สงครามโลกครั้งที่ 2 มีเรื่องราวและวีรกรรมมากมายที่ยังคงได้รับการพูดถึงจนถึงวันนี้ รวมไปถึงภารกิจของ ‘กลุ่มรหัสลับนาวาโฮ (Navajo code talkers)’

รหัสลับนาวาโฮ เป็นวิธีการติดต่อสื่อสารลับที่ทหารชนพื้นเมืองอเมริกันใช้ในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 แน่นอนว่า รหัสลับสำคัญอย่างยิ่งในการติดต่อสื่อสารช่วงสงครามและยามสู้รบ หากความลับหรือกลยุทธ์ใด ๆ รั่วไหล ก็อาจชี้เป็นชี้ตายภารกิจของกองทัพได้ ดูเหมือนว่ารหัสลับนาวาโฮนั้น “เจาะได้ยาก” และซับซ้อนกว่าวิธีการสื่อสารแบบอื่น ๆ แต่สุดท้ายก็ใช้ได้ผล

‘D-AH CHA WOL-LA-CHEE TKIN CLA-GI-AIH SHUSH DIBEH’ หรือ Thai PBS จึงขอพาทุกคนมารู้จักที่มาที่ไปของรหัสลับนาวาโฮ พร้อมลองเรียนรู้ศัพท์ที่นาวิกโยธินชนพื้นเมืองอเมริกันใช้จริงในช่วงออกรบ

หมวก ‘Navajo Code Talkers’ ที่โทมัส บีเกย์ สมาชิกคนหนึ่งของกลุ่มสวมใส่ขณะร่วมพิธีรำลึกสงครามฯ เมื่อวันที่ 8 พ.ค. 2025 ที่กรุงวอชิงตัน ดีซี (ภาพจาก: Kayla Bartkowski/Getty Images via AFP)

รหัสลับนาวาโฮ กับความรักปิตุภูมิของชนพื้นเมืองอเมริกัน

แม้บนหน้าประวัติศาสตร์ กลุ่มชนพื้นเมืองอเมริกัน หรือ อเมริกันอินเดียน (American Indians) จะถูกขับไล่และกดขี่จากผู้ที่ย้ายถิ่นฐานเข้ามาใหม่ แต่พวกเขาก็ยังคงเคารพรักต่อแผ่นดินเกิดและดูแลคนทุกคนในชุมชนของตัวเอง เมื่อสงครามปะทุขึ้น ชาวชนพื้นเมืองอเมริกันตัดสินใจเข้าร่วมกองทัพด้วยสำนึกรักปิตุภูมิ (patriotism) ขณะเดียวกัน คนส่วนหนึ่งมองว่า การรับใช้ชาติเช่นนี้เป็นการเลื่อนสถานะทางสังคม มีรายได้มั่นคง และทำให้พวกเขาออกเดินทางรอบโลก

ดังนั้น ช่วงสงครามโลกครั้งที่ 1 จึงมีชายชาวชนพื้นเมืองอเมริกันราว 12,000 คนเข้าร่วมกองทัพ คิดเป็นร้อยละ 25 ของผู้ชายชนพื้นเมืองทั้งหมดของอเมริกาในตอนนั้น และในสงครามครั้งเดียวกันนั้นเอง ทหารฝ่ายสื่อสารจากชนพื้นเมืองชอกทอว์ (Choctaw) และกลุ่มชนพื้นเมืองอเมริกันอื่น ๆ เริ่มใช้ ‘ภาษาชนเผ่า (native languages)’ ของตัวเองเพื่อโทรศัพท์ส่งข่าวสารการรบ หลายสิบปีถัดมา เมื่อสหรัฐอเมริกาเข้าร่วมสงครามโลกครั้งที่ 2 อย่างเต็มตัว ชาวชนพื้นเมืองอเมริกันและภาษาของพวกเขาก็มีบทบาทมากขึ้นตามไปด้วย

