ทุกเรื่องต้องรู้ ! ดม ‘ยาดม’ ให้ปลอดภัย

ยาดม คือผลิตภัณฑ์จากสมุนไพรและ ‘ภูมิปัญญา’ ที่ใช้กันจนกลายเป็นซอฟต์พาวเวอร์อย่างหนึ่งของไทย แต่ถ้าเกิดใช้หรือซื้อยาดมผิด ก็อาจกลายเป็น ‘ปัญหา’ ให้สุขภาพเราได้

Thai PBS ได้รวบรวมข้อสงสัยต่าง ๆ พร้อมคำตอบ เพื่อให้ทุกคนใช้ยาดมได้อย่างสบายใจและปลอดภัย อีกทั้งนำเสนอแนวทางคร่าว ๆ ที่ผู้ผลิตและภาครัฐควรทำในการยกระดับมาตรฐานสมุนไพรไทยในยาดมและผลิตภัณฑ์อื่น ๆ ครับ

ดมยาดมมาก ๆ ส่งผลกระทบระบบประสาทหรือไม่ ? 

โดยทั่วไปแล้ว ยาดมมีสารประกอบหลัก ๆ เช่น พิมเสน เมนทอล การบูร และน้ำมันหอมระเหย คุณสมบัติที่เย็นของสารระเหยเหล่านี้ สามารถกระตุ้นระบบประสาทของเราให้รู้สึกกระปรี้กระเปร่าและตื่นตัวขึ้น หรือถ้าเกิดเราคัดจมูก การดมยาดมสักนิดหนึ่งจะทำให้เส้นเลือดหดตัวเล็กน้อย และทำให้หายใจสะดวกขึ้น หลายคนจึงอาจตั้งคำถามว่า การดมยาดมมาก ๆ เข้า จะมีผลเสียต่อระบบประสาทของเราหรือไม่ ?

“สารเคมีทุกอย่าง ไม่ว่าจะมาจากยาดมหรืออื่น ๆ มันก็จะเข้าไปที่โพรงจมูก ซึ่งจะมีตัวปลายประสาทมารับอยู่แล้วและส่งสัญญาณไปที่สมอง เช่น ลาเวนเดอร์ อาจทำให้สมองรู้สึกผ่อนคลาย นอนหลับได้ง่ายขึ้น แต่ไม่ถึงขั้นทำลายการทำงานของสมองเลยทีเดียวครับ อันนี้จะดูรุนแรงไปนิดหนึ่ง” ดร.วีระพงษ์ ประสงค์จีน อาจารย์ประจำคณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ให้คำตอบในรายการรู้เท่ารู้ทัน เมื่อเดือนตุลาคม 2561 แต่นี่ก็ไม่ได้หมายความว่า เราสามารถติดยาดมได้ตลอดเวลา ควรใช้เมื่อมีอาการวิงเวียนต่าง ๆ เท่านั้น “ถ้าเกิดเราไม่ได้เป็นโรคหรือไม่มีอาการผิดปกติใด ๆ ก็ไม่ควรดมยาดมครับ” ดร.วีระพงษ์ กล่าว

‘คลอสตริเดียม’ ในยาดม อันตรายแค่ไหน ? 

สมุนไพร มีสรรพคุณมากมาย นอกจากจะใช้ทำเป็นยาได้แล้ว ยังนำไปสกัดเป็นส่วนประกอบของผลิตภัณฑ์หลากหลาย เช่น น้ำหอม และน้ำมันหอมระเหย ขณะเดียวกัน พื้นหินดินทรายธรรมชาติย่อมมีจุลินทรีย์ เชื้อรา ยีสต์ และสารต่าง ๆ ปรากฏอยู่เป็นเรื่องธรรมดา รวมถึงคลอสตริเดียม (Clostridium) จึงอาจไม่น่าแปลกใจมากนักที่จะพบการปนเปื้อนเล็กน้อยในผลิตภัณฑ์จากสมุนไพร 

