“หน้าฝน” วนกลับมาเมื่อไหร่ ก็เป็นช่วงเวลาที่ “สัตว์มีพิษ” ทั้งหลายจะออกมาเริงร่า (?) ตามบ้านเรือนของเรา เพราะหนีจากน้ำท่วม ยิ่งเป็นบ้านที่มีมุมอับ หรือมีพุ่มไม้เยอะ ยิ่งมีความเสี่ยงที่จะเจอสัตว์มีพิษมากเป็นพิเศษ

Thai PBS Care รวบรวมข้อมูลของ 4 สัตว์มีพิษ ประจำฤดูฝน ที่ทุกบ้านต้องระมัดระวัง พร้อมให้ข้อมูลครอบคลุม ไล่มาตั้งแต่จุดที่มีพิษ มาจนถึงวิธีการป้องกันอันตราย ส่งตรงจากกรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข เพื่อลดความเสี่ยงที่จะได้รับอันตรายจากสัตว์มีพิษทั้งหลายที่อยู่ใกล้ตัวคุณ

“งู” สัตว์มีพิษหน้าฝน อันตรายยืนหนึ่ง

ศ.นพ.วินัย วนานุกูล หัวหน้าศูนย์พิษวิทยา คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล ให้ข้อมูลว่า สัตว์มีพิษที่มีความรุนแรงสูงสุดเป็นอันดับ 1 คือ "งู" ในบทความออนไลน์เรื่อง “สัตว์มีพิษในประเทศไทย” ที่เผยแพร่เมื่อเดือนมกราคม ปี พ.ศ. 2557

ข้อมูลล่าสุดจากสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ พบว่า ในปี พ.ศ. 2566 มีผู้ป่วยเข้ารับการรักษาพยาบาล จากการถูกงูพิษและสัตว์มีพิษกัด ประมาณ 12,000 คน

พิษของงูอยู่ที่ต่อมน้ำลาย บริเวณฟันเขี้ยว ซึ่งสามารถทำลายระบบประสาท การแข็งตัวของเลือด และกล้ามเนื้อ โดยอาการแรกเริ่มอาจแตกต่างกันตามประเภทของงู ซึ่งหากได้รับพิษแล้วทำการช่วยเหลือไม่ทัน ก็อาจเสียชีวิตได้ในทันที

ภาพงูเห่า : Siamese / Monocellate Cobra จาก สถานเสาวภา สภากาชาดไทย

สถาบันการแพทย์ฉุกเฉินแห่งชาติ ได้เผยเทคนิคการแยกประเภทงูมีพิษหรือไม่มีพิษแบบคร่าว ๆ จากแผลที่ถูกงูกัด คือ งูที่ไม่มีพิษ จะเห็นแผลเป็นรอยถลอกบนผิวหนัง แต่หากเป็นงูที่มีพิษ แผลจะมีรอยเขี้ยว 2 จุดชัดเจน หรือมีเลือดซึมออกจากแผล โดยที่บริเวณรอบ ๆ รอยเขี้ยวมีสีคล้ำ หรืออาจพองเป็นถุงน้ำ

โดยพิษของงูจะส่งผลต่อร่างกายในด้านต่าง ๆ แบ่งออกเป็น 3 ประเภท ได้แก่

ประเภทที่ 1 พิษต่อระบบประสาท (Neurotoxin) ได้แก่ งูเห่า งูจงอาง งูสามเหลี่ยม และงูทับสมิงคลา เมื่อถูกกัด ทำให้แขนไม่มีแรง กระวนกระวาย ลิ้นเกร็ง พูดจาอ้อแอ้ ตามัว น้ำลายฟูมปาก เนื่องจากกล้ามเนื้อการกลืนเป็นอัมพาต อาจทำให้หยุดหายใจ และเสียชีวิตในที่สุด

ประเภทที่ 2 พิษต่อระบบการแข็งตัวของเลือด (Hematotoxin) ได้แก่ งูเขียวหางไหม้ งูแมวเซา และงูกะปะ อาการแรกเริ่มปวดแผลมาก มีเลือดซึมออกจากแผล เลือดออกจากอวัยวะต่าง ๆ เช่น เลือดกำเดา หรือมีเลือดซึมจากเหงือก นอกจากนี้อาจมีอาการไอ อาเจียน ปัสสาวะหรืออุจจาระเป็นเลือด ซึ่งเกิดจากภาวะระบบไหลเวียนล้มเหลว ทำให้เสียชีวิตได้

