“ศิลป์ พีระศรี” อาจารย์ฝรั่งผู้รังสรรค์เส้นบรรจบของงานศิลปะไทยในแบบตะวันตก

ในยุคสมัยที่งานศิลป์ไทยยังคงยึดติดอยู่ในขนบธรรมเนียมดั้งเดิมตามแบบโบราณ มีบุคคลสำคัญท่านหนึ่งที่เป็นดั่งบุรุษผู้หล่อหลอมความสวยงามที่แตกต่างระหว่างศิลปะไทยและศิลปะตะวันตก ให้กลายเป็นหัวใจของงานศิลปะไทยสมัยใหม่ เขาผู้มาจากแดนไกลได้มองศิลปะไทยด้วยสายตาแบบชาวตะวันตกและยกระดับศิลปะไทยไปสู่สมัยใหม่ได้อย่างไร ? มาย้อนทำความรู้จัก “ศิลป์ พีระศรี” ศิลปินชาวอิตาเลียน ผู้เป็น “บิดาแห่งศิลปะร่วมสมัยไทย” ไปด้วยกัน

จาก “Corrado Feroci” สู่ “ศิลป์ พีระศรี”

“ศาสตราจารย์ ศิลป์ พีระศรี” บิดาแห่งศิลปะร่วมสมัยไทย ผู้วางรากฐานศิลปากร เจ้าของวาทะ “ศิลปะยืนยาว ชีวิตสั้น (Ars longa, Vita brevis)” เดิมชื่อ “คอร์ราโด เฟโรชี (Corrado Feroci)” เป็นชาวอิตาเลียน เกิดเมื่อวันที่ 15 กันยายน 2435 ในเขตซานโจวานนี (San Giovanni) เมืองฟลอเรนซ์ ประเทศอิตาลี

ศาสตราจารย์คอร์ราโด รับราชการเป็นช่างปั้นประจำกรมศิลปากร กระทรวงวัง เมื่อวันที่ 14 มกราคม 2466 ขณะมีอายุได้ 32 ปี และได้รับการแต่งตั้งให้เป็นอาจารย์สอนวิชาช่างปั้นหล่อ แผนกศิลปากรสถานแห่งราชบัณฑิตยสภา ในปี 2469

ในปี 2485 อธิบดีกรมศิลปากรดำเนินการปรับปรุงหลักสูตรและตราพระราชบัญญัติ ยกฐานะ “โรงเรียนศิลปากร” ขึ้นเป็น “มหาวิทยาลัยศิลปากร” เมื่อวันที่ 12 ตุลาคม 2486 โดยจัดตั้งคณะจิตรกรรมและประติมากรรม ขึ้นเป็นคณะวิชาแรก ซึ่งศาสตราจารย์คอร์ราโด ก็ได้ดำรงตำแหน่งคณบดีคนแรกของคณะ ควบคู่ไปกับตำแหน่งอาจารย์ผู้สอนอีกด้วย ทำให้ท่านถือเป็นหนึ่งในผู้วางรากฐานให้กับมหาวิทยาลัยศิลปากร

ในสมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 (ปี 2485) ประเทศอิตาลี ยอมจำนนต่อฝ่ายสัมพันธมิตร ชาวอิตาลีในประเทศไทยจึงตกอยู่ภายใต้การควบคุมตัวของญี่ปุ่น รัฐบาลไทยขอควบคุมตัวศาสตราจารย์คอร์ราโด เอาไว้เอง เพื่อคุ้มครองท่านและไม่ให้เป็นเชลยศึก โดยได้มีการดำเนินขอโอนสัญชาติจากสัญชาติอิตาลีมาเป็นสัญชาติไทย และเปลี่ยนชื่อจาก “คอร์ราโด เฟโรชี” มาเป็น “ศิลป์ พีระศรี” นับแต่นั้นเป็นต้นมา

ท่านได้อุทิศชีวิตให้กับวงการศิลปะไทย และเป็นผู้สร้างสรรค์ผลงานที่เราคุ้นเคยกันดี เช่น อนุสาวรีย์ปฐมบรมราชานุสรณ์ปฐมกษัตริย์แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ เชิงสะพานพุทธฯ กทม. อนุสาวรีย์ท้าวสุรนารี จ.นครราชสีมา อนุสาวรีย์ประชาธิปไตย ถนนราชดำเนิน กทม. พระบรมราชานุสรณ์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว สวนลุมพินี กทม. อนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิ กทม. พระศรีศากยะทศพลญาณ ประธานพุทธมณฑลสุทรรศน์ พุทธมณฑล จ.นครปฐม

“ศาสตราจารย์ ศิลป์ พีระศรี” เสียชีวิตเมื่อวันที่ 14 พฤษภาคม 2505 ด้วยภาวะหัวใจล้มเหลวหลังจากการผ่าตัดมะเร็งลำไส้ ณ โรงพยาบาลศิริราช ขณะมีอายุได้ 70 ปี