ชาวอเมริกันชนพื้นเมืองเกือบ 45,000 จากประชากรทั้งหมดไม่ถึง 400,000 คน เข้าประจำการในกองทัพช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 โดยพวกเขามาจากกลุ่มชนพื้นเมืองต่าง ๆ ไม่ต่ำกว่า 14 กลุ่ม เช่น โกแมนเช (Comanche), เมสกวากิ (Meskwaki), ชิปเปวา (Chippewa) และโฮปิ (Hopi) ต่อมา ฟิลิป จอห์นสตัน (Philip Johnston) ทหารผ่านศึกจากสงครามโลกครั้งที่ 1 เกิดความคิดที่นำ ‘ภาษานาวาโฮ (Navajo language)’ มาใช้ในการส่งข้อความลับยามสงคราม จอห์นสตันเติบโตมาในเขตคุ้มครองชาวพื้นเมืองนาวาโฮ และรู้ภาษานาวาโฮจนเคยเป็นล่ามปกป้องสิทธิของชนพื้นเมืองมาก่อน ยิ่งเขาเคยเห็นว่ามีทหารชนพื้นเมืองอเมริกันพูดภาษาชนเผ่าช่วงสงครามโลกครั้งที่ 1 จอห์นสตันจึงโน้มน้าวนาวิกโยธินสหรัฐ (Marine Corps) ให้ใช้ภาษานาวาโฮเพื่อประโยชน์ของประเทศชาติ

ภาพสมาชิกดั้งเดิมของกลุ่มรหัสนาวาโฮทั้ง 29 คน (ภาพจาก: National Archives at Riverside)

อาจเป็นเรื่องย้อนแย้งอยู่เหมือนกันที่กองทัพสหรัฐใช้ภาษาชนเผ่าระหว่างสงครามโลกครั้งที่ 2 ทั้งที่ก่อนหน้านี้ ชาวชนพื้นเมืองดั้งเดิมในประเทศถูกบังคับให้ไปเรียนที่โรงเรียนรัฐและต้องพูดภาษาอังกฤษ บางคนอาจถูกทำโทษหากพูดภาษาชนเผ่าของตัวเอง อย่างไรก็ดี หลังจากทดลองส่งข้อความในภาษานาวาโฮ นาวิกโยธินสหรัฐก็ตัดสินใจตั้งโรงเรียนภาษาลับ และเกณฑ์ชาวชนพื้นเมืองนาวาโฮ 29 คนมาร่วมพัฒนารหัสลับใหม่นี้ขึ้นมา

รหัสลับนาวาโฮ และชัยชนะที่อิโวจิมาช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2

ภาษาชนเผ่าส่วนมากไม่มีตัวหนังสือ และถ่ายทอดจากรุ่นสู่รุ่นผ่านมุขปาฐะ ดังนั้น การเรียนรู้รหัสลับนาวาโฮต้องอาศัยความจำและความพยายามอย่างมาก รหัสลับนาวาโฮแบ่งด้วยกัน 2 ประเภท รหัสประเภทแรก (Type One) คือการเรียกตัวอักษรภาษาอังกฤษ (alphabet) 26 ตัวด้วยคำศัพท์จากภาษานาวาโฮ เช่น ตัว A สามารถแทนได้ด้วยคำว่า ‘WOL-LA-CHEE’ (Ant = มด), ‘BE-LA-SANA’ (Apple = แอปเปิล) หรือ ‘TSE-NILL’ (Axe = ขวาน) โดยตัวอักษรภาษาอังกฤษทั้งหมด แทนได้ด้วยศัพท์จากภาษานาวาโฮ ดังนี้

คำศัพท์จากรหัสลับนาวาโฮทั้งหมดที่ใช้แทนตัวอักษรภาษาอังกฤษ (ภาพจาก: Smithsonian National Museum of the American Indian)

เวลาที่นักพูดรหัสลับนาวาโฮสื่อสารไปหาคู่นักถอดรหัสของตัวเอง ก็จะพูดศัพท์ในภาษานาวาโฮ 1 คำ แทนตัวอักษรภาษาอังกฤษ 1 ตัว ตัวอย่างเช่น ถ้าจะพูดคำว่า ‘EAT’ (กิน) เราอาจต้องพูดว่า ‘AH-JAH (E) / WOL-LA-CHEE (A) / D-AH (T)’ แต่บางครั้งการสะกดทีละตัวก็อาจจะไม่ทันท่วงที กลุ่มรหัสลับนาวาโฮจึงพัฒนารหัสประเภทสอง (Type Two) ขึ้นมา โดยใช้ภาษานาวาโฮบัญญัติศัพท์เฉพาะเอาไว้เรียกพาหนะ อาวุธ ประเทศ ตำแหน่งทางทหาร หรือคำสั่งต่าง ๆ อาทิ

