คนจีนในไทยอยู่ภูมิภาคไหนมากที่สุด ภาคตะวันออกคงเป็นคำตอบผ่านสุสานขนาดใหญ่ และศาลเจ้ามากมายได้ไม่ยาก ทว่าความเป็นจีนแท้จริงมีมากกว่านั้น “จากรากสู่เรา” พาทุกคนลงไปสำรวจยังชุมชนชาวจีนทั่วจังหวัดจันทบุรี ทั้งจีนแต้จิ๋ว ฮกเกี้ยน และจีนแคะ เรียนรู้เรื่องราววิถีชีวิตชุมชนจีนเก่าแก่ สำรวจภูมิปัญญาข้ามน้ำข้ามทะเลสั่งสมสืบต่อมาหลายร้อยปี
“จันทบุรี” ในมุมประวัติศาสตร์ หมุดหมายหนึ่งที่หลายคนนึกถึงคือวีรกรรมการกู้ชาติของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช เส้นทางวีรกรรมครั้งนี้เป็นอย่างไร ทำความเข้าใจผ่านบทสำรวจเรื่องราวประวัติศาสตร์การเมืองการสงคราม สภาพบ้านเมือง เส้นทางการค้าตลอดจนความสำคัญของหัวเมืองตะวันออก
“จันทบุรี” มีหลักฐานยืนยันถึงการเป็นเมืองท่ามาตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ เป็นจุดเชื่อมโยงเส้นทางการค้าทั้งทางบกภายในแผ่นดิน และทางทะเลภายในภูมิภาค จากพื้นที่การค้าหลากหลายวัฒนธรรม สู่ หัวเมืองการค้าสำคัญของสยามในภาคตะวันออก เรื่องราวประวัติศาสตร์เหล่านี้สะท้อนผ่านหลักฐานที่หลงเหลือมาถึงปัจจุบันใดบ้าง ?
“จันทบุรี” มีร่องรอยการเป็นบ้านเมืองอยู่บริเวณเชิงเขาสระบาป นับจากการสำรวจในสมัยรัชกาลที่ 5 พบร่องรอยโบราณสถาน โบราณวัตถุ บารายหรือสระน้ำศักดิ์สิทธิ์ รวมถึงจารึกหลักฐานกระดูกมนุษย์โบราณที่โยงไปถึง “คนชอง” หลักฐานและเรื่องราวนับพันปีจะมีประโยชน์กับคนในปัจจุบันอย่างไรบ้าง
“จันทบุรี” ในอดีตบนพื้นที่ของภาคตะวันออกที่อยู่บนพื้นฐานของความอุดมสมบูรณ์ทั้งทรัพยากรป่าไม้ บนภูมิประเทศที่เป็นเทือกเขาสูง ตามไปดูป่าต้นน้ำที่หลากหลายไปด้วยหินแร่หลากชนิด ไม้ป่าหลากพันธุ์ และยังพื้นที่สำคัญของขนส่งค้าขายในอดีต ที่อาจขนาดนามได้ว่าเป็น “อัญมณีแห่งบูรพาทิศ”
เชียงใหม่ถือเป็นจังหวัดยอดนิยมทั้งสำหรับท่องเที่ยว การทำธุรกิจจนถึงการพักอาศัย นับจากอดีตจนปัจจุบันมีคนย้ายถิ่นฐานมาอยู่เชียงใหม่มากมาย ทั้งคนญี่ปุ่นที่ย้ายมาอยู่จากการตั้งนิคมอุตสาหกรรม กลุ่มจีนใหม่ที่เข้ามาทำธุรกิจรวมถึงศึกษาเล่าเรียน ถึงตอนนี้จากรากสู่เราชวนไปทำความเข้าใจเพื่ออยู่ร่วมกันเป็นคนเมืองเชียงใหม่ในปัจจุบัน
เชียงใหม่กลายเป็นเมืองท่องเที่ยวยอดนิยมอันดับต้น ๆ ของเมืองไทย จากรากสู่เราพาสำรวจนับจากปี 2504 จนถึงวันนี้ เกิดการพัฒนาขึ้นมากมาย นับจากอดีตจนถึงท่องเที่ยวสมัยใหม่ จากถนนวัวลาย ย่านนิมมานเหมินท์ ย่านสันป่าข่อย จนถึงคลองแม่ข่าที่ได้รับการขนานนามว่าเป็นคลองโอตารุเชียงใหม่
