“ถ้าไม่มีใครดู ฉันจะดูเอง” พระดำรัส “สมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง” พลิกฟื้นโขน

ตามกำหนดในวันที่ 6 พฤศจิกายน - 8 ธันวาคมนี้ โขนมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ จะแสดงในตอน "สัตยาพาลี" ซึ่งถือเป็นตอนสุดท้ายที่เตรียมพร้อมสู่สายตาประชาชน ก่อนสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ผู้ทรงอุปถัมภ์โขน เสด็จสวรรคต #ไทยบันเทิง น้อมสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณอันหาที่สุดมิได้ ขอย้อนรำลึกถึงคุณูปการ และต้นทาง "โขนพระราชทาน" ที่กลายเป็นความภาคภูมิใจปัจจุบัน

ต้นธารแห่งการรักนาฏศิลป์-ดนตรีไทย

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงสนพระราชหฤทัยในดนตรีมาตั้งแต่ทรวพระเยาว์ ทรงเรียนเปียโนอย่างจริงจังถึงขั้นที่จะเป็นนักเปียโนอาชีพ แต่ก็ทรงสนพระราชหฤทัยในดนตรีไทยเช่นกัน โดยทรงโปรดเพลงไทยเดิมโดยเฉพาะ "เพลงลาวดวงเดือน" พระนิพนธ์สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเพ็ญพัฒนศักดิ์ กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม

นอกจากนี้ สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงเล่าถึงความโปรดปรานด้านศิลปวัฒนธรรมของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ไว้ในหนังสือ "สมเด็จแม่กับการศึกษา" ว่า "...เมื่อข้าพเจ้าอายุได้ 6-7 ขวบ สมเด็จแม่ทรงสอนให้อ่านหนังสือวรรณคดีต่าง ๆ จำได้ว่าง่ายและสนุกเหมาะสำหรับการเริ่มต้นก็คือเรื่องพระอภัยมณี ต่อด้วยเรื่องอื่น ๆ ได้แก่ อิเหนา และรามเกียรติ์..."

"โขน" ฟื้นคืนด้วยพระบารมี

การอนุรักษ์โขนเป็นหนึ่งในพระราชกรณียกิจที่สำคัญของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เดิมกรมศิลปากรได้จัดการแสดงถวายในโอกาสที่ทรงรับรองพระราชอาคันตุกะอย่างเป็นทางการ ต่อมาเมื่อความทราบฝ่าละอองธุลีพระบาท ว่า "โขน" ซบเซาลง จึงมีพระราชเสาวนีย์ "ถ้าไม่มีใครดู ฉันจะดูเอง" ให้กรมศิลปากรจัดการแสดงถวายทอดพระเนตร ในโอกาสที่ทรงแปรพระราชฐานไปประทับ ณ จังหวัดหนองคาย เมื่อวันที่ 27 พฤศจิกายน พ.ศ. 2546 โดยการแสดงครั้งนั้นเป็นตอน "นิ้วเพชร" และ "พระรามรบทศกัณฐ์" ซึ่งนับเป็นครั้งแรกที่โปรดเกล้าฯ ให้กรมศิลปากรจัดแสดงโขนถวายทอดพระเนตรเป็นการส่วนพระองค์ นอกจากรับสั่งชมเชยว่าการแสดงงดงาม ยังพระราชทานพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ 300,000 บาท ให้กรมศิลปากรนำไปปรับปรุงเครื่องแต่งกาย ด้วยทรงเห็นว่าควรอนุรักษ์ลวดลายปักให้ประณีต

โขนพระราชทานแห่งความภูมิใจ

จากนั้นทรงให้การสนับสนุนโขนเรื่อยมา และในปี พ.ศ. 2550 จึงมีการแสดงโขนโดยมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง อย่างเป็นทางการเป็นครั้งแรก ในตอน "พรหมมาศ" เป็นที่มาของคำว่า "โขนพระราชทาน" และได้รับเสียงตอบรับเป็นอย่างดี มีกระแสนิยมล้นหลามทั้งคนรุ่นใหญ่และคนรุ่นใหม่ โดยปัจจุบันมีเยาวชนจำนวนมาก เข้ามาออดิชั่นเพื่อร่วมแสดงในโขนศิลปาชีพ นี่จึงไม่เพียงเป็นการปลุกการรับชม แต่ยังฟื้นคืนชีวิตของศิลปะการแสดงชั้นสูงของไทยให้ยังมีคนสนใจสานต่อ

ปัจจุบันโขนศิลปาชีพแสดงในตอนต่าง ๆ มาแล้ว ได้แก่ "พรหมมาศ" จัดแสดงปี พ.ศ. 2550 และ พ.ศ. 2552 "นางลอย" จัดแสดงปี พ.ศ. 2553 "ศึกมัยราพณ์" จัดแสดงปี พ.ศ. 2554 "จองถนน" จัดแสดงปี พ.ศ. 2555 "โมกขศักดิ์" จัดแสดงปี พ.ศ. 2556 "พิเภกสวามิภักดิ์" จัดแสดงปี พ.ศ. 2561 "พระจักราวตาร" จัดแสดงปี พ.ศ. 2567 และในปีนี้ พ.ศ. 2568 กำลังเตรียมจัดแสดงตอน "สัตยาพาลี"

ภาพ : โปรดเกล้าฯ ให้เหล่านาฎศิลปินเข้าเฝ้าฯ (ที่มา : หนังสือรัตนราชินีศรีประเทศ)

อ่านข่าว : พระราชกรณียกิจ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

พระราชประวัติ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

นายกฯประชุม ครม. เตรียมงานพระราชพิธี