ชวนรู้จัก “ปฏิญญา” คำมั่นสัญญาแห่งอุดมการณ์

จากเหตุความขัดแย้งระหว่างประเทศไทย - กัมพูชา นำไปสู่ข้อตกลงหลายฉบับหลายประเภททั้งสนธิสัญญา กฎบัตรต่าง ๆ ล่าสุดเกิดเหตุความไม่สงบขึ้นบริเวณชายแดนไทย - กัมพูชา อีกครั้ง เป็นที่มาของการระงับ "ปฏิญญาสันติภาพ" ที่ไทยและกัมพูชาได้ตกลง

Thai PBS ชวนทำความเข้าใจ “ปฏิญญา” คืออะไร ? คำมั่นสัญญาระหว่างรัฐนี้มีความสำคัญอย่างไร ? และการส่งผลอย่างไรได้บ้าง ?

ปฏิญญาคืออะไร ?

ปฏิญญา (Declaration) คือคำมั่นสัญญา ในมุมของรัฐแล้วมีความหมายได้หลายระดับ ตั้งแต่เป็นคำมั่นสัญญาในเชิงอุดมการณ์ที่ยึดถือเป็นความตกลงระหว่างประเทศ มีความหมายเป็นการประกาศถึงสิ่งที่ยึดถือเป็นสัญญาต่อประเทศตัวเอง หรือเป็นการแถลงเพื่อประกาศเจตนารมณ์ของประเทศตัวเอง

ปฏิญญาจึงมีการใช้ในหลายความหมาย โดยส่วนใหญ่แล้วเป็นข้อตกลงในระดับที่ไม่มีผลทางกฎหมาย แต่ก็อาจมีผลทางกฎหมายได้ขึ้นอยู่กับข้อตกลงระหว่างรัฐ ทั้งนี้ แม้ปฏิญญาในลักษณะที่ไม่มีผลทางกฎหมาย แต่ก็มีผลต่อการทำงานในส่วนอื่น ๆ ที่เกี่ยวกับประเด็นนั้น ๆ อาทิ ปฏิญญาที่เกี่ยวกับสิทธิมนุษยชนต่าง ๆ เมื่อประเทศหนึ่งลงนามก็จะมีผลให้เกิดการขับเคลื่อนเกิดกฎหมายที่เกี่ยวข้อง สนับสนุนให้ประเทศมุ่งไปสู่เป้าหมายในประเด็นนั้นตามมาได้

ทั้งนี้ การจัดทำปฏิญญาในบางกรณีก็มีการใช้ในความหมายที่ซ้อนทับกับสนธิสัญญา (Treaty) ที่มีผลทางกฎหมายได้ การละเมิดจึงมีผลตามมาขึ้นอยู่กับกรณี ในมุมความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ การละเมิดปฏิญญาที่ประเทศเคยให้ไว้ ส่งผลต่อความน่าเชื่อถือของประเทศนั้น ๆ ได้

“ปฏิญญา” กลไกในการขับเคลื่อนอุดมการณ์ของประเทศ

การจะเข้าใจกลไกการทำงานของปฏิญญาต่าง ๆ อาจต้องย้อนหลังไปสำรวจดูความเป็นมาของการเกิดขึ้น โดยเอกสารที่ชื่อว่าปฏิญญานี้มีความเป็นมายาวนานกว่าจะพัฒนาจนมาเป็นหลักสำคัญหนึ่งของสัญญาระหว่างประเทศ

ปฏิญญาฉบับแรก ๆ ของโลก นักประวัติศาสตร์มองกันว่าคือ กระบอกไซรัส (the Cyrus Cylinder) หรือพระราชโองการแห่งไซรัส เป็นกระบอกดินเหนียวที่จารึกข้อความเอาไว้ ได้รับการยกย่องว่า คำประกาศด้านสิทธิมนุษยชนฉบับแรก ๆ ของโลก ถูกสร้างขึ้นราวศตวรรตที่ 6 ก่อนคริสต์กาล

ต่อมามีเอกสารที่ได้ชื่อว่าเป็นปฏิญญา (Declaration) ในความหมายของคำประกาศ เช่น ประกาศอิสรภาพของสหรัฐอเมริกา (United States Declaration of Independence) อย่างไรก็ตาม ต่อมาปฏิญญาในความหมายของคำมั่นสัญญาที่ใช้ในโลกยุคใหม่และมีผลในระดับสากลนั้นมีขึ้นครั้งแรก นั่นคือ ปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน (Universal Declaration of Human Rights : UDHR) ที่เป็นผลมาจากความสูญเสียที่เกิดขึ้นในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 มีขึ้นเพื่อไม่ให้เกิดการสูญเสียครั้งใหญ่ขึ้นอีก เอกสารสำคัญนี้มีการร่างร่วมกันจากคณะกรรมการจากหลากหลายประเทศรวมถึงผู้แทน และผู้คนที่ทั่วทุกมุมโลก

ปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษชนได้กลายเป็นรากฐานของกฎหมายด้านสิทธิมนุษยชนทั่วโลก โดยมีกลไกในเชิงของการรับรองสิทธิด้านต่าง ๆ ที่มนุษย์ทุกคนพึงมี ผ่านกลุ่มเคลื่อนไหวทางการเมือง ประชาชน และออกเป็นกฎหมายต่าง ๆ

ในส่วนของประเทศไทยเองที่มีการลงนามเข้าร่วมด้วย ทำให้มีการออกกฎหมายต่าง ๆ โดยอ้างอิงจากหลักอันเป็นเป้าหมายในเชิงอุดมการณ์จากปฏิญญาฉบับนี้

อย่างไรก็ตาม ปฏิญญาต่าง ๆ นั้นจะมีผลก็ต่อเมื่อมีการขับเคลื่อนประเด็นเหล่านั้น ต่อไปให้เกิดผลในด้านต่าง ๆ มากขึ้น ทั้งการขับเคลื่อนให้เกิดผลบังคับใช้ทางกฎหมาย หรือการสร้างข้อตกลงในลักษณะสนธิสัญญาระหว่างประเทศ หากมีเป้าหมายตามปฏิญญาที่ให้ไว้เหมือนกัน กลไกต่าง ๆ ก็สามารถดำเนินต่อไปได้

อ้างอิง

• สหประชาชาติ
• กรมสนธิสัญญาและกฎหมาย กระทรวงการต่างประเทศ