สำรวจ 4 เรื่องน่ารู้เกี่ยวกับ "แม่" และ "วันแม่" รอบโลก

ทุกปี เมื่อวันแม่มาถึง เราจะมอบดอกไม้ ส่งการ์ดอวยพร และกล่าวคำว่า "รักแม่" ในภาษาของเรา โดยมีสิ่งหนึ่งที่เชื่อมโยงมนุษยชาติทั้งโลกใบนี้ให้เข้าด้วยกัน ไม่ใช่เทคโนโลยี ไม่ใช่การเมือง แต่เป็นเสียงเรียกที่หวานที่สุดคำหนึ่ง... คำว่า “แม่”

ลองจินตนาการดูว่า หากคุณเดินทางไปยังหมู่บ้านห่างไกลในเอธิโอเปีย ป่าฝนของบราซิล หรือเมืองใหญ่ในญี่ปุ่น คุณจะได้ยินเสียงที่คุ้นเคยอย่างน่าอัศจรรย์ เมื่อทารกเปล่งเสียงครั้งแรก ‘มา-มา’ อย่างในภาษาไทย เรามีทั้ง ‘แม่’ ‘มารดา’ ‘มารดร’ หรือถ้าอยู่ในครอบครัวเชื้อสายจีนก็เรียกแม่ว่า ‘หม่าม้า’ จากคำว่า ‘māmā [ม่าหม่า - 妈妈]’ ส่วนชาวมุสลิมในไทยเรียกแม่ว่า ‘มะ’ หรือในภาษาอังกฤษก็แตกเป็นหลายคำตามระดับภาษาและผู้พูด ทั้ง ‘mother’ ‘mom’ ‘mama’ ‘mommy’ และ ‘mum’

พูดง่าย ๆ คือ คำว่าแม่ในหลายภาษาล้วนเริ่มต้นด้วยเสียง ‘ม’ [m] ฟังดูเหมือนเป็นเรื่องบังเอิญ แต่ภาษาศาสตร์พอจะมีคำอธิบายคร่าว ๆ ว่าทำไมโลกถึงมีคำศัพท์ ‘แม่’ คล้ายกันขนาดนี้ และในโอกาสวันแม่แห่งชาติ 2568 Thai PBS ได้รวบรวมเรื่องน่ารู้เกี่ยวกับคำศัพท์แม่ และวันแม่รอบโลกมาฝากกัน

เรื่องน่ารู้ที่ 1: อา... อะ... มะ... มา… วิธีที่ทารกฝึกพูดจนกลายเป็นคำว่า 'แม่' ก่อนที่โลกจะมี ‘วันแม่'

ไม่ว่าจะอยู่ที่ไหนบนโลก เด็กเกิดใหม่จะเริ่มเปล่งเสียงที่ง่ายที่สุดออกมาก่อน เสียงนั้นคือเสียงสระ ‘อา [ah]’ แค่อ้าปากออกมาโดยที่ไม่ต้องทำอะไรกับลิ้นหรือริมฝีปาก ก็ส่งเสียง ‘อา’ ออกมาได้แล้ว ทีนี้ ทารกก็จะหาทางส่งเสียงอื่น ๆ ออกมา ถ้าเราออกเสียง ‘อา’ แบบปิดริมฝีปากไว้ ก็จะได้เสียง ‘มืม [mmm]’ หรือ ‘ม’ ที่เป็นเสียงพยัญชนะจากริมฝีปาก (bilabial sound) ง่าย ๆ พอนำอามาผสมกับพยัญชนะ ม. แล้วเปล่งออกมา จะได้เป็น ‘มะ’ หรือ ‘มา’ ทารกไม่รู้ว่าตัวเองส่งเสียงอะไร แต่คนเลี้ยง – ที่มักจะเป็นผู้หญิงผู้ให้กำเนิด – ได้ยิน ก็นึกว่าเด็กกำลังร้องเรียก ‘แม่’ ของตัวเอง

พอทารกเปล่งเสียง ‘มะมา [mama]’ ที่หมายถึงแม่ได้แล้ว ก็จะต่อยอดส่งเสียงพยัญชนะอื่น ๆ ออกมาโดยมีสระอาเป็นฐาน เมื่อนำริมฝีปากประกบกัน “กลั้น” ไว้แปบหนึ่ง แล้วปล่อยออกมา ก็จะได้เป็นเสียง ‘ป’ [p] หรือ ‘บ’ [b] จนกลายเป็น ‘ปะ’ ‘ปา’ ‘บะ’ ‘บา’ เมื่อเวลาผ่านไป เด็กจะเรียนรู้ที่จะออกเสียงอื่น ๆ โดยนำลิ้นไปแตะปุ่มเหงือก กลายเป็นเสียง ‘ท’ [t] และ ‘ด’ [d] พอคนเลี้ยงเด็กคนถัดมา – ที่มักจะเป็นผู้ชาย – ได้ยินทารกส่งเสียง ‘ปะปา [papa]’ ‘บะบา [baba]’ ก็เลยแทนตัวเองว่าเป็น ‘พ่อ’ นี่จึงพออธิบายถึงพัฒนาการของคำว่า ‘พ่อ’ และ ‘แม่’ บนหน้าประวัติศาสตร์ของมนุษยชาติ

