ไม่ว่าจะอยู่ที่ไหน วิถีชีวิตของคนทั่วโลกย่อมผูกพันกับ ‘สายน้ำ’ ซึ่งสะท้อนให้เห็นได้ผ่านการแข่ง ‘เรือยาว’
อย่างในเมืองไทย ประเพณีการแข่งเรือยาวเกิดขึ้นเพื่อแสดงความเคารพต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์ประจำแม่น้ำลำธารที่คอยปกป้องคุ้มครองและให้แหล่งที่อยู่ทำกิน อีกทั้งยังช่วยสร้างความบันเทิงและความสามัคคี พร้อมสานสัมพันธ์กับผู้คนจากชุมชนรอบข้าง มักจะจัดขึ้นช่วงปลายฤดูฝนหรือหลังออกพรรษา ปัจจุบัน การแข่งเรือยาวยังทำหน้าที่เป็นเทศกาลท่องเที่ยวอีกรูปแบบหนึ่งในหลายจังหวัดโดยเฉพาะทางภาคอีสาน จนได้รับความสนใจทั้งจากคนในท้องถิ่น นักท่องเที่ยว และผู้ดูผู้ชมที่สามารถติดตามการแข่งเรือยาวได้ที่บ้านทางทีวีหรือสตรีมมิง
นอกจากไทยแล้ว หลายดินแดนก็มีประเพณีการแข่งเรือยาวของตัวเองเช่นกัน Thai PBS จึงขอพาทุกคนออกเดินทางรอบโลก (แบบไม่ต้องนั่งเครื่องบิน) และสำรวจการแข่งเรือยาวที่มีชื่อเสียงระดับสากล 4 รายการครับ
Dragon Boat Festival จากตำนานสู่การแข่งเรือยาวนานาชาติในฮ่องกง
เทศกาลแข่งเรือมังกร หรือ Dragon Boat Festival นั้น มีจุดกำเนิดจากตำนานของชีหยวน (Qu Yuan) กวีตงฉินประจำราชสำนักในรัฐฉู่ (หรือทางตอนใต้ของจีนในปัจจุบัน) ที่ถูกกล่าวหาว่าเป็นกบฏจนถูกเนรเทศ เพื่อแสดงถึงความบริสุทธิ์ของตัวเอง ชีหยวนได้ถ่วงตัวเองลงแม่น้ำมี่หยัว (Miluo River) ชาวบ้านที่รู้เรื่องก็รีบพายเรือยาวไปกู้ร่างของกวี แต่ไม่สำเร็จ จึงตีกลองและโยนบ๊ะจ่าง (zongzi) เพื่อหลอกล่อฝูงปลาไม่ให้กินร่างของชีหยวน กลายเป็นประเพณีวันไหว้บ๊ะจ่างและเรือมังกรที่สืบทอดกันมานานนับพันปี
Dragon Boat Festival เริ่มเป็นเทศกาลแข่งเรือยาวระดับโลกในปี ค.ศ. 1976 ตอนนั้น หน่วยงานการท่องเที่ยวของฮ่องกงได้จัดเทศกาลแข่งเรือมังกรนานาชาติเป็นครั้งแรกเพื่อโปรโมตเมือง จนได้รับความนิยมถึงทุกวันนี้ ปัจจุบัน การแข่งขันเรือมังกรแบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ ประเภทมาตรฐาน 500 ม. ที่ใช้ฝีพายราว 20 คน และประเภทสั้น 200 ม. ซึ่งมีผู้ร่วมแจวประมาณ 12 คน การแข่งขันจัดขึ้นทุกวันที่ 5 เดือน 5 ตามปฏิทินจีน เพื่อขับไล่สิ่งไม่ดีใน ‘วันแห่งความชั่วร้าย’ ตามความเชื่อดั้งเดิม ความโด่งดังของการแข่งเรือมังกรนั้นทำให้เกิดตั้งสมาพันธ์แข่งขันเรือมังกรนานาชาติ (IDBF) นอกจากนี้ เมื่อปี 2009 ยูเนสโก (UNESCO) ได้รับรองให้เทศกาลนี้เป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติอีกด้วย
Pacu Jalur เทศกาลแข่งเรือยาวสุดไวรัลของอินโดนีเซีย
Pacu Jalur ที่แปลตรงตัวว่า ‘แข่งเรือยาว’ นั้น เป็นประเพณีเรือยาวในจังหวัดรีเยา (Riau) ของอินโดนีเซียมาตั้งแต่ศตวรรษที่ 17 ในอดีต ผู้คนชาวกวนซิง (Kuansing) มีเพียงเรือยาว (jalur) เป็นพาหนะเพียงอย่างเดียวในการเดินทาง เมื่อเทคนิคในการต่อเรือยาวพัฒนาขึ้น ชาวบ้านก็คิดค้นการแข่งขันขึ้นมาเพื่อสร้างสีสันในชุมชน เดิมที Pacu Jalur จัดขึ้นตามช่วงเทศกาลในศาสนาอิสลาม เช่น วันอีฎิลฟิตริ แต่ในยุคอาณานิคมดัตช์ ก็เปลี่ยนมาเป็นวันที่ 31 สิงหาคม เพื่อฉลองวันพระราชสมภพของสมเด็จพระราชินีนาถวิลเฮลมินา (Queen Wilhelmina)
เรือยาวลำหนึ่งสามารถทุกลูกเรือได้ 50-60 คน ทั้งคนสั่งการ หางเสือ และมือพาย แต่หน้าที่ที่โดดเด่นที่สุดของทีมเรือยาวอินโดนีเซียคือ ‘ตูกัน ตารี (Tukang Tari)’ หรือนักเต้นบนหัวเรือ ซึ่งมักจะเป็นเด็กเพราะตัวเบา เมื่อเดือน ส.ค. 2025 ที่ผ่านมา เรย์ยาน อาร์กาน ดีกา (Rayyan Arkan Dikha) เด็กชายชาวกวนซิงวัย 11 ปีกลายเป็นไวรัลไปทั่วโลกจากท่าเต้นชวนโยกตัวตามระหว่างเทศกาลแข่งเรือยาวในจังหวัดรีเยา ซึ่งมีผู้เข้าร่วมแข่งขันกว่า 220 ทีม นอกจากจะเป็นที่พูดถึงในหมู่ชาวเน็ตแล้ว คาดว่าเทศกาล Pacu Jalur ครั้งนี้มีผู้เข้าชมกว่า 1.5 ล้านคน
Nehru Trophy Boat Race การแข่งเรือยาวหลังยุคอาณานิคมของอินเดีย
ย้อนกลับไปในปี 1952 ยาวาฮาร์ลาล เนห์รู (Jawaharlal Nehru) นายกรัฐมนตรีของอินเดียในตอนนั้น ได้เยือนพื้นที่แถบทะเลสาบปันนามาดา (Punnamada Lake) อำเภออาลัปปุฬะ รัฐเกรละ (Alappuzha, Kerala) ชาวบ้านต่างต้อนรับเนห์รูด้วยการแข่ง ‘เรืองู (snake boats)’ จนสร้างความประทับใจให้เขาอย่างมาก ต่อมา เนห์รูได้ส่งถ้วยรางวัลให้แก่ทีมผู้ชนะ ถ้วยรางวัลนั้นสลักข้อความว่า “แด่ผู้ชนะการแข่งเรือ ซึ่งเป็นเอกลักษณ์อันโดดเด่นของวิถีชีวิตชุมชนในรัฐติรุวิตางกูร์-โคชิน (To the winners of the boat race which is a unique feature of community life in Travancore-Cochin. – หมายเหตุ: รัฐนี้ถูกยุบไปเมื่อปี 1956)”
นี่จึงเป็นที่มาของชื่อรายการแข่งเรือยาวและถ้วยรางวัล ‘Nehru Trophy’ แน่นอนว่าไฮไลต์หลักของงานคือ ฝูงเรืองูกว่า 20 ลำที่เข้าแข่งขันกัน แต่ละลำมีความยาวประมาณ 100 ฟุต (30.48 ม.) ใช้กำลังจากฝีพาย 100-150 คนที่สามารถแจวโดยพร้อมเพรียงกันถึง 100-120 ครั้ง/นาที ระหว่างที่พายก็จะมีการตีกลองและร้องเพลงเรือ ‘วันชิปัตตุ (vanchipattu)’ ตลอดเส้นทาง 1.4 กม. ถือเป็นการแข่งขันเรือยาวอีกแห่งหนึ่งที่เป็นที่รู้จักในระดับภูมิภาค อีกทั้งสะท้อนถึงความภาคภูมิใจ (pride) และความหลากหลายทางวัฒนธรรมของอินเดีย
The Boat Race คำท้าทายที่กลายเป็นเรือยาวประเพณีออกซ์ฟอร์ด-เคมบริดจ์
หากเมืองไทยเรามีงานฟุตบอลประเพณีจุฬาฯ-ธรรมศาสตร์ อังกฤษก็มีงานกีฬาระหว่างมหาวิทยาลัยเก่าแก่ 2 แห่งของประเทศด้วยเหมือนกัน นั่นคือ การแข่งเรือยาว The Boat Race ระหว่างออกซ์ฟอร์ด (Oxford) และเคมบริดจ์ (Cambridge) จุดเริ่มต้นมาจากชาร์ลส์ เวิร์ดสเวิร์ท (Charles Wordsworth) นักศึกษาออกซ์ฟอร์ด และชาร์ลส์ เมริวาล (Charles Merivale) จากเคมบริดจ์ ทั้ง 2 เป็นเพื่อนรักเก่าแก่ตั้งแต่สมัยที่เรียนอยู่ที่แฮร์โรว์ (Harrow School) ระหว่างที่กลับมาพบเจอและพายเรือกันในเคมบริดจ์ ทั้งคู่เกิดดำริที่จะให้มหาวิทยาลัยของพวกเขามาแข่งขันกัน ต่อมา เคมบริดจ์ส่ง ‘คำท้า’ ให้ออกซ์ฟอร์ดมาพายเรือแข่งกันที่ลอนดอนหรือใกล้เคียง
10 มิถุนายน 1829 การแข่งเรือยาวระหว่าง 2 สถาบันเกิดขึ้นครั้งแรกที่เมืองเฮนลีย์ออนเทมส์ (Henley-On-Thames) แต่ละทีมมีผู้ชาย 8 คน พายเรือแข่งกันในระยะทาง 6.8 กม. และนับตั้งแต่ปี 1856 เป็นต้นมา ก็มีการจัด The Boat Race เป็นประจำทุกปี ตัดมาที่ปี 1927 ก็เริ่มมีการแข่งเรือยาวของนักศึกษาหญิงตามมา นับถึงปี 2025 เคมบริดจ์ชนะมากที่สุดทั้งประเภทชาย (88 ครั้ง) และประเภทหญิง (49 ครั้ง) ส่วนออกซ์ฟอร์ดชนะไป 81 ครั้งในประเภทชาย และ 30 ครั้งในประเภทหญิง ประเมินว่า แต่ละปีมีผู้ชมการแข่งเรือยาว ณ ริมแม่น้ำเทมส์ราว 250,000 คน และคนทั่วโลกอีกกว่า 100 ล้านคนชมผ่านการถ่ายทอดสด
นี่เป็นเพียงตัวอย่างการแข่งเรือยาวในต่างประเทศส่วนหนึ่งที่นำมาบอกเล่ากันครับ ไม่ว่าจะเกิดขึ้นจากการบูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ความรู้สึกภาคภูมิใจในวัฒนธรรมท้องถิ่น หรือแม้แต่การท้าทายกัน ประเพณีเรือยาวทุกแห่งล้วนนำพาผู้คนให้มาพบปะและแสดงความเป็น ‘น้ำหนึ่งใจเดียวกัน’ ต่อกัน
ร่วมชม ร่วมเชียร์ ! ศึกเรือยาวชิงจ้าวสายน้ำ ปีที่ 18 ถ่ายทอดสดทุกวันอาทิตย์ เวลา 14:05-16:00 น. ระหว่างวันที่ 7 ก.ย. - 9 พ.ย. 68 ทางไทยพีบีเอส ช่องหมายเลข 3 หรือรับชมแบบ Multi-View ที่ www.VIPA.me และ VIPA Application
อ้างอิง
- About, Nehru Trophy Boat Race
- The Boat Race – a brief history, Cambridge
- Dragon Boat festival, UNESCO
- Dragon Boat Festival in Hong Kong: origin, traditions and festivities, Hong Kong Tourism Board
- Getting to Know the Meaning and Philosophy of Pacu Jalur Festival in Riau, Ministry of Tourism – Republic of Indonesia
- History & Culture, International Dragon Boat Federation
- Results, The Boat Race
ติดตามบทความและเรื่องราวทันทุกกระแสที่ Thai PBS NOW: www.thaipbs.or.th/now
