วันนี้ (22 เม.ย.2568) ที่สมาคมแม่น้ำเพื่อชีวิต อ.เมือง จ.เชียงราย จัดเวทีพูดคุยฟังเสียงชาวบ้านกลุ่มน้ำกก : ในวันที่แม่น้ำไม่เหมือนเดิม ของเครือข่ายประชาชนลุ่มน้ำกก-อิง-โขง ได้สะท้อนปัญหามลพิษข้ามพรมแดน ที่กำลังส่งผลกระต่อวิถีชีวิต เศรษฐกิจและสังคม
สืบสกุล กิจนุกร อาจารย์สำนักนวัตกรรมสังคม มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง
สืบสกุล กิจนุกร อาจารย์สำนักนวัตกรรมสังคม มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง
อ.สืบสกุล กิจนุกร สำนักนวัตกรรมสังคม มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง กล่าวถึงสภาพปัญหามลพิษข้ามพรมแดน จากกรณีแม่น้ำกกและแม่น้ำสาย ต้นน้ำอยู่ในรัฐฉาน ประเทศเมียนมา ทั้งคู่
ที่ผ่านมาแทบไม่รู้จักเมืองที่อยู่บริเวณต้นน้ำเลยว่า มีการทำเหมืองหรือไม่ แต่เมื่อชาวบ้านร้องเรียนให้มีการตรวจน้ำ เมื่อวันที่ 24 มี.ค. ทั้งที่ จ.เชียงราย 3 จุด อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ 3 จุด สรุปว่า ทั้งสามจุดมีสารหนูในแม่น้ำกกเกินค่ามาตรฐาน
ประเด็นเรื่องสารหนู กลายเป็นคำถามใหญ่ว่า สารหนูเหล่านี้มาจากไหน และมีมาตรการต่างๆ จากจังหวัด และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ห้ามนำน้ำไปอุปโภคบริโภคโดยตรง และงดลงเล่นน้ำ
ประเด็นคือนำน้ำไปตรวจตั้งแต่เดือนมีนาคม แต่ว่าผลตรวจประมาณครึ่งเดือนกว่าผลจะออก ทำให้เกิดความล่าช้าในการตรวจสอบ เพราะไม่มีศูนย์ตรวจที่จังหวัดเชียงราย
นอกจากนั้นการตรวจปลา ตรวจพื้นที่การเกษตร มีการตรวจแล้วหรือไม่ ยังเป็นคำถามถึงหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ที่ชาวเชียงราย ยังมีความกังวล ส่วนการแก้ปัญหาพื้นที่ต้นน้ำกกในฝั่งเมียนมา ที่อาจเป็นสาเหตุของสารปนเปื้อนแม่น้ำกกในพื้นที่ จ.เชียงราย ก็มีการยื่นหนังสือไปยังทางกงสุลเมียนมา ขณะที่การมาเยือนของผู้นำเมียนมากับผู้นำไทยก็ไม่มีการคุยเรื่องปัญหาแม่น้ำกกที่ปนเปื้อนสารพิษ
รัฐบาลไทยจะต้องเร่งการเจรจาแก้ปัญหากับเมียนมา กลุ่มกองกำลัง อาจต้องคุยกับทางการจีน เพราะมีบริษัทที่ได้รับการสัมปทานทั้งแม่น้ำสายและแม่น้ำกกเป็นบริษัทมาจากประเทศจีน
อ.สืบสกุล ระบุว่า ข้อมูลจากมูลนิธิสิทธิมนุษยชนไทใหญ่ ระบุถึงพื้นที่การทำเหมืองแร่ ในเขตรัฐฉาน เฉพาะใกล้กับชายแดนไทย มีการทำแร่แมงกานีส ทองคำ แร่หายาก เปิดสัมปทานปัจจุบันราว 300 กว่าแห่ง โดยมีบริษัทจากจีนเป็นรายใหญ่ ที่เข้ามาสัมปทานทำเหมืองแร่ ยังมีประเทศออสเตรเลีย มาลงทุนเมืองทองคำ รัสเซีย และประเทศอิตาลี ด้วย
ด้านเครือข่ายชาวบ้าน ต.ท่าตอน อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ ระบุถึงผลกระทบจากแม่น้ำกกสีขุ่นและปนเปื้อนสารเคมีว่า คนที่อยู่ต้นน้ำส่วนใหญ่ ปัจจุบันจะไม่ได้ใช้น้ำประปาโดยตรง ชาวบ้านเห็นน้ำขุ่นก็ใช้น้ำประปาภูเขาแทน แต่ที่กังวลคือแม่น้ำเปลี่ยนไป ปีนี้ส่งผลกระทบอย่างมาก