เรื่องน่ารู้ที่ 2: คำว่า 'แม่' ในภาษาต่าง ๆ มักเรียกด้วยเสียง ‘ม’ [m]

เชื่อกันว่า คำว่า ‘แม่’ ในภาษาอังกฤษและภาษาฝั่งยุโรปอื่น ๆ มีที่มาจากภาษาโปรโต-อินโด-ยูโรเปียน (Proto-Indo-European) ซึ่งเคยปรากฏอยู่และมีการใช้งานในเขตทุ่งหญ้าสเตปป์ หรือแถบยูเครนในปัจจุบัน และภาษาในภูมิภาคอื่น ๆ ก็เรียกแม่ด้วยคำศัพท์และการออกเสียงที่คล้ายกันอย่างที่ได้อธิบายไป ขณะเดียวกัน คำว่า ‘แม่’ ในบางภาษาก็ไม่ได้เริ่มด้วยเสียง ม. แล้วแต่ละภาษาบัญญัติศัพท์ ‘แม่’ ไว้อย่างไรบ้าง ? ลองมาเรียนรู้คำศัพท์แม่ส่วนหนึ่งจากรอบโลกที่ลิสต์ด้านล่างนี้กันครับ

ฝรั่งเศส: mère [แมร์], maman [มาม็อง]
กรีก: μητέρα [มิเตรา], μάνα [มานา]
เยอรมัน: mutter [มุตเทอร์]
สเปน: madre [มาเดร], mama [มามา]
โปรตุเกส: mãe [เมย]
โรมาเนีย: mama [มามา]
นอร์เวย์: mor [มอร์]
ฟินแลนด์: äiti [ไอยติ]
ดัตช์: moeder [มูเดอร์]
อิตาเลียน: mamma [มามมา]
เวลส์: mam [มัม]
บาสก์: ama [อมา]
รัสเซีย: мать [มัสส์], мама [มามา]
อาราบิก: والدة [วาลิดา], أمي [อุมมี]
ญี่ปุ่น: 母 [ฮะฮะ]
เกาหลี: 어머니 [ออมอนี]
มาเลย์: ibu [อิบู]
เวียดนาม: mẹ [เมเอะ]
ฟิลิปปินส์: nanay [นาไนย]
มองโกเลีย: ээж [เอ้กจ์]

เรื่องน่ารู้ที่ 3: 'วันแม่' หลายประเทศมักจัดตรงกัน

นอกจากคำศัพท์ ‘แม่’ ที่คล้ายกันแล้ว วันแม่ในหลายประเทศทั่วโลกก็มักจะจัดตรงกันในวันอาทิตย์ที่ 2 ในเดือนพฤษภาคม โดยความไม่บังเอิญเช่นนี้มีต้นกำเนิดมาจากสหรัฐอเมริกา ย้อนกลับไปช่วงต้นศตวรรษที่ 20 แอนนา จาร์วิส (Anna Jarvis) นักเขียนคำโฆษณาจากเวสต์เวอร์จิเนีย ได้เริ่มจัดงานวันแม่เพื่อรำลึกถึงแอนน์ (Ann) มารดาของเธอผู้อุทิศตนในการช่วยเหลือทหารและเหล่าแม่ ๆ ทั้งฝั่งเหนือและใต้ช่วงสงครามกลางเมือง (Civil War)

วันแม่ครั้งแรกเกิดขึ้นเมื่อวันที่ 10 พฤษภาคม ค.ศ. 1908 ที่โบสถ์ Andrews Methodist Episcopal Church ในเวสต์เวอร์จิเนีย โดยวันอาทิตย์สัปดาห์ที่ 2 ของเดือนพฤษภาคมนั้น ตรงกับวันที่แอนน์เสียชีวิตพอดี หลังจากนั้น จาร์วิสก็เริ่มรณรงค์ให้เกิดวันแม่ทั่วประเทศ จนในปี 1914 ประธานาธิบดีวูดโรว์ วิลสัน (Woodrow Wilson) ได้ประกาศให้ทุกวันอาทิตย์สัปดาห์ที่ 2 ในเดือนพฤษภาคมเป็น ‘วันแม่แห่งชาติสหรัฐ’ อย่างไรก็ตาม ภายหลังจาร์วิสออกมาต่อต้านความเป็นพาณิชย์ (commercialization) ของวันแม่ เพราะแทนที่จะระลึกถึงแม่ผู้คอยเลี้ยงดู ผู้คนกลับฉกฉวยโอกาสขายสินค้าและดอกไม้ราคาแพงในวันแม่

