คำว่า "ยูโทเปีย" เป็นศัพท์ที่ถูกบัญญัติขึ้นโดย เซอร์ โทมัส มอร์ เมื่อปี ค.ศ. 1516 จากหนังสือของเขาที่ชื่อ Utopia ซึ่งบรรยายถึงสังคมบนเกาะสมมติแห่งหนึ่งในโลกใหม่ คำนี้จึงมักถูกใช้เรียกชุมชนหรือสังคมในจินตนาการที่มีคุณสมบัติ “เป็นที่พึงปรารถนาอย่างยิ่ง” หรือ “เกือบจะสมบูรณ์แบบ” โดยมักเน้นไปที่ความเท่าเทียมในทุกด้าน ไม่ว่าจะเป็นเศรษฐกิจ การปกครอง หรือความยุติธรรม
กว่า 400 ปีต่อมา ความหมายสวยหรูเหล่านี้ถูกนำมาสวมให้แก่ “จัณฑีครห์” เมืองใหม่ที่สร้างขึ้นบนความใฝ่ฝันใกล้เคียงกันของสองบุคคลสำคัญ หนึ่งคือผู้นำประเทศ และอีกหนึ่งคือสถาปนิกผู้โด่งดังของโลก
เรื่องราวของจัณฑีครห์เริ่มต้นขึ้นในปี 1947 เมื่ออินเดียได้รับเอกราชจากอังกฤษ แต่ก็ต้องเผชิญกับการแบ่งแยกประเทศที่แสนเจ็บปวด จนทำให้แคว้นปัญจาบต้องสูญเสียเมืองหลวงเก่าอย่างลาฮอร์ไปให้กับปากีสถาน ชวาหะร์ลาล เนห์รู นายกรัฐมนตรีคนแรกของอินเดียจึงมีวิสัยทัศน์ที่ยิ่งใหญ่ เขาต้องการสร้างเมืองหลวงแห่งใหม่ขึ้นเพื่อเป็นสัญลักษณ์ของอินเดียยุคใหม่ที่ไม่ยึดติดกับจารีตเดิม เมืองนี้จะต้องเป็นตัวแทนของประชาธิปไตยสมัยใหม่ที่ส่งเสริมเสรีภาพ ความคิดสร้างสรรค์ และการอยู่ร่วมกับธรรมชาติอย่างกลมกลืน
เนห์รูมอบภารกิจสำคัญนี้ให้แก่ เลอกอร์บูซีเย (Le Corbusier) สถาปนิกชาวฝรั่งเศส-สวิส ผู้เป็นตำนานแห่งวงการสถาปัตยกรรมสมัยใหม่ ขณะนั้นผลงานของเขากำลังเป็นที่ถกเถียงอย่างหนักในยุโรป แต่เขากลับได้พื้นที่ในการสร้างสรรค์อย่างเต็มที่ในอินเดีย ด้วยโจทย์ให้สร้างเมืองแห่งความหวังที่จะรองรับประชากร 500,000 คน เลอกอร์บูซีเยจึงเนรมิตแผนผังเมืองที่เปรียบเสมือนร่างกายมนุษย์ มีการแบ่งโซนที่พักอาศัย, สถาบันสาธารณะ, สวนสาธารณะ และโซนอุตสาหกรรมอย่างเป็นระบบ โดยมีหัวใจหลักอยู่ที่ Capital Complex กลุ่มอาคารราชการที่ปัจจุบันได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลกของยูเนสโก
คำถามสำคัญคือ ยูโทเปียที่ถูกวาดไว้ในกระดาษจะสามารถยืนหยัดอยู่ได้ในโลกแห่งความเป็นจริงหรือไม่? นี่คือประเด็นที่สารคดีเรื่อง The Power of Utopia: Living with Le Corbusier in Chandigarh ต้องการไปสำรวจเพื่อหาคำตอบ ผ่านสายตาของผู้คนที่ใช้ชีวิตอยู่ท่ามกลางโครงสร้างคอนกรีตที่ถูกออกแบบอย่างพิถีพิถันนี้
นับจากวันก่อตั้ง เวลาผ่านมาแล้วกว่า 70 ปี และจัณฑีครห์ก็ไม่ได้หยุดนิ่งอยู่แค่ในพิมพ์เขียวของสถาปนิกผู้ยิ่งใหญ่ ในความเป็นจริง เมืองนี้เติบโตขึ้นไม่หยุด จากประชากร 500,000 คนเป็นกว่า 1 ล้านคน และมีรายได้เฉลี่ยต่อหัวสูงที่สุดแห่งหนึ่งของอินเดีย ขณะที่ตัวเมืองยังคงเคารพกฎการก่อสร้างเดิม แต่สารคดีก็ทำให้เราได้เห็นว่า ปัญหาต่าง ๆ กำลังค่อย ๆ ปรากฏขึ้นเช่นกัน ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของพื้นที่สีเขียวที่ผังเมืองเดิมกำหนดเขตไว้เพื่อจำกัดการขยายตัวของเมือง ซึ่งในมุมหนึ่งทำให้เมืองอุดมไปด้วยต้นไม้ แต่ในอีกทางหนึ่ง เมื่อเมืองขยายตัวไม่ได้ ที่ดินที่มีจำกัดก็กลายเป็นของแพงลิบจนผู้คนเข้าถึงได้ยาก ส่วนโครงสร้างคอนกรีตที่เคยดูทันสมัยเมื่อแรกสร้าง ก็เริ่มผุกร่อนไปตามกาลเวลาและสภาพอากาศที่ร้อนระอุและฤดูมรสุมที่ยาวนาน