ประเภทที่ 3 พิษต่อกล้ามเนื้อ (Mytotoxin) ทำให้ผู้ป่วยมีอาการปวดกล้ามเนื้อรุนแรง กล้ามเนื้อแข็ง ถ่ายปัสสาวะดำ (myoglobinuria) และมีโปตัสเซียมในเลือดสูง ส่วนใหญ่พบได้ในงูทะเล

เมื่อถูก “งู” กัดควรทำอย่างไร?

ล้างแผลด้วยน้ำสะอาด
ไม่ควรใช้ปากดูดเลือด หรือใช้ของมีคมกรีดเปิดปากแผล
ไม่ควรใช้สมุนไพรพอกแผล หรือประคบน้ำแข็ง
ไม่ควรใช้ผ้า หรือเชือกรัดเหนือบริเวณที่ถูกกัด เพราะจะทำให้แขนขาส่วนปลายขาดเลือดไปเลี้ยง
เคลื่อนไหวร่างกายส่วนที่ถูกกัดให้น้อยที่สุด
รีบนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลโดยเร็วที่สุด

“ตะขาบ” เพชฌฆาต 100 ขา

ตะขาบเป็นสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังชนิดหนึ่ง มีลักษณะเด่นคือลำตัวแบ่งเป็นปล้อง และมีขามากกว่า 100 ขา

“ตะขาบ” เพชฌฆาต 100 ขา

โดยจุดที่มีพิษของตะขาบ อยู่ที่เขี้ยวพิษ บริเวณปล้องแรกของลำตัว ทำให้เกิดอาการปวด บวม แดง ร้อน คัน และอาจมีไข้ต่ำ ๆ ได้ ความรุนแรงของอาการขึ้นอยู่กับขนาดของตะขาบและปริมาณพิษที่เข้าสู่ร่างกาย ยิ่งเป็นผู้ที่แพ้พิษของตะขาบ ยิ่งมีอาการรุนแรง

ผู้ที่แพ้พิษตะขาบ จะมีอาการบวมที่ใบหน้า หนังตา และริมฝีปาก มีผื่นขึ้นทั่วร่างกาย หายใจติดขัด มีอาการหน้ามืด และอาจเสียชีวิตได้

เมื่อถูก “ตะขาบ” กัดควรทำอย่างไร ?

ล้างแผลด้วยน้ำสะอาดและสบู่ เพื่อชะล้างพิษออกจากบาดแผล
ประคบเย็น เพื่อลดอาการปวด หรือบวมแดง
รับประทานยาแก้ปวด
หลีกเลี่ยงการใช้ปากดูดพิษ เพราะอาจทำให้เกิดการติดเชื้อในช่องปากได้
หากอาการไม่ดีขึ้น หรือมีอาการรุนแรง เช่น แน่นหน้าอก หายใจหอบ หรือคลื่นไส้-อาเจียน ควรรีบไปโรงพยาบาลทันที

อีกสิ่งหนึ่งควรหลีกเลี่ยง นั่นคือวิธีกำจัดตะขาบด้วยการเหยียบ หรือทุบ เพราะตะขาบที่ถูกเหยียบจะปล่อยสารฟีโรโมนออกมา เพื่อดึงดูดให้ตะขาบตัวอื่น ๆ เข้ามาบริเวณที่ตะขาบตัวนั้นตาย จากที่วันนั้นจะได้กำจัดตะขาบแค่ตัวเดียว อาจต้อง ‘สแตนด์บาย’ รอกำจัดตะขาบตัวอื่น ๆ เพิ่มด้วย

“แมงป่อง” วายร้ายที่มีหางเป็นพิษ

แมงป่องมีรูปร่างคล้ายปู มีขนาดยาวประมาณ 2-10 เซนติเมตร ลำตัวประกอบด้วยส่วนหัวและอกรวมกัน ในขณะที่ส่วนท้องจะยาวเป็นปล้อง ๆ ส่วนปากมีลักษณะเป็นก้ามขนาดใหญ่คล้ายก้ามปู มีไว้สำหรับจับเหยื่อ และส่วนหางมี 5 ปล้อง