ขณะที่วันแม่ในหลายประเทศจะจัดตรงกัน แต่ก็มีบางประเทศที่มีวันแม่เฉพาะเจาะจงเป็นของตัวเองตามตัวอย่างที่หยิบยกมาด้านล่างนี้ครับ

อังกฤษ: วันแม่ตรงกับวันอาทิตย์สัปดาห์ที่ 4 ในเทศกาลมหาพรต (Lent)
ฝรั่งเศส: วันแม่ตรงกับวันอาทิตย์สัปดาห์สุดท้ายในเดือนพฤษภาคม ถ้าเกิดวันนั้นตรงกับวันสมโภชพระจิตเจ้า (Pentecost) จะเปลี่ยนเป็นวันอาทิตย์สัปดาห์แรกของเดือนมิถุนายนแทน
กรีซ: วันแม่ตรงกับวันอาทิตย์สัปดาห์ที่ 2 ในเดือนพฤษภาคม
สเปน: วันแม่ตรงกับวันอาทิตย์สัปดาห์แรกในเดือนพฤษภาคม
โปรตุเกส: วันแม่ตรงกับวันอาทิตย์สัปดาห์แรกในเดือนพฤษภาคม
โรมาเนีย: วันแม่ตรงกับวันอาทิตย์สัปดาห์แรกในเดือนพฤษภาคม
นอร์เวย์: วันแม่ตรงกับวันอาทิตย์สัปดาห์แรกในเดือนกุมภาพันธ์
ฟินแลนด์: วันแม่ตรงกับวันอาทิตย์สัปดาห์ที่ 2 ในเดือนพฤษภาคม
เดนมาร์ก: วันแม่ตรงกับวันอาทิตย์สัปดาห์ที่ 2 ในเดือนพฤษภาคม
อิตาลี: วันแม่ตรงกับวันอาทิตย์สัปดาห์ที่ 2 ในเดือนพฤษภาคม
รัสเซีย: วันแม่ตรงกับวันอาทิตย์สัปดาห์สุดท้ายในเดือนพฤศจิกายน
สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์: วันแม่ตรงกับวันที่ 21 มีนาคม
จีน: วันแม่ตรงกับวันอาทิตย์สัปดาห์ที่ 2 ในเดือนพฤษภาคม
ญี่ปุ่น: วันแม่ตรงกับวันอาทิตย์สัปดาห์ที่ 2 ในเดือนพฤษภาคม
เกาหลีใต้: วันแม่ตรงกับวันแม่ตรงกับวันที่ 8 พฤษภาคม
มาเลเซีย: วันแม่ตรงกับวันอาทิตย์สัปดาห์ที่ 2 ในเดือนพฤษภาคม
เวียดนาม: วันแม่ตรงกับวันอาทิตย์สัปดาห์ที่ 2 ในเดือนพฤษภาคม
มองโกเลีย: วันแม่ตรงกับวันที่ 1 มิถุนายน

เรื่องน่ารู้ที่ 4: ความแตกต่างวัฒนธรรมของ ‘วันแม่’ ในแต่ละประเทศ

วันแม่ในแต่ละประเทศทั่วโลกมีวิธีการเฉลิมฉลองและการแสดงออกถึงความรักที่แตกต่างกันไปตามวัฒนธรรมและประเพณีท้องถิ่น เช่น ในอินเดียมีทั้งการเฉลิมฉลองแบบสากลและแบบดั้งเดิม แบบสากลจะคล้ายกับสหรัฐฯ มักมีการมอบของขวัญ จัดอาหาร และให้คุณแม่ได้พักผ่อน ส่วนแบบดั้งเดิมคือเทศกาล Durga Puja ซึ่งจัดขึ้นในเดือนกันยายนหรือตุลาคม เพื่อบูชาพระแม่ดุรกา (ทุรกา) ในฐานะแม่ผู้ให้กำเนิดและปกป้องคุ้มครอง ซึ่งเป็นช่วงเวลาแห่งการรวมญาติ ทำขนม และตกแต่งบ้านอย่างสวยงาม

