งซึ่งมีประสิทธิภาพมากกว่าการยืนกางแขนเอกซเรย์ทั่วไป

การตรวจสุขภาพอย่างละเอียดช่วยให้พบมะเร็งปอดตั้งแต่เนิ่น ๆ

สิ่งที่สำคัญยิ่งกว่าคือ การดูแลตัวเองและคนใกล้ชิดให้ห่างไกลความเสี่ยงจากมะเร็งปอด ทั้งการลดละเลิกการสูบบุหรี่ การออกกำลังกาย การกินอาหารต้านมะเร็ง การลดกิจกรรมการเผา การใส่หน้ากากอนามัย อีกด้านหนึ่ง นอกจากหน่วยงานรัฐและสาธารณสุขจะต้องส่งเสริมพฤติกรรมต้านมะเร็งปอดและมะเร็งชนิดอื่น ๆ ของประชาชนแล้ว รัฐก็ต้องแก้ปัญหามลพิษทางอากาศและฝุ่น PM2.5 ในฐานะปัจจัยอย่างหนึ่งที่ทำให้สถานการณ์มะเร็งปอดในไทยร้ายแรงขึ้น

เรียนรู้วิธีกินอยู่ให้ห่างไกลจาก 'มะเร็ง' ไปกับเนื้อหาจากเครือ Thai PBS

การแก้ปัญหาฝุ่น PM2.5 อาจช่วยลดโอกาสการเกิดมะเร็งปอดในหมู่คนไทยได้

อ้างอิง

ความสัมพันธ์ระหว่างการกลายพันธุ์ของยีน Epidermal growth factor receptor (EGFR) กับข้อมูลพื้นฐานของผู้ป่วยและลักษณะสิ่งส่งตรวจของผู้ป่วยมะเร็งปอดชนิด non-small cell lung carcinoma (NSCLC), วารสารการแพทย์โรงพยาบาลศรีสะเกษ สุรินทร์ บุรีรัมย์, 38(1) [นิพนธ์โดย กรกช สร้อยทอง]
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, แพทย์ จุฬาฯ ชี้ “มะเร็งปอด” รักษาหายได้ หากเข้าใจ ตรวจพบไว รักษาทันท่วงที [เขียนโดย นิธิกานต์ ปภรภัฒ]
มูลนิธิรณรงค์เพื่อการไม่สูบบุหรี่ (มสบ.), ควันบุหรี่มือสอง คร่าชีวิตคนไทยปีละกว่า 20,000 ราย งานวิจัยใหม่ยืนยันสูดควันบุหรี่มือสองเสี่ยงมะเร็งเต้านม
ศูนย์การแพทย์กาญจนาภิเษก คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล, มะเร็งปอด [เขียนโดย นพ.คมน์สิทธิ์ ทองธรรมชาติ]
ศูนย์การศึกษาต่อเนื่องทางเภสัชศาสตร์ สภาเภสัชกรรม, โรคมะเร็งปอด (Lung cancer) [เขียนโดย มานิตย์ แซ่เตียว]
สถาบันมะเร็งแห่งชาติ, มะเร็งปอด ความเสี่ยงใกล้ตัว [เขียนโดย พญ.ณัษฐา พิภพไชยาสิทธิ์]

“รอบรู้ ดูกระแส ก้าวทันโลก” ไปกับ Thai PBS Sci & Tech: www.thaipbs.or.th/SciandTech