อเมริกา: NE-HE-MAH (ความหมายตรงตัวคือ ‘แม่ของเรา’)
อเมริกาใต้: SHA-DE-AH-NE-HI-MAH (‘ใต้แม่ของเรา’)
บริเตน: TOH-TA (‘ระหว่างน่านน้ำ’)
รัสเซีย: SILA-GOL-CHI-IH (‘ทหารแดง’)
เยอรมนี: BESH-BE-CHA-HE (‘หมวกเหล็ก’)
อินเดีย: AH-LE-GAI (‘เสื้อผ้าขาว’)
กองบิน: WO-TAH-DE-NE-IH (‘กำลังทางอากาศ’)
เครื่องบินลาดตระเวน: GA-GIH (‘อีกา’)
เครื่องบินขับไล่: DA-HE-TIH-HI (‘นกฮัมมิงเบิร์ด’)
กองเรือ: TOH-DINEH-IH (‘กำลังทางน้ำ’)
เรือรบ: LO-TSO (‘วาฬ’)
เรือดำน้ำ: BESH-LO (‘ปลาเหล็ก’)
เรือพิฆาต: CA-LO (‘ฉลาม’)
ระเบิด: A-YE-SHI (‘ไข่’)
ระเบิดมือ: NI-MA-SI (‘มันฝรั่ง’)
ผู้บัญชาการ/แม่ทัพ/พลเอก: BIH-KEH-HE (‘หัวหน้าสงคราม’)
พลตรี: SO-NA-KIH (‘สองดาว’)
พลจัตวา: SO-A-LA-IH (‘หนึ่งดาว’)
หมวดทหาร: HAS-CLISH-NIH (‘โคลน’)

ตลอดเวลาที่สหรัฐฯ ร่วมรบในสงครามโลกครั้งที่ 2 มีนาวิกโยธินชนพื้นเมืองอเมริกันปฏิบัติหน้าที่ในฐานะนักพูด-ถอดรหัสลับราว 400-500 คน อีกทั้งทหารชาวชนพื้นเมืองอเมริกันก็กระจายตัวอยู่ในพื้นที่สงครามแทบทุกภูมิภาค แต่สถานการณ์ในแทบแปซิฟิกนั้นเข้มข้นกว่าพื้นที่อื่น ๆ เนื่องจากทหารญี่ปุ่นมักจะจงใจเล็งเป้าหมายที่เป็นหน่วยแพทย์และหน่วยสื่อสารทหารเป็นพิเศษ กลุ่มถอดรหัสนาวาโฮในเขตแปซิฟิกจึงต้องเคลื่อนไหวตลอดเวลาพร้อมแบกอุปกรณ์สื่อสารต่าง ๆ ไปด้วย แต่ท้ายที่สุดแล้ว พวกเขาก็ปฏิบัติภารกิจได้สำเร็จ พันตรีโฮเวิร์ด คอนเนอร์ (Maj. Howard Conner) จากกองพลนาวิกโยธินที่ 5 เคยกล่าวถึงความสำคัญของชาวชนพื้นเมืองอเมริกัน ที่ร่วมอยู่เบื้องหลังชัยชนะในยุทธการอิโวจิมา (Battle of Iwo Jima) ไว้ว่า

หากไม่ใช่เพราะชาวชนพื้นเมืองนาวาโฮ นาวิกฯ คงจะยึดอิโวจิมาได้ไม่สำเร็จ (Were it not for the Navajos, the Marines would never have taken Iwo Jima.)

