"สงคราม" ไม่เพียงนำมาซึ่งความสูญเสียต่อชีวิตมนุษย์และสัตว์ แต่ยังส่งผลกระทบต่อสิ่งมีชีวิตอื่นๆ ไมว่าจะเป็น พืชและเมล็ดพันธุ์ ที่จำเป็นในระบบห่วงโซ่อาหารอีกด้วย มีการประมาณการณ์ว่า ในช่วง 250 ปีที่ผ่านมา มีพืชทั่วโลกเกือบ 600 ชนิด ได้สูญพันธุ์ไปแล้ว และสงคราม กลางเมือง ในประเทศซีเรีย ปี 2554 สะท้อนให้ความสำคัญ ในการมีอยู่ของ "คลังเมล็ดพันธุ์สฟาลบาร์" อย่างชัดเจน หลังสงครามยุติ ในปี 2558 "ซีเรีย" คือ ประเทศแรกที่เบิกถอนเมล็ดพันธุ์จากคลัง ครั้งแรกในประวัติศาสตร์
ด้วยเหตุสงครามกลางเมืองในครั้งนั้น ได้ส่งผลกระทบต่อศูนย์วิจัย ICARDA ในเมืองอะเลปโป จึงทำให้ "ซีเรีย" ต้องเบิกถอนเมล็ดพันธุ์ที่นำมาฝากไว้ออกไปอย่างต่อเนื่องถึง 2 ครั้งในปี 2560 และปี 2562 เพื่อนำไปเพาะปลูกและสร้างคลังเมล็ดพันธุ์ขึ้นใหม่ในประเทศโมรอกโกและเลบานอน
คลังเมล็ดพันธุ์สฟาลบาร์ (Svalbard Global Seed Vault) หรือ "คลังเมล็ดพันธุ์วันสิ้นโลก" เป็นสถานที่เก็บรักษาเมล็ดพันธุ์พืชจากทั่วโลก ตั้งอยู่บนเกาะสฟาลบาร์ด ประเทศนอร์เวย์ ถือเป็นแหล่งสำรองเมล็ดพันธุ์พืช เพื่อความมั่นคงทางอาหารของโลกในอนาคต โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกรณีที่เกิดภัยพิบัติหรือเหตุการณ์ที่ไม่คาดฝัน
ปัจจุบันมีมากว่า 100 ประเทศที่ส่งเมล็ดพันธุ์มาเก็บรักษาไว้ที่คลังดังกล่าว โดยมีทีม NordGen (Nordic Genetic Resource Center) เป็นผู้รับผิดชอบภารกิจ เปิดรับฝากเพียง 3 ครั้งต่อปี หรือเก็บเพิ่มเติมในกรณีพิเศษเท่านั้น และมีเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์ในห้องนิภัยมากกว่า 1,300,000 ตัวอย่าง
และมีเมล็ดพืชจากทุกมุมโลกมากกว่า 6,300 ชนิด จัดเก็บในถุงอลูมิเนียมชนิดพิเศษที่ปิดผนึกแน่นสนิทเพื่อป้องกันอากาศและความชื้นบรรจุลงในกล่องพร้อมหมายเลขระบุชื่อผู้ฝากและตำแหน่งชั้นวาง ภายในห้องอุณหภูมิ 18 องศาเซลเซียส ซึ่งสามารถเก็บรักษาไว้ได้ถึง 100 ปี
ด้วยตระหนักถึงความสำคัญในเรื่องดังกล่าว ในปี 2568 นี้ องค์การพิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์แห่งชาติ(อพวช.)จึงจัดงานมหกรรมวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ ประจำปี 2568 ( NST Fair 2025) โดยหนึ่งในนิทรรศการหลักที่ถูกกล่าวถึงมากที่สุด คือ นิทรรศการคลังเมล็ดพันธุ์แห่งอนาคต (Mystery of Svalbard)
นายสุวรงค์ วงษ์ศิริ รักษาแทนผู้อำนวยการองค์การพิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์แห่งชาติ(อพวช.) เปิดเผยว่า นิทรรศการดังกล่าว จะมีการนำเสนอเรื่องราวของเมล็ดพันธุ์ จำลองคลังเก็บเมล็ดพันธุ์จากทั่วโลกที่นำมาฝากไว้ที่ "สฟาลบาร์" คลังเก็บรักษาภายใต้ภูเขาน้ำแข็งระดับความลึกกว่า 150 เมตร ในประเทศนอร์เวย์ ซึ่งทำหน้าที่เป็นผู้รับฝาก จัดเก็บ ดูแล ตรวจสอบเมล็ดพันธุ์แทนธนาคารเมล็ดพันธุ์จากทั่วโลก
