วันนี้ (28 ต.ค.2568) นายธารา บัวคำศรี ที่ปรึกษากรีนพีซ ประเทศไทย ให้สัมภาษณ์รายการมุมการเมือง ถึงกรณีแร่แรร์เอิร์ธ ที่นายอนุทิน ชาญวีรกูล นายกรัฐมนตรี ไปลงนามในบันทึกความเข้าใจ (MOU) กับโดนัลด์ ทรัมป์ ประธานาธิบดีสหรัฐฯ ที่ประเทศมาเลเซีย เมื่อวันที่ 26 ต.ค.ที่ผ่านมา โดยหลายฝ่ายวิพากษ์วิจารณ์ว่า เป็นวาระซ่อนเร้นที่ไม่มีใครรู้เงื่อนไขในข้อตกลงดังกล่าว
ผู้สื่อข่าวถามว่า ในทางภูมิรัฐศาสตร์ MOU ฉบับนี้ทำให้ไทยได้เปรียบเสียเปรียบอย่างไรบ้าง
นายธารากล่าวว่า MOU ที่เซ็นไปมันดูเหมือนไม่มีรายละเอียดมากไปกว่าที่ทุกคนได้รู้กัน คือเรื่องของความรู้มือทางการค้าการลงทุน ที่โยงห่วงโซ่อุปทานแร่ ซึ่งรวมถึงแร่หายากแรร์เอิร์ธด้วย
การวิเคราะห์ของพรรคประชาชนสมเหตุผล แต่ในขณะเดียวกัน ถ้าเราไปดูห่วงโซ่อุปทานของแร่หายาก หรือ คริติคอล มิเนอรัล (Critical Minerals) ในระดับโลก จีนคือ เบอร์หนึ่ง กุมตั้งแต่ต้นน้ำถึงปลายน้ำ ตั้งแต่เหมืองแร่ การทำ การสกัด การนำมาแปรรูป ขึ้นรูป ไปจนถึงส่งออกเพื่อนำไปใช้ประโยชน์ สหรัฐฯ แทบจะอยู่ปลายทาง
MOU ฉบับนี้จึงมีมิติในการใช้ไทยเป็นพื้นที่ที่สหรัฐฯ จะเข้ามามีบทบาทในห่วงโซ่อุปทานซึ่งไม่ใช่เรื่องง่าย ท้าทายมาก เพราะจีนเป็นผู้เล่นรายใหญ่มาก ๆ
ผู้สื่อข่าวถามว่า ความท้าทายที่ระบุถึงคืออะไรบ้าง ระหว่างผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อม การเมืองระหว่างประเทศ หรือความสัมพันธ์ไทย สหรัฐฯ จีน
นายธารากล่าวว่า อยากให้ดูตัวเลขหนึ่ง ที่เกี่ยวข้องกับไทยโดยตรง ว่าด้วยห่วงโซ่อุปทานของคริติคอล มิเนอรัล คือ ไทยเรารับเอาแร่หากยาก จากกระบวนการแปรรูปจากมาเลเซีย เป็นอันดับต้น ๆ เลย เรานำเข้ามาแปรรูปอีกขั้นหนึ่ง และจากนั้นอาจมาจากหลายประเทศ
ประเด็นคือ กระบวนการแปรรูปที่เกิดขึ้น ที่เรานำเข้ามา มาเลเซียก็นำมาจากออสเตรเลีย ซึ่งบริษัทในออสเตรเลียนั้น ถูกจีนเทคโอเวอร์เรียบร้อยแล้ว นั่นหมายความว่า ห่วงโซ่อุปทานแร่หากยากในไทยก็อยู่ภายใต้จีนไปแล้ว
แม้สหรัฐฯ จะมี MOU แต่จะทำอย่างไร จึงจะทะลวงให้ตัวเองมีพื้นที่ในวงนี้ อย่างหนึ่งที่อาจจะเกิดขึ้น คือการดึงเอาเส้นทางของแร่ เช่นแร่หายากที่ขุดในเมียนมา หรือลาว เวียดนาม ปกติจะวิ่งไปแปรรูปที่จีน แต่ MOU นี้อาจเปิดทางให้แร่หายากพวกนี้วิ่งมาที่ไทย แล้วจึงส่งวัตถุดิบจากการแปรรูปออกสู่ประเทศอื่น