“ศิลป์ พีระศรี” ผู้อยู่เบื้องหลังงานสร้างอนุสาวรีย์สำคัญของไทย

ชื่อของอาจารย์ฝรั่ง “ศิลป์ พีระศรี” อาจจะคุ้นหู แต่หลายคนก็อาจจะนึกไม่ถึงว่าอนุสาวรีย์ที่เราคุ้นตาก็เป็นผลงานของท่านด้วยเหมือนกัน เหล่านี้คืองานศิลป์ที่ท่านได้ฝากเอาไว้ให้เป็นสมบัติของชาติไทย

“อนุสาวรีย์พระปฐมบรมราชานุสรณ์” เชิงสะพานพุทธ กทม. พระบรมราชานุสาวรีย์รัชกาลที่ 1 ปฐมกษัตริย์แห่งราชวงจักรี สร้างในโอกาสฉลองกรุงรัตนโกสินทร์ครบ 150 ปี (ปี 2475) ปั้นแบบและควบคุมการหล่อ โดย อ.ศิลป์ พีระศรี
“อนุสาวรีย์ท้าวสุรนารี” จ.นครราชสีมา อนุสรณ์ความกล้าหาญของวีรสตรี “ท้าวสุรนารี (คุณหญิงโม)” เมื่อครั้งปราบกบฏเวียงจันทน์ ปี 2369 ปั้นแบบและควบคุมการหล่อ โดย อ.ศิลป์ พีระศรี
“อนุสาวรีย์ประชาธิปไตย” ถนนราชดำเนิน กทม. ที่ระลึกถึงการเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ เป็นระบอบประชาธิปไตย เมื่อปี 2475 ปั้นแบบและควบคุมงานก่อสร้าง โดย อ.ศิลป์ พีระศรี
“อนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิ” ถนนราชวิถี กทม. อนุสรณ์เพื่อเทิดทูนวีรกรรมของทหาร ตำรวจและพลเรือน ในสงครามอินโดจีน ปั้นแบบและควบคุมงานก่อสร้าง โดย อ.ศิลป์ พีระศรี
“พระบรมราชานุสาวรีย์ รัชกาลที่ 6” สวนลุมพินี กทม. อนุสรณ์แห่งความจงรักภักดีของประชาชน ปั้นแบบและควบคุมงานก่อสร้าง โดย อ.ศิลป์ พีระศรี
“พระบรมราชานุสาวรีย์สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช” วงเวียนใหญ่ กทม. อนุสรณ์เทิดพระเกียรติพระมหากษัตริย์แห่งกรุงธนบุรี ปั้นแบบและควบคุมงานก่อสร้าง โดย อ.ศิลป์ พีระศรี
“พระบรมราชานุสรณ์ดอนเจดีย์” จ.สุพรรณบุรี พระบรมราชานุสรณ์สมเด็จพระนเรศวรมหาราช เพื่อรำลึกถึงชัยชนะในสงครามยุทธหัตถีกับพระมหาอุปราชาของพม่า (มกราคม 2135) ปั้นแบบและควบคุมงานก่อสร้าง โดย อ.ศิลป์ พีระศรี
“พระศรีศากยะทศพลญาณ ประธานพุทธมณฑลสุทรรศน์” จ.นครปฐม พุทธานุสรณียสถาน ที่พระพุทธศาสนาเจริญรุ่งเรืองครบ 2,500 ปี ปั้นแบบและควบคุมงานก่อสร้าง โดย อ.ศิลป์ พีระศรี

“ศิลป์ พีระศรี” กับความท้าทายของ “คนแปลกหน้า” สู่ผู้ให้ “ปรัชญาชีวิต”

ไม่ง่ายเลยที่อาจารย์ฝรั่ง “ศิลป์ พีระศรี” ศิลปินชาวอิตาเลียน จะปรับตัวให้เข้ากับความเป็นไทยในหลายด้าน ก็คงจะเป็น “ศิลปะ” สิ่งที่ท่านยึดถือดั่งศาสนานี่แหละ ที่เป็นตัวกลางในการเชื่อมผสานความเป็นตะวันตกและไทยเข้าด้วยกัน ทำให้การเป็น “คนแปลกหน้า” ในดินแดนที่ไกลบ้านเกิด แปรเปลี่ยนเป็นความเคารพรักจากลูกศิษย์และผู้คนใกล้ชิด

หลายคนที่เคยเล่าเรียนกับท่าน ต่างก็มีความทรงจำที่ไม่อาจลืมกับคำสอนที่ท่านได้สอดแทรกไว้ในคาบเรียนและบทสนทนาระหว่างวัน ปัจจุบันผู้คนเหล่านั้นต่างเติบใหญ่เป็นบุคคลสำคัญในวงการศิลปะ พวกเขาได้ถ่ายทอดความประทับใจไว้ในหนังสือ “อาจารย์ศิลป์กับลูกศิษย์” เขียนโดยนิพนธ์ ขำวิไล สำนักพิมพ์สำนักศิลป์พีระศรี ไว้ว่า