มันฝรั่งและมันเทศที่ปลูกที่ศูนย์มันฝรั่งนานาชาติ (CIP) เมล็ดพันธุ์ของพืชหัวเหล่านี้จะถูกส่งไปเก็บที่คลังเมล็ดพันธุ์โลกสวาลบาร์ด
มันฝรั่งและมันเทศที่ปลูกที่ศูนย์มันฝรั่งนานาชาติ (CIP) เมล็ดพันธุ์ของพืชหัวเหล่านี้จะถูกส่งไปเก็บที่คลังเมล็ดพันธุ์โลกสวาลบาร์ด
และในอนาคต หากโลกต้องเผชิญวิกฤต หรือภัยพิบัติต่าง ๆ แต่ละประเทศสามารถเบิกถอนไปใช้เพาะพันธุ์ต่อได้ ซึ่งปัจจุบันมีมากกว่า 100 ประเทศ ได้ส่งเมล็ดพันธุ์มาเก็บไว้ในคลังนี้ เปรียบเหมือนตู้เซฟกลางของโลกสำหรับเก็บรักษาพันธุกรรมพืช มุ่งเน้นระบบและความปลอดภัยสูงสุด โดยทีม NordGen (Nordic Genetic Resource Center) เป็นผู้รับผิดชอบภารกิจ เปิดรับฝากเพียง 3 ครั้งต่อปี
นายสุวรงค์ กล่าวว่า คลังเมล็ดพันธุ์แห่งนี้ อยู่ภายใต้ภูเขาน้ำแข็งที่ระดับความลึกกว่า 150 เมตร มีความปลอดภัยมากที่สุดแห่งหนึ่งของโลก เนื่องจากมีอุณหภูมิหนาวเย็นตลอดทั้งปี สามารถแช่แข็งได้ แม้ไม่มีไฟฟ้า และตั้งอยู่สูงกว่าระดับน้ำทะเล อากาศแห้งความชื้นต่ำ จึงปลอดภัยจากสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลงและภัยธรรมชาติ อีกทั้งยังไกลจากพื้นที่ความขัดแย้ง
สำหรับประเทศไทย เมื่อปี 2556 สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินไปเยี่ยมชมคลังเก็บเมล็ดพันธุ์โลกสฟาลบาร์ เพื่อศึกษาสิ่งแวดล้อมและภูมิอากาศในเขตอาร์กติก ได้พระราชทานเมล็ดพันธุ์ถั่วของไทย 2 สายพันธุ์
รวมทั้งเมล็ดพันธุ์ต่าง ๆจาก 4 หน่วยงานรัฐ คือ กรมการข้าว นำฝากเมล็ดพันธุ์ข้าวของไทย จำนวน 9 ครั้ง รวม 1,611 เชื้อพันธุ์ ศูนย์วิจัยพืชไร่ชัยนาท นำฝากเมล็ดพันธุ์ทั้งหมด 3 ชนิด จำนวน 151 ตัวอย่าง ได้แก่ ถั่วเขียวผิวดำ ถั่วเขียว และถั่วพุ่ม
มูลนิธิชัยพัฒนา นำฝากเมล็ดพันธุ์ทั้งหมด 22 ชนิด จาก 31 ตัวอย่าง 19 สกุล เช่น กระเจี๊ยบขาว มันฝรั่ง พริกไทย ข้าว พืชตระกูลกะเพรา แตงและมะเขือชนิดต่างๆ และกรมวิชาการเกษตร ได้นำฝากเมล็ดพันธุ์ 15 ชนิด จำนวน 55 ตัวอย่าง 12 สกุล เช่น ถั่วลิสง ฝ้าย ผักบุ้ง ข้าวโพด ข้าวบาร์เลย์ งา และมันฝรั่ง ได้ส่งเมล็ดพันธุ์ดังกล่าวไปเก็บรักษาที่คลังเมล็ดพันธุ์โลกสฟาลบาร์ด้วย
ทั้งนี้ มหกรรมวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ ประจำปี 2568 ( NST Fair 2025) ของอวพช. จัดขึ้นระหว่างวันที่ 9-17 สิงหาคม 2568 ศูนย์ประชุมแห่งชาติสิริกิติ์ ในส่วนของนิทรรศการหลัก ที่แสดงกิจกรรมด้านวิทยา ศาสตร์และเทคโนโลยี นิทรรศการคลังเมล็ดพันธุ์แห่งอนาคต (Mystery of Svalbard) แบบ 360 องศา ผ่านแว่น VR
และยังมีกิจกรรมเมล็ดพันธุ์บำบัด Hot Seeds Therapy รวมทั้งกิจ กรรมอื่น ๆ อีกมากมาย ซึ่งเป็นความรู้ที่น่าสนใจสำหรับประชาชน นักเรียน นักศึกษาด้วย
อ่านข่าว : ห่วงใย ใส่ใจกัน ชวนเช็กลิสต์สัญญาณ "มะเร็งรังไข่"
หาคำตอบ ตรวจหา "สารเสพติด" จาก "เลือด-ปัสสาวะ-เส้นผม" ต่างกันอย่างไร