“แมงป่อง” วายร้ายที่มีหางเป็นพิษ

จุดที่มีพิษของแมงป่องอยู่ที่ส่วนปลายของปล้องสุดท้าย ซึ่งมีอวัยวะสำหรับใช้ต่อยและมีต่อมพิษอยู่ที่ส่วนปลาย โดยพิษของแมงป่องส่วนใหญ่เป็นสารประเภท Neurotoxin ทำลายเซลล์ประสาท และกล้ามเนื้อหัวใจ หลังถูกต่อย ทำให้ปวดแสบปวดร้อน บางครั้งจะเป็นรอยไหม้ คัน ชา ทำให้เกิดอาการไข้ขึ้น คลื่นไส้ และอาเจียน

หากพิษของแมงป่องเข้าสู่กระแสเลือด อาจทำให้เกิดอาการง่วงซึม เป็นอัมพาตบางส่วน กล้ามเนื้อเกร็ง น้ำลายไหล ชัก ความดันโลหิตสูง ปัสสาวะน้อย หัวใจเต้นเร็ว น้ำคั่งในปอด และอาจเสียชีวิตจากภาวะการหายใจล้มเหลว หรือกล้ามเนื้อหัวใจอักเสบได้

เมื่อถูก “แมงป่อง” ต่อยควรทำอย่างไร ?

ทำความสะอาดแผลและผิวหนังบริเวณรอบ ๆ ด้วยน้ำและสบู่อ่อน
ประคบเย็น เพื่อลดอาการปวดบวม และลดการแพร่กระจายของพิษ
ยกอวัยวะข้างที่มีแผลจากแมงป่องต่อยให้อยู่ในระดับเดียวกับหัวใจ เพื่อลดอาการปวดบวม และป้องกันไม่ให้พิษจากแมงป่องแพร่กระจายไปส่วนอื่น ๆ
รับประทานยาแก้ปวด เพื่อบรรเทาอาการปวดหรือความรู้สึกไม่สบายตัว
ถ้ามีอาการปวดแผลมาก ควรรีบไปโรงพยาบาลโดยเร็ว

“แมลงก้นกระดก” สัตว์มีพิษที่พบได้บ่อยที่สุดในฤดูฝน

แมลงก้นกระดก หรือที่รู้จักกันในชื่อ “ด้วงก้นกระดก” , “ด้วงก้นงอน” หรือ “ด้วงปีกสั้น” เป็นสัตว์มีพิษ ตัว Secret ที่พบได้บ่อยที่สุดในฤดูฝน ขนาดลำตัวยาวประมาณ 7-8 มิลลิเมตร มีสีดำสลับส้มเป็นปล้อง ๆ

เหตุผลที่เจ้าแมลงชนิดนี้ ได้ชื่ออย่างเป็นทางการว่า “แมลงก้นกระดก” เป็นเพราะจุดเด่นของมันคือ “การยกก้นขึ้น” เล็กน้อย เมื่อไปเกาะสิ่งต่าง ๆ โดยเฉพาะหลอดไฟในบ้าน ก่อนจะร่วงหล่นลงมาบนพื้น

“แมลงก้นกระดก” หรือ "ปมลงเฟรชชี่" สัตว์มีพิษที่พบได้บ่อยที่สุดในฤดูฝน

แมลงก้นกระดกจะปล่อยพิษที่มีชื่อว่า พีเดอริน (Pederin) ซึ่งมีลักษณะเป็นกรดอ่อน ๆ ทำให้ผิวหนังเกิดอาการระคายเคือง ปวดแสบปวดร้อน มีรอยไหม้หรือตุ่มน้ำเป็นผื่น หลังสัมผัสพิษประมาณ 8-12 ชั่วโมง คนที่แพ้พิษแมลงก้นกระดก อาจมีอาการรุนแรงกว่าปกติ เช่น เกิดแผลพุพอง คลื่นไส้อาเจียน หรือเริ่มมีไข้ แต่ไม่เป็นอันตรายถึงชีวิต

