แม้ภาษาต่าง ๆ จะยากง่ายแตกต่างกันไป แต่คำว่า ‘แม่’ เป็นเพียงไม่กี่คำที่คล้ายคลึงกันในหลายภาษา
อย่างในภาษาไทย เรามีทั้ง ‘แม่’ ‘มารดา’ ‘มารดร’ หรือถ้าอยู่ในครอบครัวเชื้อสายจีนก็เรียกแม่ว่า ‘หม่าม้า’ จากคำว่า ‘māmā [ม่าหม่า - 妈妈]’ ส่วนชาวมุสลิมในไทยเรียกแม่ว่า ‘มะ’ หรือในภาษาอังกฤษก็แตกเป็นหลายคำตามระดับภาษาและผู้พูด ทั้ง ‘mother’ ‘mom’ ‘mama’ ‘mommy’ และ ‘mum’ พูดง่าย ๆ คือ คำว่าแม่ในหลายภาษาล้วนเริ่มต้นด้วยเสียง ‘ม’ [m] ฟังดูเหมือนเป็นเรื่องบังเอิญ แต่ภาษาศาสตร์พอจะมีคำอธิบายคร่าว ๆ ว่าทำไมโลกถึงมีคำศัพท์ ‘แม่’ คล้ายกันขนาดนี้
อา... อะ... มะ... มา… วิธีที่ทารกฝึกพูดจนกลายเป็นคำว่า ‘แม่’
ไม่ว่าจะอยู่ที่ไหนบนโลก เด็กเกิดใหม่จะเริ่มเปล่งเสียงที่ง่ายที่สุดออกมาก่อน เสียงนั้นคือเสียงสระ ‘อา [ah]’ แค่อ้าปากออกมาโดยที่ไม่ต้องทำอะไรกับลิ้นหรือริมฝีปาก ก็ส่งเสียง ‘อา’ ออกมาได้แล้ว ทีนี้ ทารกก็จะหาทางส่งเสียงอื่น ๆ ออกมา ถ้าเราออกเสียง ‘อา’ แบบปิดริมฝีปากไว้ ก็จะได้เสียง ‘มืม [mmm]’ หรือ ‘ม’ ที่เป็นเสียงพยัญชนะจากริมฝีปาก (bilabial sound) ง่าย ๆ พอนำอามาผสมกับพยัญชนะ ม. แล้วเปล่งออกมา จะได้เป็น ‘มะ’ หรือ ‘มา’ ทารกไม่รู้ว่าตัวเองส่งเสียงอะไร แต่คนเลี้ยง – ที่มักจะเป็นผู้หญิงผู้ให้กำเนิด – ได้ยิน ก็นึกว่าเด็กกำลังร้องเรียก ‘แม่’ ของตัวเอง
พอทารกเปล่งเสียง ‘มะมา [mama]’ ที่หมายถึงแม่ได้แล้ว ก็จะต่อยอดส่งเสียงพยัญชนะอื่น ๆ ออกมาโดยมีสระอาเป็นฐาน เมื่อนำริมฝีปากประกบกัน “กลั้น” ไว้แปบหนึ่ง แล้วปล่อยออกมา ก็จะได้เป็นเสียง ‘ป’ [p] หรือ ‘บ’ [b] จนกลายเป็น ‘ปะ’ ‘ปา’ ‘บะ’ ‘บา’ เมื่อเวลาผ่านไป เด็กจะเรียนรู้ที่จะออกเสียงอื่น ๆ โดยนำลิ้นไปแตะปุ่มเหงือก กลายเป็นเสียง ‘ท’ [t] และ ‘ด’ [d] พอคนเลี้ยงเด็กคนถัดมา – ที่มักจะเป็นผู้ชาย – ได้ยินทารกส่งเสียง ‘ปะปา [papa]’ ‘บะบา [baba]’ ก็เลยแทนตัวเองว่าเป็น ‘พ่อ’ นี่จึงพออธิบายถึงพัฒนาการของคำว่า ‘พ่อ’ และ ‘แม่’ บนหน้าประวัติศาสตร์ของมนุษยชาติ
คำว่า ‘แม่’ ในภาษาต่าง ๆ เป็นอย่างไร ?