ทหารอเมริกัน 6 นายกำลังปักธงชาติสหรัฐในยุทธการอิโวจิมา เมื่อวันที่ 19 ก.พ. 1945 (ภาพจาก: Joseph Rosenthal/The National Archives/AFP)

แน่นอนว่าภารกิจของกลุ่มรหัสลับนาวาโฮต้องถูกเก็บไว้เป็นความลับ จนในปี 1968 มีการเผยแพร่รหัสลับดังกล่าวสู่สาธารณชน 14 ปีถัดมา หรือปี 1982 ประธานาธิบดีโรนัลด์ เรแกน (Ronald Reagan) ประกาศให้ 14 สิงหาคมของทุกปี เป็นวันกลุ่มรหัสลับนาวาโฮแห่งชาติสหรัฐ (National Navajo Code Talkers Day) เพื่อรำลึกถึงวีรกรรมของชาวชนพื้นเมืองอเมริกันทุกคนผู้รับใช้ชาติระหว่างสงครามโลกครั้งที่ 2 และในปี 2001 กลุ่มรหัสลับนาวาโฮดั้งเดิมทั้ง 29 คนได้รับเหรียญทองรัฐสภาสหรัฐ (Congressional Gold Medal) ซึ่งเป็นรางวัลสูงสุดที่รัฐสภาสหรัฐมอบให้พลเรือนหรือสถาบันที่ทำคุณประโยชน์อย่างยิ่งให้แก่ประเทศ

จอห์น บราวน์ จูเนียร์ (ภาพซ้าย) และเชสเตอร์ เนส สมาชิกดั้งเดิมในกลุ่มรหัสลับนาวาโฮ 29 คนแรก ขณะรับรับเหรียญทองรัฐสภาสหรัฐจากประธานาธิบดีจอร์จ ดับเบิลยู. บุช เมื่อปี 2001 (ภาพจาก: Mike Theiler/AFP)

ภาษาและวัฒนธรรมของคนทุกกลุ่มล้วนมีเอกลักษณ์และความสวยงาม และหลายครั้งก็ทำประโยชน์ให้แก่ประเทศชาติได้อย่างที่เราเห็นกันแล้วในเรื่องราว ‘รหัสลับนาวาโฮ’ ของสหรัฐอเมริกา ดังนั้น การรักษาและการเรียนรู้วัฒนธรรมย่อยจึงจำเป็นอย่างยิ่งในสังคมทุกหนแห่ง นอกจากเราจะได้เข้าใจความหลากหลายแล้ว ก็ยังเสริมสร้างความตระหนักรู้ไปในตัวด้วยว่า มนุษย์ทุกคนล้วนมีศักดิ์ศรีและคุณค่าเท่าเทียมกัน

มองอดีต สะท้อนปัจจุบัน ไปกับบทความประวัติศาสตร์รอบโลกจาก Thai PBS

สมาชิกกลุ่มรหัสลับนาวาโฮ บิล โทเลโด, ปีเตอร์ แมคโดนัลด์, จอร์จ เจมส์ ซีเนียร์, รอย ฮอว์ทอร์น และโทมัส บีเกย์ ระหว่างปี 2010-2025 (ภาพจาก: AFP)

อ้างอิง

1892: Birth of Philip Johnston - whose idea to use the Navajo language as a code during WWII would save countless lives., National Cryptologic Foundation
American Indian Code Talkers, The National WWII Museum New Orleans
Navajo Code Talkers and the Congressional Gold Medal, VA News
National Navajo Code Talkers Day, National Veterans Memorial and Museum
Native Words, Native Warriors – Chapter 4: Intelligence and Bravery, Smithsonian National Museum of the American Indian
Navajo Code Talkers' Dictionary, Naval History and Heritage Command
Photograph of first 29 Navajo U.S. Marine Corps Code-Talker Recruits being Sworn in at Fort Wingate, NM, 1942, National Archives
Proclamation 4954 -- National Navaho Code Talkers Day, Ronald Reagan Presidential Library & Museum

เล่าอดีต บันทึกปัจจุบัน รอบรู้ทุกวัน กับ Thai PBS On This Day: www.thaipbs.or.th/OnThisDay

สรุปประเด็นให้โดย Generative AI

'รหัสลับนาวาโฮ' เมื่อภาษาชนเผ่าช่วยอเมริกาชนะสงครามโลกครั้งที่ 2