ภาพแผลที่เกิดจาก "สารพีเดอริน" ในแมลงก้นกระดก

โดยส่วนมาก ผู้ที่ได้รับ “พีเดอริน” ของแมลงก้นกระดก เกิดจากการตีหรือขยี้ด้วยมือเปล่า ทำให้สารพิษสัมผัสผิวหนัง ดังนั้น วิธีกำจัดแมลงก้นกระดกที่ดีที่สุด คือการใช้ผ้าหรือกระดาษเขี่ยแมลงก้นกระดกทิ้ง แล้วรีบล้างเนื้อล้างตัวด้วยน้ำสะอาดให้เร็วที่สุด เพื่อไม่ให้ผิวหนังระคายเคือง

หากถูกพิษของ “แมลงก้นกระดก” ควรทำอย่างไร ?

จุ่มหรือแช่บริเวณที่ถูกพิษแมลงก้นกระดกในน้ำเย็น 5-10 นาที สลับกับการเป่าให้แห้ง
หากมีอาการอักเสบรุนแรง ให้รีบไปโรงพยาบาลทันที

วิธีป้องกันอันตรายจาก “สัตว์มีพิษ” เบื้องต้น

สิ่งที่สัตว์มีพิษชื่นชอบที่สุด (ไม่ว่าจะในฤดูฝน หรือฤดูไหน ๆ ก็ตาม) คือพื้นที่ที่เป็นมุมอับ อยู่ลับตาคน หรือมีแสงลอดผ่านเข้ามาได้น้อย วิธีป้องกันอันตรายจากสัตว์มีพิษทั้งหลาย มีดังนี้

สำรวจเสื้อผ้าและรองเท้าก่อนสวมใส่
นอนบนที่นอนหรือเตียงสูงเหนือพื้นดิน
ทำความสะอาดมุมอับและจุดเสี่ยงในบ้าน
ถางหญ้าและตัดต้นไม้นอกบ้านให้โล่ง

4 สัตว์มีพิษหน้าฝน และวิธีการป้องกันอันตราย

กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข ได้แชร์เทคนิค วิธีการช่วยเหลือผู้ป่วย หรือผู้ที่ถูกสัตว์มีพิษในฤดูฝนกัด แต่ไม่รู้ว่าจะต้องจัดการอย่างไร โดยให้ประยุกต์ใช้หลัก 4จ. ได้แก่

“จดจำ” ลักษณะสัตว์มีพิษที่กัด
“จัดการ” ล้างแผลด้วยน้ำสะอาด
“จำกัด” บริเวณที่ถูกกัด ไม่เกา ไม่ถู และเคลื่อนไหวให้น้อยที่สุด
“แจ้ง 1669” เพื่อนำตัวส่งโรงพยาบาลทันที เมื่อมีอาการรุนแรง

จากที่กล่าวมาข้างต้น คงทำให้เห็นแล้วว่า สัตว์มีพิษที่พบได้บ่อยในฤดูฝน ต่างก็มีอันตรายต่อชีวิตของเรา ในแง่มุมที่แตกต่างกันออกไป ดังนั้น วิธีการป้องกันภัยจากสัตว์มีพิษตั้งแต่เริ่มต้น อาจเป็นสิ่งที่ดีที่สุด อย่างน้อยก็ดีกว่าการปล่อยให้เกิดอันตรายขึ้นมา แล้วค่อยมานั่งคิดหาทางแก้ไข ซึ่งในหลาย ๆ ครั้ง ก็อาจจะไม่ทันการแล้วก็เป็นได้

อ่านบทความสุขภาพ จาก Thai PBS Care

ขอบคุณข้อมูลอ้างอิงจาก

กรมป้องกันการบาดเจ็บ กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข
คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี
โรงพยาบาลศิริราช ปิยมหาราชการุณย์
สภากาชาดไทย

สรุปประเด็นให้โดย Generative AI

เฝ้าระวัง ! 4 สัตว์มีพิษหน้าฝน พร้อมเปิดวิธีป้องกันที่ทุกคนต้องรู้