อย่างไรก็ดี ประกาศกระทรวงสาธารณสุข ว่าด้วยเรื่องเกณฑ์มาตรฐาน ค่าความบริสุทธิ์ หรือคุณลักษณะอื่นอันมีความสำคัญต่อคุณภาพ สำหรับผลิตภัณฑ์สมุนไพร ได้กำหนดมาตรฐานการปนเปื้อนที่รับได้ไว้ ดังนี้

1. จำนวนรวมของจุลินทรีย์ที่เจริญเติบโตโดยใช้อากาศ (Total Aerobic Microbial Count) ต้องไม่เกินกว่า 200 โคโลนี/กรัม
2. จำนวนรวมของยีสต์และรา (Total Yeast and Mold Count) ต้องไม่เกินกว่า 20 โคโลนี/กรัม
3. ต้องไม่พบจุลินทรีย์เฉพาะ ได้แก่ เชื้อสแตปฟิโลค็อคคัส ออเรียส (Staphylococcus aureus) เชื้อซูโดโมแนส แอรูจิโนซา (Pseudomonas aeruginosa) และเชื้อคลอสตริเดียม

คำถามที่ตามมาคือ หากยาดมสมุนไพรสักยี่ห้อมีค่าปนเปื้อนเกินมาตรฐาน จะเป็นอันตรายต่อร่างกายขนาดไหน ? รศ.ดร.บดินทร์ ติวสุวรรณ อาจารย์จากคณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ให้ความรู้ในรายการวันใหม่วาไรตี้ ช่วงรู้ทันกันได้ เมื่อเดือนตุลาคม 2568 ไว้ว่า ความรุนแรงของอาการขึ้นอยู่กับปริมาณเชื้อและสภาวะของผู้ป่วยคล้ายโรคทางเดินหายใจอื่น ๆ “ถ้าเกิดผู้สูงอายุ ผู้ที่ไม่ได้มีร่างกายแข็งแรงเท่าไหร่ รับประทานยาบางอย่างที่กดภูมิคุ้มกันอยู่ ก็มีความเสี่ยงครับ”  แต่หากเป็นคนทั่วไปที่ร่างกายแข็งแรง ก็อาจไม่เกิดอันตรายมากนัก

รวม 6 ข้อแนะนำการใช้ยาดมอย่างสบายจมูกและถูกวิธี

• หลีกเลี่ยงการใช้ในผู้ที่มีปัญหาระบบทางเดินหายใจ ผู้ที่มีโรคบกพร่องทางภูมิคุ้มกัน เด็กเล็ก
• เลือกซื้อยาดมที่ได้มาตรฐาน ระบุวันผลิตและวันหมดอายุชัดเจน มีบรรจุภัณฑ์มิดชิด รวมถึงผ่านการรับรองจาก อย. ผู้บริโภคสามารถค้นหาข้อมูลผลิตภัณฑ์ด้วยเลขผลิตภัณฑ์สมุนไพร เลขทะเบียนยา หรือชื่อผลิตภัณฑ์ ได้ที่เว็บไซต์ของ อย.
• ไม่ควรเปิดฝาทิ้งไว้ขณะใช้หรือหลังสูดดม เพื่อป้องกันแบคทีเรียและเชื้อรา
• สูดยาดมเมื่อมีอาการวิงเวียนศีรษะ หน้ามืด ตาลายเท่านั้น โดยไม่ควรให้จมูกสัมผัสกับยาดมโดยตรง และไม่ใช้ร่วมกับผู้อื่น
• หากใช้ยาดมแบบน้ำหรือขี้ผึ้ง นำสำลีป้ายที่หน้าอก แล้วสูดดมแค่ไอระเหย เพื่อป้องกันการระคายเคืองและอาการแสบร้อน 
• หมั่นสังเกตหากยาดมเริ่มมีกลิ่นและสีที่เปลี่ยนไป ดูเนื้อสมุนไพรว่าเริ่มยุ่ยหรือไม่ อีกทั้งควรเปลี่ยนยาดมบ่อย ๆ ไม่ต้องรอให้กลิ่นหมดหรือวันหมดอายุ