นับตั้งแต่เทคโนโลยีการถ่ายภาพเข้ามาในสยาม เชียงใหม่ก็ได้รับการบันทึกลงแผ่นฟิล์มด้วยฝีมือของช่างภาพหลายคน อาทิ มิสเตอร์ เอ็ม ทานากะ ช่างภาพชาวญี่ปุ่น ที่บุกเบิกการถ่ายภาพในเชียงใหม่ รวมถึงหลวงอนุสารสุนทรกิจ และบุญเสริม สาตราภัย ที่ได้บันทึกภาพเชียงใหม่ผ่านเลนส์กล้อง ถือเป็นการบันทึกประวัติศาสตร์สังคมเชียงใหม่ ก่อนที่เชียงใหม่จะมีการเปลี่ยนแปลงอย่างในปัจจุบัน
เรียนรู้เรื่องราวประวัติศาสตร์เชียงใหม่ วิเคราะห์บทเรียนและคุณค่าจากงานสมโภชเชียงใหม่ 700 ปีในอดีต ซึ่งถือเป็นวาระแห่งจุดเริ่มต้นแห่งการจุดประกาย ทบทวน รื้อฟื้นศิลปะวัฒนธรรม ตำรา ภาษา และชาติพันธุ์อันเป็นรากเหง้าของเชียงใหม่ และจากงานสมโภชครั้งสำคัญ ได้นำพาเชียงใหม่ผ่านยุคสมัย จนกลายเป็นเมืองต้นแบบ และถูกคาดหวังให้เป็นเมืองยั่งยืนต่อไปในอนาคต
ในเมืองเชียงใหม่มีกลุ่มชาวมุสลิมอยู่หลากหลายกลุ่ม อาทิ ชาวมุสลิมเชื้อสายจีนยูนนาน หรือที่เรียกกันว่า “จีนฮ่อ” รวมไปถึงชาวมุสลิมเชื้อสายเอเชียใต้ ที่อพยพมาจากบังกลาเทศ ปากีสถาน อินเดีย นอกจากนี้ยังมีมุสลิมพม่า มุสลิมปาทาน มุสลิมมาเลย์ ที่อพยพเข้ามาในภายหลัง ชาวมุสลิมที่อาศัยอยู่มานาน มักเรียกตัวเองว่า “มุสลิมคนเมือง” เพราะมีการดำเนินชีวิต ทั้งภาษาและความเป็นอยู่ที่คล้ายคลึงและกลมกลืนเป็นเนื้อเดียวกัน ยกเว้นเพียงแค่นับถือศาสนาต่างกันเท่านั้น
กรุงเทพฯ เปลี่ยนแปลงอยู่ทุกวันโดยเราแทบจะไม่รู้สึกตัว แต่ถ้าเราได้นำภาพสถานที่แห่งใดแห่งหนึ่งในอดีต มาเปรียบเทียบกับปัจจุบัน เราจะเห็นความแตกต่างอย่างไม่น่าเชื่อ มาร่วมเรียนรู้ความสัมพันธ์ระหว่างผู้คนกับพื้นที่ ตลอดจนการพัฒนาเศรษฐกิจ สังคม โครงสร้างพื้นฐานต่างๆ ที่เรียกรวมได้ว่าคือ “ชีวิตวัฒนธรรม” ของกรุงเทพฯ ที่ผ่านเวลามาและเปลี่ยนไปตลอดระยะเวลา 241 ปี
จุดเริ่มต้นชุมชนขาวอินเดียในเชียงใหม่ เป็นผลมาจากสยามได้ทำสนธิสัญญาเบาว์ริง ทำให้ชาวอินเดียในฐานะคนบังคับของอังกฤษ เดินทางเข้ามาทำงานและค้าขาย โดยแรกเริ่มตั้งถิ่นฐานอยู่บริเวณย่านวัดเกตการาม และตำบลช้างม่อย ในเชียงใหม่ ต่อมากลุ่มชาวซิกข์ได้ตั้งคุรุดวาราหรือวัดซิกข์ขึ้นติดกับวัดเกตการาม มีทั้งชาวซิกข์ ชาวซิกข์นามธารี และชาวฮินดูไปประกอบศาสนกิจร่วมกัน กระทั่งปัจจุบันชุมชนชาวอินเดียที่นับถือศาสนาอันหลากหลายนี้ ยังคงมีกิจกรรมร่วมกัน และเป็นส่วนหนึ่งในสังคมพหุวัฒนธรรมของเชียงใหม่ตลอดมา