วันแรกที่นักเรียนศิลปะเข้าเรียนที่ศิลปากรในสมัยที่อาจารย์ศิลป์ยังมีชีวิตอยู่ คงจำคำพูดของท่านได้ทุกคน
“พวกเธอต้องเรียนรู้ความเป็นมนุษย์ก่อนแล้วจึงเรียนศิลปะ”
ท่านไม่ได้อธิบายความเป็นมนุษย์คืออย่างไร แต่พวกเราได้เรียนรู้ความเป็นมนุษย์จากวิถีชีวิตของท่าน

- อนันต์ ปาณินท์ ศิลปินแห่งชาติ สาขาทัศนศิลป์ (จิตรกรรม) พ.ศ. 2562 -

ถ้าเป็นที่อื่นข้าพเจ้าคงเรียนไม่จบ เพราะเป็นโน่นเป็นนี่อยู่ตลอดเวลาน่ารำคาญตัวเอง แต่อาจารย์ท่านให้กำลังใจอยู่เสมอ บอกว่าในร่างกายคนอ่อนแอ ต้องมีกำลังใจที่แข็งแกร่ง เพื่อเป็นการชดเชยตามธรรมชาติ อาจารย์มักจะบอกว่า “การทำงานที่เรารัก บางทีก็เป็นยารักษาโรคได้”

- ลาวัณย์ อุปอินทร์ ศิลปินแห่งชาติ สาขาทัศนศิลป์ (จิตรกรรม) พ.ศ. 2559 -

อาจารย์จะเตือนบ่อย ๆ ว่า
“นายจะไปไหน ให้เอากระดาษหรือสมุดดินสอไปด้วย พร้อมที่จะสเก็ตช์ หรือสตั๊ดดี้ได้ทันที”

- อังคาร กัลยาณพงศ์ ศิลปินแห่งชาติ -

มีอยู่ครั้งหนึ่งอาจารย์ให้ทำ Composition ขนาดเล็ก ให้ Subject เรื่อง “เวลา”
อาจารย์ถามว่า มีใครไม่เข้าใจบ้าง ทุกคนเงียบเพราะคิดว่าเข้าใจ ท่านจึงย้อนถามมาว่า
“เวลาคืออะไรนาย” เราตอบด้วยการยกนาฬิกาข้อมือให้ดู ท่านบอกว่า
“นั่นนาฬิกา ไม่ใช่เวลานาย…”
“เวลาคือการกระทำ เวลานายไม่ทำอะไร นายเรียกว่าฆ่าเวลา”
อาจารย์สอนให้พวกเรารู้จักคิด รู้จักทำ และให้รู้ค่าของการฝึกฝนที่พวกเรามาเรียนเพื่อให้รู้
และต้องเรียนได้ด้วยแนวคิด มิใช่ความจำเพียงอย่างเดียว

- บัณฑิต ผดุงวิเชียร จิตรกร, อาจารย์มหาวิทยาลัยศิลปากร -

ท่านเป็นคนดี มีเสน่ห์ในตัวสูงมาก
ท่านเกิดมาเพื่อการสร้างงาน สร้างงานศิลปกรรม โดยถือคติที่ท่านให้ไว้ว่า
“ศิลปะยืนยาว ชีวิตสั้น (Ars longa, Vita brevis)”

- ไพโรจน์ สโมสร จิตรกร, นักวิชาการ, อาจารย์มหาวิทยาลัย -

“พรุ่งนี้ก็ช้าเสียแล้ว” …ไม่ใช่เป็นเพียงคำตักเตือนให้เรารู้จักคุณค่าของศิลปวัตถุ รักและหวงแหนศิลปวัตถุของเรา แต่เป็นคำเตือนใจกลาง ๆ ไม่ให้ประมาท… น่าจะเป็นคำสอนคำสุดท้าย ก่อนที่ท่านจะจากเราไปเป็นคำเตือนใจให้นักศึกษาศิลปะทั้งหลายไม่ประมาท ไม่ทอดทิ้งกาลเวลาอันมีค่า…
“พรุ่งนี้ก็ช้าเสียแล้ว” นักศึกษาต้องทำตนเป็นผู้ตื่นไม่ใช่หลับ

- เฟื้อ หริพิทักษ์ ศิลปินแห่งชาติ สาขาทัศนศิลป์ (จิตรกรรม) พ.ศ. 2528 -

ขอบคุณข้อมูลจาก : Creative Matters | มหาวิทยาลัยศิลปากร

เรื่องราวที่เกี่ยวข้อง