แม้ภาษาต่าง ๆ จะยากง่ายแตกต่างกันไป แต่คำว่า ‘แม่’ เป็นเพียงไม่กี่คำที่คล้ายคลึงกันในหลายภาษา

อย่างในภาษาไทย เรามีทั้ง ‘แม่’ ‘มารดา’ ‘มารดร’ หรือถ้าอยู่ในครอบครัวเชื้อสายจีนก็เรียกแม่ว่า ‘หม่าม้า’ จากคำว่า ‘māmā [ม่าหม่า - 妈妈]’ ส่วนชาวมุสลิมในไทยเรียกแม่ว่า ‘มะ’ หรือในภาษาอังกฤษก็แตกเป็นหลายคำตามระดับภาษาและผู้พูด ทั้ง ‘mother’ ‘mom’ ‘mama’ ‘mommy’ และ ‘mum’ พูดง่าย ๆ คือ คำว่าแม่ในหลายภาษาล้วนเริ่มต้นด้วยเสียง ‘ม’ [m] ฟังดูเหมือนเป็นเรื่องบังเอิญ แต่ภาษาศาสตร์พอจะมีคำอธิบายคร่าว ๆ ว่าทำไมโลกถึงมีคำศัพท์ ‘แม่’ คล้ายกันขนาดนี้

อา... อะ... มะ... มา… วิธีที่ทารกฝึกพูดจนกลายเป็นคำว่า ‘แม่’

ไม่ว่าจะอยู่ที่ไหนบนโลก เด็กเกิดใหม่จะเริ่มเปล่งเสียงที่ง่ายที่สุดออกมาก่อน เสียงนั้นคือเสียงสระ ‘อา [ah]’ แค่อ้าปากออกมาโดยที่ไม่ต้องทำอะไรกับลิ้นหรือริมฝีปาก ก็ส่งเสียง ‘อา’ ออกมาได้แล้ว ทีนี้ ทารกก็จะหาทางส่งเสียงอื่น ๆ ออกมา ถ้าเราออกเสียง ‘อา’ แบบปิดริมฝีปากไว้ ก็จะได้เสียง ‘มืม [mmm]’ หรือ ‘ม’ ที่เป็นเสียงพยัญชนะจากริมฝีปาก (bilabial sound) ง่าย ๆ พอนำอามาผสมกับพยัญชนะ ม. แล้วเปล่งออกมา จะได้เป็น ‘มะ’ หรือ ‘มา’ ทารกไม่รู้ว่าตัวเองส่งเสียงอะไร แต่คนเลี้ยง – ที่มักจะเป็นผู้หญิงผู้ให้กำเนิด – ได้ยิน ก็นึกว่าเด็กกำลังร้องเรียก ‘แม่’ ของตัวเอง

พอทารกเปล่งเสียง ‘มะมา [mama]’ ที่หมายถึงแม่ได้แล้ว ก็จะต่อยอดส่งเสียงพยัญชนะอื่น ๆ ออกมาโดยมีสระอาเป็นฐาน เมื่อนำริมฝีปากประกบกัน “กลั้น” ไว้แปบหนึ่ง แล้วปล่อยออกมา ก็จะได้เป็นเสียง ‘ป’ [p] หรือ ‘บ’ [b] จนกลายเป็น ‘ปะ’ ‘ปา’ ‘บะ’ ‘บา’ เมื่อเวลาผ่านไป เด็กจะเรียนรู้ที่จะออกเสียงอื่น ๆ โดยนำลิ้นไปแตะปุ่มเหงือก กลายเป็นเสียง ‘ท’ [t] และ ‘ด’ [d] พอคนเลี้ยงเด็กคนถัดมา – ที่มักจะเป็นผู้ชาย – ได้ยินทารกส่งเสียง ‘ปะปา [papa]’ ‘บะบา [baba]’ ก็เลยแทนตัวเองว่าเป็น ‘พ่อ’ นี่จึงพออธิบายถึงพัฒนาการของคำว่า ‘พ่อ’ และ ‘แม่’ บนหน้าประวัติศาสตร์ของมนุษยชาติ

คำว่า ‘แม่’ ในภาษาต่าง ๆ เป็นอย่างไร ?