ตามรอย “ไม้สัก” พืชเศรษฐกิจของไทยที่มีความสำคัญมาตั้งแต่โบราณ โดยป่าไม้สักในล้านนา ถือเป็นแหล่งไม้สักที่มีความอุดมสมบูรณ์ ในอดีตมีการขนส่งไปขายยังที่ต่าง ๆ รวมทั้งส่งออกไปยังต่างประเทศ และเกิดบริษัทค้าไม้ต่างชาติในประเทศขึ้นมากมาย ความสำคัญของไม้สัก ทำให้ในสมัยรัชกาลที่ 5 ทรงสถาปนา “กรมป่าไม้” ขึ้น และอนุญาตให้บริษัทต่างชาติสามารถทำสัมปทานการค้าไม้สักได้มาจนถึงปี พ.ศ. 2497
ย้อนประวัติศาสตร์ "ตลาดวโรรส" หรือกาดหลวงของเมืองเชียงใหม่ อีกหนึ่งในตลาดคู่เมืองเชียงใหม่มายาวนาน เมื่ออดีตพื้นที่บริเวณนี้เคยเป็นข่วงเมรุที่ใช้สำหรับจัดพิธีศพของเจ้าหลวงเชียงใหม่ ก่อนจะผ่านกาลเวลา และตกทอดเจ้าของมาหลายชั่วอายุคน จนเมื่อ พ.ศ.2511 เกิดเหตุการณ์ไฟไหม้ตลาด กลายเป็นจุดเปลี่ยนครั้งสำคัญที่นำมาสู่การเปลี่ยนโฉมตลาดที่มีความทันสมัยมากขึ้นจนถึงปัจจุบัน
ย้อนกลับไปสำรวจประวัติศาสตร์ว่า คนเชียงใหม่คือใคร โดยเริ่มตั้งแต่กลุ่มชาติพันธุ์ก่อนการสร้างเมืองเชียงใหม่ ไปสู่กลุ่มผู้คนในยุคสร้างบ้านแปงเมืองของสมัยพญามังราย ก่อนที่เชียงใหม่จะค่อย ๆ อ่อนแอลงและตกอยู่ภายใต้การปกครองของพม่า ผันผ่านมาจนถึงกลุ่มชาติพันธุ์ในยุคหลังการกอบกู้เอกราชคืน อันเป็นที่มาของการรวมผู้คนหลากหลายเชื้อชาติและศาสนา เชื่อมโยงมาจนถึงคนเชียงใหม่ในยุคปัจจุบัน
ย้อนประวัติศาสตร์การสร้างบ้านแปงเมืองเชียงใหม่ ตั้งแต่สมัยพญามังราย ปฐมกษัตริย์ผู้สร้างเมืองเชียงใหม่ เลือกที่ราบเชิงเขาหน้าดอยสุเทพเป็นที่ตั้งเมือง และออกแบบระบบการจัดการน้ำที่เคารพธรรมชาติ เพื่อใช้ประโยชน์ทั้งการมีน้ำหล่อเลี้ยงเมืองตลอดปี และเพื่อป้องกันน้ำท่วม รากฐานเดิมของการสร้างเมืองเหล่านี้ ยังส่งผลต่อการพัฒนามาจนถึงปัจจุบัน
การแต่งกายของคนไทยตั้งแต่สมัยอยุธยาจนถึงต้นรัตนโกสินทร์ ผู้คนยังนิยมนุ่งห่มด้วยผ้าผืน กระทั่งในสมัยรัชกาลที่ 4 รูปแบบการแต่งกายจากทางฝั่งตะวันตกเริ่มเข้ามามีอิทธิพลในกลุ่มคนชั้นสูง จนเข้าสู่สมัย จอมพล ป.พิบูลสงคราม เป็นผู้นำประเทศ มีการประกาศรัฐนิยม กำหนดให้ประชาชนแต่งกายตามแบบสมัยใหม่ เกิดเป็นวิวัฒนาการและแฟชันการแต่งกายที่หมุนเวียนเปลี่ยนไปตามยุคสมัย