พลิกปัญหา เปิดทางให้ยาดมและสมุนไพรไทยไปต่อ 

ปัญหาหนึ่งของการใช้สมุนไพรไทยในยาดมคือ การจัดการและรักษาวัตถุดิบ ถ้านำสมุนไพรมาล้างและทำให้แห้งผิดวิธี ก็อาจเกิดโอกาสที่วัตถุดิบเหล่านี้ชื้นและบ่มเพาะเชื้อราได้ อีกทั้งทำให้ไม่สามารถรู้ได้แน่ชัดว่า ควรใช้ยาดมนานเท่าไหร่ก่อนจะทิ้งแล้วเปลี่ยนใหม่ “จริง ๆ ก็มีเทคโนโลยีช่วยฆ่าเชื้อได้ ก็คือการฉายรังสีแกมมา ซึ่งใช้ในอุตสาหกรรมอาหารด้วย แต่เนื่องจากต้นทุนการฉายรังสีแกมมาในประเทศไทยเอง มันแพงมาก และมีเพียงไม่กี่แห่งในประเทศ”  รศ.ดร.บดินทร์ กล่าว “เพราะฉะนั้น คณะเภสัชฯ จุฬาฯ พยายามคุยกับระดับประเทศถึงโครงสร้างปัญหานี้ว่า สิ่งเหล่านี้ต้องพัฒนา ไม่อย่างนั้น สมุนไพรไทยมันไปได้ไม่ไกล ภาครัฐต้องสนับสนุนโครงสร้างพื้นฐานและการพัฒนา ให้มีสมุนไพรไทยที่มีคุณภาพเพื่อส่งออกและใช้ในประเทศได้ครับ”

ยาดมให้ความหอมสดชื่นคู่ (จมูก) คนไทยอย่างยาวนาน แต่ถ้าสูดดมไม่เหมาะสมหรือไม่ระวัง ก็อาจให้โทษมากกว่าคุณได้ แต่เหนือไปกว่านั้น บริษัทต่าง ๆ ต้องผลิตยาดมด้วยความรับผิดชอบต่อผู้บริโภค และภาครัฐพร้อมหน่วยงานที่เกี่ยวข้องต้องสนับสนุนให้ผู้ประกอบการเข้าถึงเทคโนโลยีและนวัตกรรมที่ยกระดับสมุนไพรไทยด้วยครับ

รวมคอนเทนต์ยาดมที่จะทำให้คุณโล่งจมูก พร้อมสร้างแรงบันดาลใจ จาก Thai PBS

• ตุ๊กตายาดมสองแม่ลูก | ลุยไม่รู้โรย ลุยไปด้วยกัน
• ยาหอม ยาอม ยาลม ยาดม ยาหม่อง แตกต่างกันอย่างไร | คนสู้โรค
• "เคสหวายยาดม" ไอเดียสร้างสรรค์ของดีวิสาหกิจชุมชนจักรสานท่างาม | วันใหม่วาไรตี้

อ้างอิง

• แจงประกาศผลตรวจวิเคราะห์ “ยาดมสมุนไพร” พบการปนเปื้อนเกินมาตรฐาน, สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (29 ตุลาคม 2568)
• ยาดม" ดมมาก ๆ อันตรายไหม? ส่งผลเสียอย่างไร? แล้วใช้อย่างไรให้ถูกวิธี?…, องค์การเภสัชกรรม (วิดีโอ, Facebook, 14 ตุลาคม 2568)

ติดตามบทความและเรื่องราวทันทุกกระแสที่ Thai PBS NOW: www.thaipbs.or.th/now