ลองนึกภาพตับของเราเป็นโรงงานใหญ่ที่ทำงานหนักทุกวัน กรองสารพิษ สร้างพลังงาน และจัดการไขมันในร่างกาย แต่ถ้าโรงงานนี้เต็มไปด้วยกองไขมัน ? สิ่งที่เกิดขึ้นตามมา คือ ไขมันพอกตับ หรือ Fatty Liver Disease โรคที่กำลังกลายเป็นปัญหาสุขภาพอันดับต้น ๆ ของคนไทย โดยเฉพาะในยุคที่ของหวาน ขนมทอด และน้ำอัดลมครองโต๊ะอาหาร
ไขมันพอกตับคืออะไร ?
ไขมันพอกตับ คือ ภาวะที่มีไขมันสะสมในเซลล์ตับมากเกินไป โดยทั่วไปถ้าไขมันเกินร้อยละ 5-10 ของน้ำหนักตับ ถือว่าเข้าข่ายแล้ว ไขมันส่วนใหญ่เป็นไตรกลีเซอไรด์ (Triglycerides) ที่มาจากอาหารหรือการเผาผลาญผิดปกติ โรคนี้แบ่งเป็น 2 ประเภทหลัก ได้แก่
- NAFLD (Non-Alcoholic Fatty Liver Disease) ไขมันพอกตับที่ไม่เกี่ยวข้องกับแอลกอฮอล์ พบบ่อยในคนอ้วน ผู้ป่วยเบาหวาน หรือมีไขมันในเลือดสูง
- AFLD (Alcoholic Fatty Liver Disease) เกิดจากการดื่มแอลกอฮอล์หนักและต่อเนื่อง
น่าตกใจที่ 1 ใน 3 ของคนไทย มีภาวะนี้ และหลายคนไม่รู้ตัว เพราะไม่มีอาการในระยะแรก
ภาพประกอบข่าว
ภาพประกอบข่าว
สาเหตุใด ? ตัวการแฝงในชีวิตประจำวัน
ไขมันพอกตับไม่ได้เกิดจากแอลกอฮอล์อย่างเดียว แต่พฤติกรรมการกินและการใช้ชีวิตคือตัวการใหญ่ด้วย เช่น
- การกินหวาน กินมันเกินพอดี น้ำตาลฟรุกโตสในน้ำอัดลม ขนมหวาน หรือผลไม้หวานจัด เช่น มะม่วงสุก ทุเรียน ถูกตับเปลี่ยนเป็นไขมันสะสม
- อ้วนลงพุง ไขมันหน้าท้องสัมพันธ์กับการสะสมไขมันในตับ โดยเฉพาะคนที่มีดัชนีมวลกาย (BMI) เกิน 25 หรือรอบเอวเกิน 90 ซม. (ชาย) และ 80 ซม. (หญิง)
- ไม่ยอมออกกำลังกาย การนั่งนาน ๆ หรือขาดกิจกรรมทางกายทำให้ร่างกายเผาผลาญไขมันได้น้อย
- โรคเรื้อรัง เบาหวาน ไขมันในเลือดสูง ความดันโลหิตสูง หรือภาวะดื้ออินซูลิน เพิ่มความเสี่ยงถึงร้อยละ 60
- ยาและสารพิษ ยาสเตียรอยด์ ปฏิชีวนะบางชนิด หรืออาหารเสริมที่ไม่มี อย. อาจทำร้ายตับ
- พันธุกรรม บางคนมียีนที่ทำให้ตับสะสมไขมันง่ายขึ้น
- การกินดึกหรือนอนไม่เป็นเวลา รบกวนนาฬิกาชีวภาพของตับ เพิ่มความเสี่ยงให้ไขมันพอกตับ
ภาพประกอบข่าว
ภาพประกอบข่าว
4 ระยะ ภัยเงียบ "ไขมันพอกตับ"
ไขมันพอกตับมักไม่มีอาการในระยะแรก จึงถูกเรียกว่าภัยเงียบ ผู้ป่วยส่วนใหญ่ตรวจเจอจากการตรวจสุขภาพประจำปี เมื่อค่าตับ (AST, ALT) ผิดปกติ หรือเห็นตับโตจากอัลตราซาวด์ บางรายอาจมีอาการไม่ชัดเจน เช่น
- อ่อนเพลียเรื้อรัง
- คลื่นไส้เล็กน้อย
- ปวดหน่วงใต้ชายโครงขวา
- คันผิวหนัง (จากน้ำดีคั่ง)
ถ้าปล่อยไว้นาน อาจเข้าสู่ 4 ระยะของโรค
ระยะ 1 ไขมันสะสมแต่ยังไม่รุนแรง ไขมันเริ่มสะสมในเซลล์ตับเกินร้อยละ 5-10 โดยไม่มีอาการหรือการอักเสบ มักตรวจพบจากการตรวจสุขภาพ และสามารถย้อนกลับได้ด้วยการปรับอาหารและออกกำลังกาย
ระยะ 2 ตับเริ่มอักเสบ (NASH) ตับอักเสบจากไขมันสะสม (Non-Alcoholic Steatohepatitis) อาจมีอาการอ่อนเพลียหรือปวดชายโครงขวา ยังรักษาได้ด้วยการเปลี่ยนไลฟ์สไตล์ แต่หากปล่อยไว้จะรุนแรงขึ้น
ระยะ 3 มีพังผืดในตับ (Fibrosis) เกิดพังผืดหรือแผลเป็นในตับจากการอักเสบต่อเนื่อง ทำให้ตับทำงานแย่ลง การรักษายากขึ้น และอาจต้องใช้ยาควบคู่กับการปรับพฤติกรรม
ระยะ 4 ตับแข็ง (Cirrhosis) หรือมะเร็งตับ ตับเสียหายถาวร มีพังผืดหนาแน่นหรือตับแข็ง อาจนำไปสู่มะเร็งตับ ต้องรักษาด้วยยา การผ่าตัด หรือเปลี่ยนตับ และมีความเสี่ยงเสียชีวิตสูง
ภาพประกอบข่าว
ภาพประกอบข่าว
ระยะ 1-2 ยังย้อนกลับได้ แต่ถ้าถึงระยะ 3-4 การรักษาจะยากและอาจถึงขั้นเปลี่ยนตับ
รู้ก่อนรักษา เปลี่ยนตับพังกลับมาปังได้
การตรวจสุขภาพประจำปีสำคัญมาก โดยเฉพาะคนที่มีความเสี่ยง แพทย์มักใช้วิธีต่อไปนี้ตรวจหาไขมันพอกตับ
- เจาะเลือด ดูค่าเอนไซม์ตับ (AST, ALT) และระดับไขมันในเลือด
- อัลตราซาวด์ เห็นภาพไขมันในตับ
- FibroScan วัดความแข็งและไขมันในตับด้วยคลื่นเสียง ไม่ต้องผ่าตัด
- เจาะชิ้นเนื้อตับ ใช้ในกรณีรุนแรงเพื่อยืนยันการอักเสบหรือพังผืด
ข่าวดีคือ ไขมันพอกตับระยะแรกสามารถหายได้โดยไม่ต้องพึ่งยา ด้วยการปรับไลฟ์สไตล์
- ควบคุมอาหาร โดยกินให้สมดุล เลือกข้าวกล้อง ขนมปังโฮลวีต ปลา อกไก่ เต้าหู้ ผักใบเขียว และผลไม้ที่มีน้ำตาลต่ำ เช่น ฝรั่ง กีวี
- ลดหวาน มัน ทอด หลีกเลี่ยงน้ำอัดลม ขนมหวาน ข้าวขาว และของทอด เพราะน้ำตาลและไขมันทรานส์เป็นตัวการหลัก
- กินช้า ๆ การกินเร็วเกินไปเพิ่มความเสี่ยงไขมันพอกตับ
- อาหารดีต่อตับ กาแฟดำ (ไม่ใส่น้ำตาล) ชาเขียว และอาหารที่มีโอเมกา-3 เช่น ปลาแซลมอน ช่วยลดไขมันในตับ
- ลดน้ำหนัก ร้อยละ 5-10 ของน้ำหนักตัวช่วยลดไขมันในตับได้ชัดเจน ทำช้า ๆ อย่าหักโหม
- ออกกำลังกายอย่างน้อย 45 นาที 3-4 ครั้ง/สัปดาห์ เช่น เดินเร็ว ว่ายน้ำ หรือโยคะ เน้นเผาผลาญไขมันหน้าท้อง
- เลิกแอลกอฮอล์ ผู้ชายดื่มไม่เกิน 2-3 แก้ว/วัน ผู้หญิง 1-2 แก้ว/วัน หรือเลิกเลยยิ่งดี
- นอนให้เป็นเวลา 7-8 ชั่วโมง/คืน และหลีกเลี่ยงกินดึกเพื่อให้ตับได้พัก
- หลีกเลี่ยงยาไม่จำเป็น ควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้ยาหรืออาหารเสริม
ภาพประกอบข่าว
ภาพประกอบข่าว
ในบางกรณี แพทย์อาจให้ยาควบคุมเบาหวานหรือไขมันในเลือด แต่ไม่มียายี่ห้อใดรักษาไขมันพอกตับโดยตรง การปรับพฤติกรรมคือหัวใจสำคัญ
เคล็ดลับจากนักโภชนาการ ให้ข้อมูลว่า เพื่อป้องกันความเสี่ยงไขมันพอกตับ ลองทำเมนูสุขภาพ เช่น สลัดอกไก่ย่างกับน้ำมันมะกอก, ข้าวกล้องผัดผัก, ปลานึ่งสมุนไพร, ถั่วอัลมอนด์อบ (ไม่ใส่เกลือ) หรือผลไม้สด
ไขมันพอกตับอาจดูไม่ร้ายแรง แต่ถ้าปล่อยไว้อาจนำไปสู่ ตับแข็ง หรือ มะเร็งตับ ซึ่งรักษายากและค่าใช้จ่ายสูง การดูแลตับตั้งแต่วันนี้เหมือนลงทุนเพื่อสุขภาพระยะยาว ไม่วาคุณจะอายุ 20 หรือ 60 การเปลี่ยนเล็ก ๆ เช่น ลดน้ำหวาน หรือเดินวันละ 30 นาที สามารถเปลี่ยนตับพังให้เป็นตับปังได้
ที่มา : โรงพยาบาลศิครินทร์, สมาคมโรคตับแห่งประเทศไทย, โรงพยาบาลรามาธิบดี, Eatwellconcept.com
อ่านข่าวอื่น :