เชื่อกันว่า คำว่า ‘แม่’ ในภาษาอังกฤษและภาษาฝั่งยุโรปอื่น ๆ มีที่มาจากภาษาโปรโต-อินโด-ยูโรเปียน (Proto-Indo-European) ซึ่งเคยปรากฏอยู่และมีการใช้งานในเขตทุ่งหญ้าสเตปป์ หรือแถบยูเครนในปัจจุบัน และภาษาในภูมิภาคอื่น ๆ ก็เรียกแม่ด้วยคำศัพท์และการออกเสียงที่คล้ายกันอย่างที่ได้อธิบายไป ขณะเดียวกัน คำว่า ‘แม่’ ในบางภาษาก็ไม่ได้เริ่มด้วยเสียง ม. แล้วแต่ละภาษาบัญญัติศัพท์ ‘แม่’ ไว้อย่างไรบ้าง ? ลองมาเรียนรู้คำศัพท์แม่ส่วนหนึ่งจากรอบโลกที่ลิสต์ด้านล่างนี้กันครับ
- ฝรั่งเศส: mère [แมร์], maman [มาม็อง]
- กรีก: μητέρα [มิเตรา], μάνα [มานา]
- เยอรมัน: mutter [มัทเธอร์]
- สเปน: madre [มาเดร], mama [มามา]
- โปรตุเกส: mãe [เมย]
- โรมาเนีย: mama [มามา]
- นอร์เวย์: mor [มอร์]
- ฟินแลนด์: äiti [ไอยติ]
- ดัตช์: moeder [มูเดอ]
- อิตาเลียน: mamma [มามมา]
- เวลส์: mam [มัม]
- บาสก์: ama [อมา]
- รัสเซีย: мать [มัสส์], мама [มามา]
- อาราบิก: أم، والدة [วาลิดา], أمي [อุมมี]
- ญี่ปุ่น: 母親 [ฮะเฮายา]
- เกาหลี: 어머니
- มาเลย์: ibu [อิบู]
- เวียดนาม: mẹ [เมเอะ]
- ฟิลิปปินส์: nanay [นาไนย]
- มองโกเลีย: ээж [เอ้กจ์]
ทั้งหมดนี้คือเกร็ดความรู้และข้อสังเกตเกี่ยวกับคำว่า ‘แม่’ ในภาษาต่าง ๆ ไม่ใช่แค่คำศัพท์เกี่ยวกับแม่จะวิวัฒน์ไปตามกาลเวลา บทบาทและนิยาม ‘ความเป็นแม่’ ก็เปลี่ยนแปลงไปเช่นกัน ทุกวันนี้ ไม่ใช่เรื่องแปลกที่เราจะเห็นแม่เลี้ยงเดี่ยวหรือคู่แม่-แม่ในสังคม เช่นเดียวกับผู้ชายที่สามารถทำหน้าที่พ่อเลี้ยงเดี่ยวหรือเป็นพ่อร่วมกับผู้ชายอีกคน แต่ค่านิยมที่ไม่ควรเปลี่ยนไปก็คือ คนเป็นพ่อเป็นแม่ทุกคนต้องรัก ใส่ใจ และเข้าใจลูกหลานในสิ่งที่พวกเขาเป็นและอยากจะเป็นเมื่อเติบโตขึ้น
สานสัมพันธ์ 'แม่-ลูก' ให้แน่นแฟ้นไปกับเนื้อหาจาก Thai PBS
- ตำรับแม่ | ละครไทยพีบีเอส
- มนุษย์แม่ | ละครไทยพีบีเอส
- คาเฟ่แม่ ร้านขนมไทยสูตรคุณแม่ | ลุยไม่รู้โรย
- ซีรีส์ไต้หวัน อุ่นใจคุณแม่ขนมอบ | รายการไทยพีบีเอส
อ้างอิง
- Different Ways to Say Mother in Other Languages, Proflowers
- Language Matters | This Mother’s Day, how to say Ma in different languages, and why do they all sound similar?, South China Morning Post
- Why ‘Mom’ and ‘Dad’ Sound So Similar in So Many Languages, The Atlantic
- Wordreference
ติดตามบทความและเรื่องราวทันทุกกระแสที่ Thai PBS NOW: www.thaipbs.or.th/now