นอกจากประเด็นเรื่องสุขภาพยังมีเรื่องของเศรษฐกิจแพท่องเที่ยวไม่มีคนมาเที่ยวเลย ส่วนคนที่หาปลาเคยหาปลามาขายหรือมากินไม่สามารถลงไปหาปลาได้เลยเพราะน้ำเปลี่ยนสีขุ่นและนิ่ง ไม่เหมือนเมื่อสองสามปีก่อน
บางชุมชนก็เห็นประโยชน์ส่วนตัวมากกว่าประโยชน์ส่วนรวม เช่นลงน้ำแล้วมีอาการคันแต่หลายคนไม่กล้าให้ข้อมูลกับหน่วยงานรัฐ จึงทำให้ปัญหาน้ำปนเปื้อนสารเคมีไม่รู้ว่าจะแก้ปัญหาได้ตอนไหน
ด้านชาวบ้าน ต.แม่ยาว อ.เมือง จ.เชียงราย กล่าวว่า แม่น้ำกกเป็นแม่น้ำที่หล่อเลี้ยงชีวิต ชาวบ้านโดยเฉพาะกลุ่มชาติพันธ์มีความผูกพันกับแม่น้ำ ชาวบ้านใช้ชีวิตอยู่หากับน้ำ ไม่ว่าจะเป็นสัตว์น้ำ พืชที่อยู่ตามลำน้ำและรวมถึงการท่องเที่ยวล่อวเรือหรือแพล่องตามลำน้ำกก
ตอนนี้แม่น้ำกกแย่มากช้างที่มีชื่อเสียงที่บ้านกะเหรี่ยงรวมมิตรตอนนี้ช้างจะต้องใช้ชีวิตอยู่ในน้ำเพื่อคลายร้อนหรือว่าให้นักท่องเที่ยวนั่งช้างในแม่น้ำกกตอนนี้ทำไม่ได้แล้ว
ส่วนปลาที่ประชาชนนำกินก่อนที่ทางการจะประกาศว่ามีสารหนูปนเปื้อนชาวบ้านก็ไม่รู้ว่าปัจจุบันมีสารพิษสะสมในร่างกายมากน้อยแค่ไหน
พบปลาแม่น้ำกกติดเชื้อ
ชาวบ้านเชียงแสนน้อย อ.เชียงแสน จ.เชียงราย ที่เป็นชาวประมงบริเวณปากแม่น้ำกก เล่าถึงสถานการณ์แม่น้ำกกว่าปีนี้มีสีขุ่น และปนเปื้อนสารพิษ ส่งผลกระทบอย่างมาก ตั้งแต่เดือนมกราคม ไม่นำเรือออกไปหาปลาเลย ฝากหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเร่งแก้ปัญหา เพราะอาชีพหลักการหาปลาได้รับผลกระทบหนัก
ชาวบ้านที่ทำประมงยังพบปลาที่เป็นโรคในหนึ่งถึงสองปีที่ผ่านมาเช่นปลาแข้ ปลาคัง ปลากด มีลักษณะเป็นปุ่มบริเวณหัวและหนวดของปลาอาจจะเกี่ยวสารพิษในแม่น้ำกกหรือไม่
นายสมเกียรติ เขื่อนเชียงสา นายกสมาคมแม่น้ำเพื่อชีวิต ระบุว่า หลังจากที่มีการแลกเปลี่ยนพูดคุยกันของชาวบ้านในลุ่มแม่น้ำกก ปัจจุบันแม่น้ำกกเรียกว่าเป็นภาวะแม่น้ำเป็นพิษ ชาวบ้านมีความกังวลใจ และไม่สามารถหาทางออกได้
สมาคมน้ำเพื่อชีวิต ปลาในแม่น้ำกก บ.เชียงแสนน้อย อ.เชียงแสน จ.เชียงราย ที่ระบุว่าปลาติดเชื้อ
สมาคมน้ำเพื่อชีวิต ปลาในแม่น้ำกก บ.เชียงแสนน้อย อ.เชียงแสน จ.เชียงราย ที่ระบุว่าปลาติดเชื้อ
ซึ่งส่วนใหญ่ชาวบ้านที่มาก็เป็นคนลุ่มน้ำกก มีอาชีพด้านการประมงด้านการเกษตรริมแม่น้ำและบนฝั่ง การทำนา รวมถึงการประมงหาปลาด้วย
ส่วนกรณีพบปลาที่ติดเชื้อบริเวณปากแม่น้ำโขง ชาวบ้านและสมาคมก็มีความสงสัยว่าเกิด จากสาเหตุอะไร
การตรวจปลาขั้นตอนอื่นๆ เช่น การตัด ชิ้นเนื้อไปตรวจอยู่ระหว่างการประสานงาน ปลาที่ติดเชื้อพบตั้งแต่ปีที่แล้ว ปีนี้ก็ยังพบอยู่ หลังจากจะต้องเก็บตัวอย่างปลาที่ติดเชื้อไปให้ศูนย์ทางวิทยาศาสตร์พิสูจน์