คาริน บูเคอร์ และ โทมัส คาร์เรอร์ ผู้กำกับสารคดีเรื่องนี้ ไม่ได้สนใจจะตัดสินว่าแนวคิดของเลอกอร์บูซีเยถูกหรือผิด แต่พวกเขามุ่งสำรวจความสัมพันธ์ระหว่างแผนผังในอุดมคติกับการใช้ชีวิตจริงของผู้คน แม้การเปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลาจะทำให้เมืองนี้เริ่มผิดเพี้ยนไปจากเจตนาตั้งต้น แต่สารคดีก็สะท้อนให้เห็นว่า การปรับตัวและความยืดหยุ่นของผู้คนทำให้เมืองแห่งนี้มีชีวิตขึ้นมา จากยูโทเปียของสถาปนิกชาวยุโรป จัณฑีครห์ได้กลายเป็นเมืองที่ชาวอินเดีย “ยึดมาเป็นของตัวเอง” สถาปัตยกรรมของเลอกอร์บูซีเยอาจดูเป็นเพียงอนุสรณ์ย้อนยุคและต้นแบบของความฝันยุโรปในยุคกลางศตวรรษ แต่ชีวิตในจัณฑีครห์กลับเป็นไปอย่างมีสีสันและเต็มไปด้วยความขัดแย้งที่น่าสนใจ
“เรามีชีวิตที่ดีกว่าคนรวย” นี่คือคำกล่าวของนักแสดงและนักกิจกรรมที่อาศัยอยู่ในย่านเรียบง่าย เขาอธิบายว่าในขณะที่คนรวยมีแค่สนามหญ้าเล็ก ๆ เป็นของตัวเอง คนธรรมดากลับเป็นเจ้าของสวนสาธารณะขนาดใหญ่ของเมืองทั้งหมด ซึ่งนี่คือสิ่งที่เลอกอร์บูซีเยอาจไม่ได้คิดคำนวณไว้ในแผนผัง แต่ความเป็นจริงของชีวิตคือสิ่งที่เติมเต็มและสร้างความหมายให้แก่พื้นที่นั้น ๆ จัณฑีครห์คือเมืองที่พิสูจน์ให้เห็นว่าความฝันในอุดมคติจะเกิดขึ้นไม่ได้เลยหากปราศจากความร่วมมือและพลังขับเคลื่อนของผู้คน
ท้ายที่สุดแล้ว The Power of Utopia จึงไม่ใช่เรื่องราวของเมืองที่ออกแบบโดยสถาปนิกชื่อดัง แต่เป็นการเดินทางสำรวจจิตวิญญาณของเมืองหนึ่งที่เต็มไปด้วยความย้อนแย้ง เคร่งครัดแต่ก็มีสีสัน เป็นระเบียบแต่ก็โกลาหล ดูเป็นยุโรปแต่ก็เต็มไปด้วยความเป็นอินเดีย ยูโทเปียที่แท้จริงอาจไม่ใช่สถานที่ที่สมบูรณ์แบบไร้ที่ติ แต่คือพื้นที่ที่เปิดโอกาสให้ผู้คนได้ใช้ชีวิตและเติมเต็มมันด้วยวิถีทางของตนเอง
▶ ติดตามสารคดี The Power of Utopia เมืองจัณฑีครห์ถูกสร้างขึ้น เพื่อเป็นตัวแทนของประชาธิปไตยยุคใหม่ของอินเดีย หลังได้รับเอกราชในปีค.ศ. 1947 "เลอ กอร์บูซีเอร์" สถาปนิกชาวฝรั่งเศส-สวิส ผู้โด่งดังได้รับมอบหมายให้ออกแบบเมืองแห่งนี้ให้เป็นเมืองที่ทันสมัย คำนึงถึงมนุษยธรรม ส่งเสริมวิถีชีวิตทางวัฒนธรรม และให้มนุษย์อยู่ร่วมกับธรรมชาติอย่างกลมกลืน...70 ปีต่อมา สารคดีเรื่องนี้พาเราเดินทางไปยังจัณฑีครห์เพื่อสำรวจสิ่งที่ยังหลงเหลืออยู่จากความคาดหวังนั้น เราจะได้ฟังผู้คนที่ยังอาศัยอยู่ ศิลปิน สถาปนิก และคนทำงานด้านวัฒนธรรม ประเมินคุณภาพของชีวิตที่นี่ว่า ท้ายที่สุดแล้วแนวคิดสวยหรูนั้นประสบความสำเร็จหรือล้มเหลว และการออกแบบเมืองส่งผลต่อผู้คนอย่างไรกันแน่
รับชมได้ทาง www.VIPA.me และ VIPA Application