เชื่อกันว่า คำว่า ‘แม่’ ในภาษาอังกฤษและภาษาฝั่งยุโรปอื่น ๆ มีที่มาจากภาษาโปรโต-อินโด-ยูโรเปียน (Proto-Indo-European) ซึ่งเคยปรากฏอยู่และมีการใช้งานในเขตทุ่งหญ้าสเตปป์ หรือแถบยูเครนในปัจจุบัน และภาษาในภูมิภาคอื่น ๆ ก็เรียกแม่ด้วยคำศัพท์และการออกเสียงที่คล้ายกันอย่างที่ได้อธิบายไป ขณะเดียวกัน คำว่า ‘แม่’ ในบางภาษาก็ไม่ได้เริ่มด้วยเสียง ม. แล้วแต่ละภาษาบัญญัติศัพท์ ‘แม่’ ไว้อย่างไรบ้าง ? ลองมาเรียนรู้คำศัพท์แม่ส่วนหนึ่งจากรอบโลกที่ลิสต์ด้านล่างนี้กันครับ

ฝรั่งเศส: mère [แมร์], maman [มาม็อง]
กรีก: μητέρα [มิเตรา], μάνα [มานา]
เยอรมัน: mutter [มัทเธอร์]
สเปน: madre [มาเดร], mama [มามา]
โปรตุเกส: mãe [เมย]
โรมาเนีย: mama [มามา]
นอร์เวย์: mor [มอร์]
ฟินแลนด์: äiti [ไอยติ]
ดัตช์: moeder [มูเดอ]
อิตาเลียน: mamma [มามมา]
เวลส์: mam [มัม]
บาสก์: ama [อมา]
รัสเซีย: мать [มัสส์], мама [มามา]
อาราบิก: أم، والدة [วาลิดา], أمي [อุมมี]
ญี่ปุ่น: 母親 [ฮะเฮายา]
เกาหลี: 어머니
มาเลย์: ibu [อิบู]
เวียดนาม: mẹ [เมเอะ]
ฟิลิปปินส์: nanay [นาไนย]
มองโกเลีย: ээж [เอ้กจ์]

ทั้งหมดนี้คือเกร็ดความรู้และข้อสังเกตเกี่ยวกับคำว่า ‘แม่’ ในภาษาต่าง ๆ ไม่ใช่แค่คำศัพท์เกี่ยวกับแม่จะวิวัฒน์ไปตามกาลเวลา บทบาทและนิยาม ‘ความเป็นแม่’ ก็เปลี่ยนแปลงไปเช่นกัน ทุกวันนี้ ไม่ใช่เรื่องแปลกที่เราจะเห็นแม่เลี้ยงเดี่ยวหรือคู่แม่-แม่ในสังคม เช่นเดียวกับผู้ชายที่สามารถทำหน้าที่พ่อเลี้ยงเดี่ยวหรือเป็นพ่อร่วมกับผู้ชายอีกคน แต่ค่านิยมที่ไม่ควรเปลี่ยนไปก็คือ คนเป็นพ่อเป็นแม่ทุกคนต้องรัก ใส่ใจ และเข้าใจลูกหลานในสิ่งที่พวกเขาเป็นและอยากจะเป็นเมื่อเติบโตขึ้น

สานสัมพันธ์ 'แม่-ลูก' ให้แน่นแฟ้นไปกับเนื้อหาจาก Thai PBS

อ้างอิง

Different Ways to Say Mother in Other Languages, Proflowers
Language Matters | This Mother’s Day, how to say Ma in different languages, and why do they all sound similar?, South China Morning Post
Why ‘Mom’ and ‘Dad’ Sound So Similar in So Many Languages, The Atlantic
Wordreference

ติดตามบทความและเรื่องราวทันทุกกระแสที่ Thai PBS NOW: www.thaipbs.or.th/now

สรุปประเด็นให้โดย Generative AI

ทำไมคำว่า ‘แม่’ ในภาษาต่าง ๆ ถึงคล้ายกัน ?