ส่วนเอธิโอเปียมีวิธีการเฉลิมฉลองที่ไม่เหมือนใครผ่านเทศกาล Antrosht ซึ่งจัดขึ้นหลังสิ้นสุดฤดูฝน ครอบครัวจะมารวมตัวกันเพื่อทำอาหารพิเศษ ลูกสาวจะนำผักและชีส ส่วนลูกชายนำเนื้อสัตว์มารวมกันปรุงเป็นอาหาร จากนั้นจะมีการร้องเพลง เต้นรำ และเล่าเรื่องราวความเป็นมาของครอบครัว ขณะที่ในเม็กซิโกนั้น เมื่อวันแม่มาถึง บรรยากาศเต็มไปด้วยความรื่นเริง โดยมักเปิดเพลง “Las Mañanitas” ซึ่งเป็นเพลงอวยพรยอดนิยม โรงเรียนต่างๆ จัดกิจกรรมพิเศษ และครอบครัวก็จะทำอาหารประจำบ้านเพื่อร่วมรับประทานกัน

เวียดนามเฉลิมฉลองวันแม่ผ่านเทศกาล Vu Lan หรือ Ullambana ผู้คนจะติดดอกกุหลาบแดงบนเสื้อหากแม่ยังมีชีวิตอยู่ หรือดอกกุหลาบขาวหากแม่ล่วงลับไปแล้ว พิธีกรรมประกอบด้วยการทำบุญที่วัด ปล่อยโคมไฟลอยน้ำ และถวายอาหารเจแก่พระสงฆ์และสัตว์ต่างๆ และสุดท้ายแต่ไม่ท้ายสุด ในเนปาลมีการเฉลิมฉลองวันแม่ตามจันทรคติในเดือน Baisakh เรียกว่า “Mata Tirtha Aunsi” ผู้คนจะมอบของขวัญและไปยังบ่อน้ำศักดิ์สิทธิ์เพื่อรำลึกถึงแม่ โดยเชื่อกันว่าการทำเช่นนี้จะช่วยให้แม่ที่ล่วงลับไปแล้วได้บรรลุนิพพาน

เมื่อมองโดยรวมจะเห็นว่าทุกประเทศล้วนมีวิธีเฉลิมฉลองที่สะท้อนคุณค่าทางวัฒนธรรมของตน ไม่ว่าจะเป็นการให้ดอกไม้ การทำบุญ การทำอาหารร่วมกัน หรือการกลับบ้านไปเยี่ยมแม่ จุดร่วมที่เหมือนกันคือการแสดงความรัก ความกตัญญู และการให้ความสำคัญกับบทบาทของแม่ในครอบครัวและสังคม แม้รูปแบบจะแตกต่าง แต่หัวใจของวันแม่ยังคงเหมือนกันทั่วโลก คือการบอกให้แม่รู้ว่าเธอมีความหมายเพียงใดในชีวิตของลูก ๆ

ทั้งหมดนี้คือเกร็ดความรู้เกี่ยวกับคำว่า ‘แม่’ ในภาษาต่าง ๆ รวมถึงประวัติความเป็นมาคร่าว ๆ ของวันแม่ ไม่ใช่แค่คำศัพท์และวันแม่จะวิวัฒน์ไปตามกาลเวลา บทบาทและนิยาม ‘ความเป็นแม่’ ก็เปลี่ยนแปลงไปเช่นกัน ทุกวันนี้ ไม่ใช่เรื่องแปลกที่เราจะเห็นแม่เลี้ยงเดี่ยวหรือคู่แม่-แม่ในสังคม เช่นเดียวกับผู้ชายที่สามารถทำหน้าที่พ่อเลี้ยงเดี่ยวหรือเป็นพ่อร่วมกับผู้ชายอีกคน แต่ค่านิยมที่ไม่ควรเปลี่ยนไปก็คือ คนเป็นพ่อเป็นแม่ทุกคนต้องรัก ใส่ใจ และเข้าใจลูกหลานในสิ่งที่พวกเขาเป็นและอยากจะเป็นเมื่อเติบโตขึ้น

สานสัมพันธ์ 'แม่-ลูก' ให้แน่นแฟ้นช่วงวันแม่ไปกับเนื้อหาจาก Thai PBS

อ้างอิง

6 Surprising Facts About Mother’s Day, Time
Different Ways to Say Mother in Other Languages, Proflowers
Language Matters | This Mother’s Day, how to say Ma in different languages, and why do they all sound similar?, South China Morning Post
Mother's Day by Country 2025, World Population Review
Why ‘Mom’ and ‘Dad’ Sound So Similar in So Many Languages, The Atlantic
Wordreference
Scholastic Parents & Educators
CBS News
Britannica

ติดตามบทความและเรื่องราวทันทุกกระแสที่ Thai PBS NOW: www.thaipbs.or.th/now

สรุปประเด็นให้โดย Generative AI

รวมเรื่องน่ารู้ของคำว่า "แม่" และ "วันแม่" รอบโลก