พฤกษศาสตร์น่ารู้ ! แม้ชื่อจะมีคำว่า “กล้วย” นำหน้าชื่อเรียก แต่ “กล้วยน้อย” ไม่ได้เป็นพืชในวงศ์กล้วย (Musaceae) แต่อย่างใด ความจริงแล้ว กล้วยน้อย (𝙓𝙮𝙡𝙤𝙥𝙞𝙖 𝙫𝙞𝙚𝙡𝙖𝙣𝙖 Pierre) เป็นไม้ต้นในวงศ์กระดังงา (𝗔𝗻𝗻𝗼𝗻𝗮𝗰𝗲𝗮𝗲)🌿 โดยในแต่ละท้องถิ่นมีชื่อพื้นเมืองแตกต่างกัน เช่น กั้นทาง, ตันทาง, สะทาง หรือ ตาเหลว
“กล้วยน้อย” ถูกตีพิมพ์ชื่อวิทยาศาสตร์ครั้งแรกโดย Jean Baptiste Louis Pierre (1833–1905) นักพฤกษศาสตร์ชาวฝรั่งเศส ตีพิมพ์ใน Flora Forestière de la Cochinchine ปี 1881 โดยเก็บตัวอย่างต้นแบบจากประเทศเวียดนาม ซึ่งพืชชนิดนี้สามารถเติบโตสูงได้ถึง 20 เมตร พบได้ทั่วไปในป่าเขตร้อนชื้นของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ได้แก่ สปป.ลาว กัมพูชา เวียดนาม ภาคตะวันออกเฉียงใต้ของจีน และในประเทศไทยพบกล้วยน้อยได้ในป่าเบญจพรรณแล้ง ป่าแดง ป่าแพะ หรือป่าเต็งรัง และป่าผสมผลัดใบ ในระดับความสูง 100–600 เมตร
ลักษณะของกล้วยน้อย: มีเปลือกลำต้นสีขาวและน้ำตาลอ่อนแกมส้ม กิ่งอ่อนมีขน ต่อมาจะร่วงจนเกลี้ยง ใบเดี่ยว รูปรี รูปไข่ หรือขอบขนาน ขนาดประมาณ 5–11 × 3–5 ซม. โคนใบมีหลายรูปแบบ ปลายใบมนถึงเรียวแหลม มีขนบางทั้งสองด้าน เส้นแขนงใบข้างละ 7–8 เส้น ก้านใบสั้น 6–9 มม. ดอกออกเป็นช่อสั้น ๆ มี 1–4 ดอก
แต่ละดอกมีใบประดับ 2 ใบ ดอกตูมรูปหอก กลีบเลี้ยงครึ่งวงกลม ปลายทู่ มีขนด้านนอก กลีบดอกสีเหลืองครีมหรือเหลืองอมส้ม โคนกลีบมีสีม่วงเข้ม กลีบด้านนอกรูปหอก ปลายมน มีขนบาง เกลี้ยงไปทางโคน กลีบด้านในเรียว ปลายแหลม เกสรเพศผู้สั้น ปลายเชื่อมเป็นรูปกรวย ฝักมีหลายฝักต่อดอก ฐานรองดอกมีลักษณะเป็นกรวยกลวง ผลมีถึง 12 ผลย่อย แต่ละผลย่อยมีผิวสีเขียวด้านนอกและแดงด้านใน รูปทรงรี ขนบาง ก้านผลย่อยสั้น เมล็ดเรียงเป็นแถวเดียวในผลย่อย มีเยื่อหุ้มเมล็ดสีเขียวอ่อน ลักษณะดอกตูมและผลของกล้วยน้อย คล้ายกับผลของกล้วยแต่มีขนาดเล็ก จึงเป็นที่มาของชื่อ “กล้วยน้อย”
ในประเทศไทย “กล้วยน้อย” พบออกดอกในระหว่างเดือน มีนาคม–ตุลาคม ไม้ชนิดนี้สามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้หลายด้าน ทั้งทำฟืน ทำเสารั้ว และดอกยังใช้เป็นส่วนผสมในยาหอม เนื่องจากมีกลิ่นหอม นอกจากนี้ตามความเชื่อของชาวอีสานกล้วยน้อยยังมีบทบาททางจิตวิญญาณ เพราะเชื่อว่าสามารถปิดบังเส้นทางของวิญญาณได้ จึงมักนำกิ่งไปกั้นทางเข้าหมู่บ้านหรือบ้านหลังเสร็จงานศพ
กล้วยน้อยจึงเป็นตัวอย่างของไม้พื้นเมืองไทยที่สะท้อนทั้งความงามทางธรรมชาติและความเชื่อดั้งเดิม ผ่านการตั้งชื่อพืชตามสิ่งที่เป็นที่รู้จักและเข้าใจง่าย ชื่อ “กล้วยน้อย” บ่งบอกถึงลักษณะของผลที่คล้ายกับกล้วย แต่มีขนาดเล็ก ซึ่งเป็นวิธีที่คนพื้นถิ่นใช้สื่อสารลักษณะสำคัญของพืชให้เข้าใจได้ทันที การตั้งชื่อเช่นนี้สะท้อนความรู้เชิงประสบการณ์ของชุมชน และความสัมพันธ์ระหว่างคนกับธรรมชาติ แต่ความรู้เกี่ยวกับพืชและการใช้ประโยชน์ทางวัฒนธรรมเหล่านี้อาจเลือนหายไปตามกาลเวลา หากไม่มีการบันทึกและส่งต่อให้กับรุ่นลูกหลาน เพื่อให้คนรุ่นใหม่ รู้จัก อนุรักษ์ และใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืนจากพรรณไม้พื้นถิ่นเหล่านี้สืบต่อไป
Thai PBS Sci & Tech พรรณไม้น่ารู้
📌อ่าน : เรื่องกล้วย ๆ ที่ไม่กล้วย EP4 : “กล้วยแดง” ที่ไม่ใช่กล้วยแดงอินโด
📌อ่าน : “เอื้องสายปากครุย” กล้วยไม้ป่า ความงามที่ควรอยู่ในป่า
📌อ่าน : พฤกษศาสตร์น่ารู้ “เอื้องสายแสง” กล้วยไม้ป่าแสนงามที่ควรคู่ป่าธรรมชาติ
📌อ่าน : ถูกค้นพบในไทยเป็นที่แรก! “ว่านดอกสามสี” พืชไร้ใบแห่งสยาม
📌อ่าน : ชนิดใหม่ของโลก! ค้นพบ “กระเจียวเทพอัปสร” พืชวงศ์ขิง สกุลขมิ้น จากเมืองสามหมอก
📌อ่าน : เรื่องกล้วย ๆ ที่ไม่กล้วย EP3 : “กล้วยมูสัง” กล้วยของชะมด ที่ไม่ใช่พืชวงศ์กล้วย
อัปเดตข้อมูลแวดวงวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี รู้ทันโลกไอที และโซเชียลฯ ในรูปแบบ Audio จาก AI เสียงผู้ประกาศของไทยพีบีเอส ได้ที่ Thai PBS
แหล่งข้อมูลอ้างอิง : ธวัชพงศ์ บุญมา นิสิตปริญญาเอก หลักสูตรความหลากหลายทางชีวภาพ สถาบันวิจัยวลัยรุกขเวช ม.มหาสารคาม
“รอบรู้ ดูกระแส ก้าวทันโลก” ไปกับ Thai PBS Sci & Tech