จีนจะมีท่าทีอย่างไร ผมว่า เขายังไม่กังวลอะไรมากมายนัก เพราะโดยพื้นฐานเขาคุมห่วงโซ่อุปทานไว้เกือบ 80-90 % แล้ว
เมื่อถามว่า เป็นไปได้หรือไม่ที่จะทำเหมืองแร่หายากในไทย
นายธารากล่าวว่า เท่าที่ทราบมันไม่ค่อยคุ้ม มันต้องใช้สารเคมีมาก มีผลกระทบสิ่งแวดล้อมมาก แหล่งแร่ของเราก็ไม่ได้มากมาย เพียงพอที่จะนำไปสู่การทำเหมืองมันคุ้มในทางเศรษฐกิจ แต่เราต้องดูต่อไปเพราะ MOU บอกชัดว่าจะมีการสำรวจ
เมื่อถามว่า เราพูดได้หรือไม่ว่า ถ้าทำเหมืองแร่หายากในไทย จะเกิดปัญหาสิ่งแวดล้อมแน่นอน 100 %
นายธารากล่าวว่า ใช่ครับ เพราะบทเรียนที่เกิดขึ้น แม้แต่ในสหรัฐฯ เองก็เจอ เขาเลิกทำไปแล้ว บทเรียนของจีน ก็ทำให้แม่น้ำหลายสายปนเปื้อน เกิดผลกระทบมหาศาล มีบางส่วนของอุตสาหกรรมที่ย้ายไปคะฉิ่นและรัฐฉาน ลุ่มน้ำโขง เรายังเห็นชัดเจนในวิกฤตนิเวศน์วิทยาในลุ่มน้ำโขง สำหรับไทยมันไม่มีทางเลือกเลย ถ้าจะมีการขุด ก็ต้องใช้วิธีคล้ายกัน
ผู้สื่อข่าวถามว่า สหรัฐฯได้ตกลงกับหลายประเทศ แต่ของไทยเราสนใจมากเป็นพิเศษ อาจเพราะความท้าทาย แล้วความคุ้มค่า นั้นใครได้ใครเสียมากกว่ากัน
นายธารากล่าวว่า คิดว่าถ้าดูจาก MOU ยังตัดสินได้ยาก แต่ข้อสุดท้ายที่ระบุไว้ แม้ไม่มีผลผูกพันทางกฎหมาย แต่ข้อที่ 5 ในข้อสุดท้ายของ MOU แม้ว่าจะไม่เดินหน้าต่อ แต่สิ่งที่เกิดขึ้นก่อนหน้านั้น กิจกรรมต่าง ๆ ที่ได้ลงทุนลงนามกัน ก็สามารถทำต่อได้
มันเปิดทางให้มีการลงทุน คำถามคือสหรัฐฯ จะเข้ามาลงทุนอะไร จะเข้ามาลงทุนเหมืองแร่หายากก็ไม่คุ้ม จะเข้ามาตั้งโรงงานแปรรูป คำถามคือจะเอาวัตถุดิบมาจากไหน มาจากประเทศเพื่อนบ้าน ก็เป็นห่วงโซ่อุปทานของจีน
สหรัฐฯ จะใช้วิธีนี้เข้ามาเป็นผู้เล่นโดยเริ่มต้นจากไทย แต่ต้องจับตาดู
ผู้สื่อข่าวถามว่า ถ้าแค่ตั้งโรงงานแปรรูป จะกระทบสิ่งแวดล้อมมั้ย
นายธารากล่าวว่า มีกรณีศึกษาที่มาเลเซีย ได้รับผลกระทบสิ่งแวดล้อมจากการแปรรูป กระบวนการมันซับซ้อนมาก มันมีกากของเสียที่ปนเปื้อนรังสีระดับต่ำ เป็นข้อกังวลและห่วงใยของเราในฐานะภาคประชาสังคม
รายงาน : อุรชัย ศรแก้ว ผู้สื่อข่าวการเมือง ไทยพีบีเอส
อ่านข่าว : “ในหลวง-พระราชินี” ทรงบำเพ็ญพระราชกุศลพระพิธีธรรมสวดพระอภิธรรมพระบรมศพสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง