โพธาราม...หนึ่งจานผัดไทย กับเรื่องเล่าทั้งเมือง

ลองนึกภาพ “จานผัดไทย” ที่คุณคุ้นเคย... เส้นเหนียวนุ่ม เต้าหู้หั่นเต๋าทอดกรอบ กุ้งแม่น้ำเนื้อหวานแน่น ผัดคลุกเคล้ากับซอสผัดไทยรสเปรี้ยวหวานพอดี ใส่ไชโป๊สับเพิ่มมิติของรสชาติ แล้วโรยหน้าด้วยถั่วงอกขาวอวบกรุบกรอบกับใบกุยช่ายหอมเขียว…

รู้ไหมว่า “หนึ่งจาน” นี้ แทบทุกวัตถุดิบ มาจากเมืองเดียวกัน โพธาราม จังหวัดราชบุรี เมืองเล็กที่ดูเงียบ ๆ แต่ซ่อนสมบัติล้ำค่าทางวัฒนธรรมอาหารไว้เพียบ!

ถอดรหัสวัตถุดิบ จานเดียวเล่าได้ทั้งเมือง

โพธารามไม่ใช่แค่เมืองผ่านของคนจะไปสวนผึ้งหรือราชบุรีในภาพจำ แต่สำหรับนักเดินทางผู้ชอบชิม เมืองนี้คือ คลังวัตถุดิบสด ๆ ที่ถูกเล่าผ่านครัวอย่างซื่อ ๆ และจริงใจ

• เต้าหู้แผ่นโพธาราม: จุดเริ่มต้นของรสชาติที่ยืนยาว
ก่อนที่เต้าหู้จะถูกนำไปต้มซีอิ๊วจนกลายเป็น เต้าหู้ดำ อันเป็นเอกลักษณ์ของโพธาราม มันต้องเริ่มต้นจาก “เต้าหู้ขาว” ที่ผลิตขึ้นอย่างพิถีพิถันในโรงเต้าหู้ที่นี่ ซึ่งบางแห่งดำเนินกิจการมานานหลายสิบปี และยังใช้สูตรโบราณที่ถูกถ่ายทอดผ่าน “ปากต่อปาก”

โรงงานเต้าหู้โพธารามไม่ได้ใหญ่โตหรูหราเหมือนโรงงานอุตสาหกรรม แต่มันอบอุ่นในแบบโรงครัวขนาดใหญ่ที่ “ทุกเสียงล้วนมีความทรงจำ”สิ่งที่น่าทึ่งคือ ถั่วเหลืองที่ใช้เป็น “สายพันธุ์เฉพาะ” ที่เลือกจากความหอม เนื้อแน่น และน้ำมันธรรมชาติในตัวไม่ใช่แค่เลือกเอาราคาถูก กระบวนการผลิตยังอิงกับสภาพอากาศและอุณหภูมิในแต่ละวัน เช่น วันไหนอากาศเย็น น้ำจับตัวช้าก็ต้องเร่งไฟเพิ่มขึ้นหน่อย ถ้าวันไหนแดดแรง เต้าหู้ที่พักไว้จะแน่นกว่าเดิมเล็กน้อย

และที่สำคัญคือ “มือ” ของคนทำ ซึ่งเป็นเครื่องมือที่แม่นยำที่สุด เพราะพวกเขารู้ว่าเต้าหู้ที่ดีต้อง “นุ่มแต่ไม่ยุ่ย เด้งแต่ไม่กระด้าง” เป็นสัมผัสที่ไม่มีเครื่องจักรไหนวัดค่าได้

ที่นี่...เต้าหู้คือหัตถกรรม ไม่ใช่สินค้าอุตสาหกรรม

โรงงานเล็ก ๆ เหล่านี้จึงไม่ใช่แค่แหล่งวัตถุดิบ แต่คือ ฐานรากของภูมิปัญญาอาหารโพธาราม ที่ยังหายใจอยู่ในทุกแผ่นเต้าหู้

• เต้าหู้ดำ เอกลักษณ์ของโพธารามที่หาไม่ได้ง่าย ๆ ที่ไหนในไทย
เต้าหู้ชนิดนี้ผ่านกระบวนการหมักด้วยน้ำซอสสูตรลับที่ผสมซีอิ๊วดำเข้มข้น น้ำตาลอ้อย และสมุนไพรจีน หั่นเป็นชิ้นเล็กหรือเต๋าแล้วทอดจนผิวกรอบในขณะที่เนื้อในยังนุ่มหอม มักกินกับข้าวต้มร้อน ๆ หรือเอามาทำยำก็นัวไม่เบา และสิ่งที่น่าทึ่งที่สุดคือ เต้าหู้ดำนี้ ไม่ได้ผลิตในโรงงานใหญ่โต แถมยังปรุงด้วยมือของครอบครัวเล็ก ๆ ที่สืบทอดสูตรกันมา รุ่นต่อรุ่น

• ไชโป๊ (หัวไชเท้าดอง) ดองอย่างมีศิลปะและวิทยาการ
หลายคนอาจคิดว่าดองไชโป๊ไม่ใช่เรื่องยาก แต่จริง ๆ แล้วการทำไชโป๊ให้อร่อย ต้องอาศัยเทคนิคที่ละเอียดลึกซึ้ง เริ่มจากการเลือกหัวไชเท้าพันธุ์ดีในฤดูที่เหมาะสม จากนั้นหั่น ตากแดด เคล้าด้วยเกลือ น้ำตาล และเคล็ดลับเล็ก ๆ ของแต่ละบ้าน บางบ้านดองไชโป๊มา 4 รุ่นแล้ว จนสามารถควบคุมรส เปรี้ยว เค็ม หวาน ให้ออกมาเหมือนเดิมได้ทุกล็อตด้วยเทคโนโลยีควบคุมคุณภาพสมัยใหม่ นี่ไม่ใช่แค่การถนอมอาหาร แต่คือ การรักษาอัตลักษณ์รสชาติของครอบครัว

• ถั่วงอกโพธาราม จากของแนมธรรมดา สู่ของดีมีแบรนด์
ใครจะคิดว่า “ถั่วงอก” ที่เราเจอในชามก๋วยเตี๋ยวธรรมดา ๆ จะมีที่มาที่ไม่ธรรมดาจากชุมชนในโพธาราม หนึ่งในแหล่งปลูกถั่วงอกแบบโบราณที่ยังใช้ “ถังไม้-ฟางข้าว” และการรดน้ำด้วยมือ ที่ไม่ใช่แค่เท่ แต่ยังทำให้ถั่วงอกมีเอกลักษณ์เฉพาะตัว ถั่วงอกที่นี่ “อวบ ขาว กรอบ ไม่มีกลิ่นเขียว” และปลูกแบบไม่ใช้สารเร่ง ไม่ผ่านแสงแดดตรง ทำให้ได้รสชาติหวานนวลแบบธรรมชาติที่ใครได้ลองก็ต้องร้องว้าว

สิ่งที่น่าทึ่งคือ เทคนิคเหล่านี้ไม่ได้มาจากหนังสือหรือสูตรสำเร็จ แต่มาจาก “ความรู้ในมือแม่ค้า” ที่ปลูกถั่วงอกกันมาตั้งแต่รุ่นยาย รุ่นย่า จนกลายเป็น วิชาทางบ้านที่ไม่สอนในมหาวิทยาลัย และตอนนี้กำลังถ่ายทอดสู่รุ่นใหม่ที่อยากกลับบ้านมาสานต่อธุรกิจถั่วงอกในรูปแบบคลีนและครีเอทีฟ บางเจ้าเริ่มพัฒนา "ถั่วงอกออร์แกนิก" สำหรับตลาดสุขภาพ บางเจ้าเปิดบ้านเป็น “โฮมทัวร์” ให้คนเมืองมาเรียนรู้การปลูกถั่วงอกแบบดั้งเดิม ทั้งหมดนี้กำลังเปลี่ยนภาพถั่วงอกจากของแนมธรรมดา ให้กลายเป็น ของดีมีแบรนด์จากโพธาราม ที่มีรากวัฒนธรรมลึกมากกว่าที่คิด

• เส้นก๋วยเตี๋ยว
หลายคนไม่รู้ว่า โพธารามมีโรงทำเส้นก๋วยเตี๋ยวเล็ก ๆ ที่ทำเส้นด้วยมือแบบโบราณ ใช้ข้าวเจ้าคัดพิเศษ แช่น้ำข้ามคืน บดเองด้วยเครื่องโม่หิน แล้วนึ่งออกมาเป็นแผ่นตัดเส้น เส้นที่ได้จะเหนียวนุ่มพิเศษและไม่เละง่าย

รุ่นคุณปู่เริ่มจากโรงสีข้าว ต่อมารุ่นลูกชายขยับมาเป็นโรงเส้น และรุ่นหลานเริ่มออกแบบบรรจุภัณฑ์สวย ๆ ส่งขายตามคาเฟ่และร้านอาหารในเมือง นี่แหละคือวิวัฒนาการที่มีชีวิตของอาหารท้องถิ่น

อาหารคือสายใยของครอบครัว

โพธารามไม่ได้มีแค่วัตถุดิบดี ๆ แต่มี เรื่องเล่าของคนทำ ที่ยืนอยู่หลังครัวมากกว่า 40-50 ปี บางบ้านทำเต้าหู้กันมา 3 รุ่น บางร้านไชโป๊มีสูตรที่เริ่มจากอากงชาวจีนโพ้นทะเลที่มาปักหลักตั้งแต่ยุค ร.6
การถ่ายทอด “สูตร” ที่ว่านี้ไม่ใช่แค่เทคนิคการหมักหรืออุณหภูมิในการตากแดด แต่มันคือการส่งต่อ จังหวะของมือ ความอดทนของใจ และ ความรักในรสชาติของบ้านเกิด

จะมีกี่เมืองในประเทศไทยที่คุณสามารถเดินเข้าไปในซอยหนึ่ง แล้วเจอบ้านทำไชโป๊ เดินต่ออีกนิด เจอโรงเส้น เดินไปอีกฝั่ง เจอครอบครัวทำเต้าหู้ดำ เลี้ยวไปอีกนิดเจอโรงงานเต้าหู้ แล้วตอนเย็นก็ไปนั่งร้านเล็ก ๆ ที่เอาวัตถุดิบทั้งหมดมารวมใน “ผัดไทย” จานเดียว

นี่ไม่ใช่เมืองแฟนซี แต่นี่คือ เมืองที่มีวัตถุดิบและความรู้เรื่องการกินฝังอยู่ในสายเลือด

คาเฟ่กลางสวน / ร้านลับริมคลอง / เชฟรุ่นใหม่...ก็เป็นลูกหลานคนโพธาราม

โพธารามยังเต็มไปด้วยร้านอาหารพื้นบ้าน ร้านอาหารฟิวชัน ตลาดนัดริมเขื่อนที่มีอาหารการกินสารพัดรส และคาเฟ่เก๋ ๆ ที่ซ่อนตัวอยู่ในซอย ริมน้ำ หรือกลางทุ่ง มีทั้งเชฟรุ่นใหม่ที่กลับมาเปิดร้านในบ้านเกิด ใช้วัตถุดิบของอาม่า กับเชฟท้องถิ่นที่ประยุกต์เมนูท้องถิ่นเป็นอาหารฟิวชัน บางร้านทำ พิซซ่าหน้าผัดไทย บางร้านทำ ผัดไทยเต้าหู้ดำ หรือแม้แต่ ราวีโอลีไชโป๊หวาน ฟังดูบ้าบอ? แต่กินจริงแล้วอร่อยแบบต้องร้องว้าว! และทั้งหมดนี้มีใน Cook Culture

หากคุณเริ่มสงสัยว่า คนโพธารามเขาทำอาหารกันยังไง ทำไมวัตถุดิบถึง “มีชีวิต” ขนาดนั้น ? ชวนคุณเปิดรายการ Cook Culture Season5 EP 7: Photharam Enchanting ตอน ขับเสน่ห์ท้องถิ่น ด้วยวัตถุดิบโพธาราม

ใน EP นี้ คุณจะได้เห็นภาพชัด ๆ ทั้งเต้าหู้ดำที่กำลังเคี่ยวในหม้อใหญ่ แป้งเกี๊ยวที่กลายเป็นราวีโอลี ไชโป๊ที่ถูกถ่ายทอดและยกระดับมาอยู่ในจานอาหารจานหรูด้วยวัตถุดิบโพธาราม และเมนูสร้างสรรค์อย่าง พิซซ่าผัดไทยโพธาราม ที่เชื่อมอดีตสู่ปัจจุบันได้อย่างน่าทึ่งและรสชาติที่ลงตัว

เพราะอาหารไม่ใช่แค่สิ่งที่เรากิน แต่อาหารคือเรื่องเล่าที่รอให้เราลงมือฟัง

หากคุณสนใจเรื่องราวของแหล่งวัตถุดิบในจานผัดไทยในมุมที่ลึกซึ้งและ “อร่อยกว่าเดิม” ขอแนะนำ โพธาราม ราชบุรี ลองนั่งรถไฟไปแวะชิม สักครั้ง ก่อนจะกินคำต่อไป...อยากชวนลองตั้งคำถามกับตัวเองว่า