นายกสมาคมแม่น้ำเพื่อชีวิต ระบุข้อเสนอของภาคประชาชน และวิชาการ ไปยังรัฐบาลเพื่อแก้ปัญหา ย้ำว่า ต้องเร่งสร้างความมั่นใจให้กับชุมชนที่ใช้น้ำเพื่อการอุปโภคบริโภค ภาคการเกษตร หน่วยงานรัฐต้องมารับรองและตรวจคุณภาพน้ำ คุณภาพดินสร้างความมั่นใจอย่างใกล้ชิดได้อย่างไร และทั่วถึง
สมเกียรติ เขื่อนเชียงสา นายกสมาคมแม่น้ำเพื่อชีวิต
สมเกียรติ เขื่อนเชียงสา นายกสมาคมแม่น้ำเพื่อชีวิต
นอกจากนี้ยังอยากให้พื้นที่ลุ่มแม่น้ำกกและแม่น้ำสาย พื้นที่ที่อยู่ในลุ่มแม่น้ำโขงเหนือ ได้มิให้มีการทำงานร่วมกัน แก้ไขสถานการณ์ปัญหา เพราะปัจจุบันปัญหาที่เกิดขึ้นในพื้นที่บริเวณนี้มีหลายเรื่อง เช่น ฝุ่นควัน น้ำท่วม ปัญหามลพิษทางน้ำ อยากให้มีนโยบายของรัฐบาล ที่จะมาช่วยทำงานให้เป็นพื้นที่ต้นแบบแก้ปัญหาในพื้นที่สภาวะวิกฤตสิ่งแวดล้อม หรือมลพิษข้ามพรมแดน
ข้อเรียกร้องของเครือข่ายฯ มีจำนวน 7 ข้อคือ
1.แต่งตั้งคณะทำงานเพื่อแก้ไขปัญหามลพิษข้ามพรมแดน โดยมีผู้แทนจากหน่วยงานรัฐที่เกี่ยวข้อง ภาคประชาชน และนักวิชาการ เพื่อหาแนวทางในการแก้ปัญหาทั้งในแหล่งกำเนิดมลพิษ ระหว่างทาง และผู้รับผลพิษ จัดตั้งศูนย์ตรวจสอบคุณภาพน้ำในลุ่มน้ำกก จังหวัดเชียงใหม่ และจังหวัดเชียงราย ภายใน 30 วัน
2. เปิดเผยและซักซ้อมมาตรการรับมืออุทกภัยลุ่มน้ำกก และลุ่มน้ำสาย อย่างเป็นระบบ มีส่วนร่วม และมีประสิทธิภาพ
3.สร้างความร่วมมือกับประเทศเมียนมา และกลุ่มกองกำลังว้า เพื่อเพิ่มจุดเก็บตัวอย่างน้ำ เพื่อตรวจสอบแหล่งที่มาของสารปนเปื้อน ตลอดลำน้ำกก น้ำสาย ทั้งพื้นที่ต้นน้ำ พื้นที่ทำเหมืองในรัฐฉาน ประเทศพม่า และพื้นที่แม่น้ำกกในประเทศไทย
4.การสร้างระบบสื่อสารสาธารณะที่โปร่ง เพื่อให้ประชาชนรับรู้ข้อมูลข่าวสารด้านคุณภาพน้ำอย่างต่อเนื่อง โดยจัดตั้งศูนย์ตรวจสอบคุณภาพน้ำจังหวัดเชียงราย
5.การขยายขอบเขตการศึกษาและวิเคราะห์ผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมข้ามพรมแดน โดยเฉพาะการใช้ประโยชน์ที่ดินที่เป็นการลุกล้ำหรือทำลายสิ่งแวดล้อม ตลอดลุ่มน้ำ
6.เปิดการเจรจา 4 ฝ่ายคือ ไทย เมียนมา กองกำลังชาติพันธุ์ที่ควบคุมพื้นที่สัมปทานเหมือง และประเทศจีน เพื่อร่วมกันหาทางออกอย่างสร้างสรรค์และรับผิดชอบ โดยมีกลไกระดับอาเชียนบวกประเทศ
7.การแต่งตั้งคณะกรรมการ คณะทำงานในทุกระดับให้มีสัดส่วนของประชาชน ผู้ได้รับผลกระทบภาคประชาสังคม
จากเครือข่ายฯ ได้ร่วมกันยื่นหนังสือถึงนายกรัฐมนตรี ผ่าน นายชิตวัน ชินอนุวัฒน์ สส.เชียงราย เขต 1 พรรคประชาชน เพื่อให้นายกรัฐมนตรี และรัฐบาล เร่งแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นโดยเร็ว โดย นายชิตวัน กล่าวว่า จะนำเรื่องปัญหาดังกล่าวเข้าหารือในสภาผู้แทนราษฏร พร้อมนำเรื่องเข้าสอบถามรัฐบาลว่าจะดำเนินการแก้ไขปัญหา
รายงาน : โกวิทย์ บุญธรรม ผู้สื่อข่าวไทยพีบีเอส ศูนย์ข่าวภาคเหนือ
อ่านข่าว : “แก้สารพิษ” แม่น้ำกก-สาย มลพิษข้ามพรมแดน ผ่านมุมมอง “กฎหมาย-ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ”