เสน่ห์เรือยาว มรดกแห่งสายน้ำ

การแข่งขันเรือยาว หรือ ประเพณีการแข่งเรือยาว เป็นมรดกทางวัฒนธรรมอันทรงคุณค่าที่มีความเชื่อมโยงกับวิถีชีวิตคนไทยริมฝั่งน้ำมาอย่างยาวนาน สะท้อนให้เห็นถึงความสามัคคี ความศรัทธา และจิตวิญญาณแห่งการต่อสู้ที่สนุกสนาน ประเพณีอันงดงามนี้มีประวัติศาสตร์ความเป็นมาที่น่าสนใจและยังคงไว้ซึ่งเสน่ห์ของการแข่งขัน ที่สามารถสร้างความนิยมจวบจนปัจจุบัน

บทความชิ้นนี้จะขออาสาพาผู้อ่านทุกท่านลัดเลาะริมฝั่งแม่น้ำลำคลอง สำรวจประเพณีแห่งความผูกพันระหว่างสายน้ำกับชีวิตคนไทย ผ่านการแข่งขันเรือยาวกิจกรรมที่สร้างความครึกครื้น จนกลายเป็นเสน่ห์ที่หลายคนเฝ้ารอจะรับชมให้ได้สักครั้งในรอบปี

จุดเริ่มต้นของเรือยาว หลักฐานปรากฏตั้งแต่สมัยอยุธยา

การแข่งขันเรือยาวในประเทศไทยมีมาตั้งแต่สมัยโบราณ ไม่อาจทราบได้ว่าเกิดขึ้นเมื่อใด แต่เริ่มปรากฏหลักฐานชัดเจนในสมัยกรุงศรีอยุธยา ในกฎมณเฑียรบาลเกี่ยวกับพระราชพิธีประจำเดือน 11 ซึ่งเป็นช่วงฤดูน้ำหลาก จะมีพิธีแข่งเรือเสี่ยงทายความอุดมสมบูรณ์ของบ้านเมือง นอกจากประเพณีที่เป็นพระราชพิธีแล้ว ในจดหมายเหตุลาลูแบร์ได้มีการกล่าวถึงการแข่งเรือว่าการแข่งขันที่ได้รับความนิยมเป็นอย่างมาก ซึ่งจะมีการพนันปะปนอยู่ในการแข่งขันดังกล่าวด้วย

สาเหตุของการแข่งขันนั้น มีการตั้งสมมุติฐานว่าในอดีตชาวบ้านจะใช้เรือในการสัญจรไปทอดกฐินหรือทอดผ้าป่าที่วัด เมื่อเสร็จสิ้นพิธีกรรมทางศาสนาแล้ว จะเกิดการท้าทายพายเรือประลองฝีมือกันระหว่างหมู่บ้าน เพื่อความรื่นเริงและเชื่อมความสัมพันธ์อันดีต่อกัน ส่วนเรื่องการพนันขันต่อก็เป็นเรื่องของการเพิ่มความสนุกสนานให้มีมากยิ่งขึ้นกว่าเดิม

ต่อมาในสมัยรัตนโกสินทร์ ประเพณีการแข่งเรือได้แพร่หลายมากยิ่งขึ้น นิยมแข่งขันกันในทุกพื้นที่ที่มีแม่น้ำลำคลองตัดผ่าน ดังปรากฏในพระราชนิพนธ์และวรรณคดีต่าง ๆ ที่กล่าวถึงการแข่งเรือในงานกฐินและงานมหรสพ ทำให้เห็นว่าการแข่งเรือได้หยั่งรากลึกเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมไทยอย่างชัดเจน ได้รับความนิยมสืบเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน

เหตุผลของการจัดแข่งขันเรือยาว เป็นมากกว่าการแพ้-ชนะ

ถ้ามองผ่านสายตาคนทั่วไปภาพการแข่งขันเรือยาวในปัจจุบันอาจดูแล้วเป็นกิจกรรมที่เน้นเรื่องความสนุก แต่ในความเป็นจริงแล้วการแข่งขันเรือยาวไม่ได้จัดขึ้นเพื่อความสนุกสนานเพียงอย่างเดียว แต่ยังแฝงไปด้วยวัตถุประสงค์อันลึกซึ้งอีกหลากหลายประการ

ใส่สุดพลัง บึ๊ด จ้ำ บึ๊ด

สร้างความสามัคคี หัวใจสำคัญที่สุดของการแข่งขันเรือยาวคือการสร้างความสมัครสมานสามัคคีของคนในชุมชน ตั้งแต่การเตรียมเรือ การฝึกซ้อม ไปจนถึงการลงสนามแข่งขันที่ต้องอาศัยความเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกันของฝีพายทุกคน
สืบทอดประเพณีและวัฒนธรรม อย่างที่กล่าวไปข้างต้นว่าประเพณีการแข่งเรือยาวมีมาตั้งแต่สมัยอยุธยา ดังนั้นจึงจำเป็นที่จะต้องทำการอนุรักษ์และสืบสานมรดกทางวัฒนธรรมให้คงอยู่สืบไป พร้อมทั้งปลูกฝังให้คนรุ่นหลังได้ตระหนักถึงคุณค่าของประเพณีท้องถิ่น
กิจกรรมในงานบุญ โดยพื้นเพแล้วคนไทยเป็นคนสนุกสนาน การแข่งเรือจึงเป็นความบันเทิงหลักที่เป็นส่วนหนึ่งของงานบุญและเทศกาลทางพุทธศาสนา เช่น งานทอดกฐิน งานออกพรรษา เพื่อเพิ่มความครึกครื้นและดึงดูดให้ผู้คนมาร่วมงานบุญ
ส่งเสริมการท่องเที่ยว ปัจจุบันการแข่งขันเรือยาวได้พัฒนาไปสู่กิจกรรมการแข่งขันที่ส่งเสริมการท่องเที่ยวอย่างเต็มตัว มีนักท่องเที่ยวเดินทางเพื่อมาชมการแข่งขันเรือยาวประจำปีเป็นจำนวนมาก มีการถ่ายทอดสดส่งสัญญาณการแข่งขันไปทั่วประเทศ สามารถสร้างชื่อเสียงและรายได้ให้กับท้องถิ่นได้เป็นอย่างดี

เสน่ห์แห่งการแข่งขันเรือยาว

ไม่ผิดนักที่จะกล่าวว่าการแข่งขันเรือยาวคือกิจกรรมทางน้ำที่มีสีสันความสนุกสนานมากที่สุดจากบรรดากิจกรรมทางน้ำทั้งหมดที่เป็นที่นิยมในบ้านเรา สีสันต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นได้กลายเป็นเสน่ห์ที่ทำให้คนทั้งประเทศหันมาจับตาจับจ้องความสนุกสนานที่จัดขึ้นเพียงแค่ปีละ 1 ครั้ง ลองมาดูกันว่ามีเอกลักษณ์อะไรบ้างที่เป็นไฮไลท์สำคัญในระดับห้ามพลาด

ลีลาการพากย์สนั่นท้องน้ำ

ความพร้อมเพรียงของฝีพาย ใครที่บอกว่ากีฬาที่ต้องใช้ความสามัคคีในการแข่งขันเป็นกีฬาที่คนไทยไม่ถนัด ขอให้ลองมาดูการแข่งขันเรือยาวดูสักครั้ง อาจทำให้เปลี่ยนความคิดไปเลยก็ได้ เพราะภาพของฝีพาย 50 กว่าชีวิต ที่จ้วงไม้พายลงในน้ำอย่างพร้อมเพรียงเป็นจังหวะคือสิ่งที่บ่งบอกถึงความสามัคคีขั้นสูงสุด ฝีพายคนใดจ้วงช้าไปแม้แต่จังหวะเดียวอาจส่งผลถึงความพ่ายแพ้ของทีม ถือเป็นภาพที่น่าตื่นตาตื่นใจและแสดงให้เห็นถึงการฝึกซ้อมอย่างหนักและความเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกัน
หายใจทางผิวหนัง เสียงพากย์สนั่นท้องน้ำ สิ่งที่เสริมบรรยากาศให้การแข่งขันเรือยาวมีชีวิตชีวาที่สุดก็คือการพากย์ โดยจุดเด่นของการพากย์เรือยาวคือพลังเสียงและจังหวะที่ดุดันอย่างต่อเนื่อง มีจังหวะจะโคนที่รวดเร็วและกระชับราวกับเสียงรัวกลอง ทำให้ผู้ชมรู้สึกเหมือนกำลังนั่งอยู่ในเรือตัวติดอยู่กับฝีพาย ส่วนลีลาการพากย์นั้นให้ความรู้สึกประหนึ่งหายใจทางผิวหนัง พากย์รัวเร็วจนแทบไม่หยุดหายใจ โดยเฉพาะในช่วงที่เรือกำลังขับเคี่ยวกันอย่างสูสี คือสุดยอดไฮไลท์ที่สร้างความตื่นเต้นจนนั่งไม่ติดเก้าอี้
เชียร์สุดใจ แต่งกายจัดเต็ม นอกจากฝีพายจะแข่งกันจ้ำแบบไม่มีใครยอมใครแล้ว กองเชียร์แต่ละทีมก็ไม่ยอมน้อยหน้าเช่นเดียวกัน เริ่มด้วยอุปกรณ์ประกอบการเชียร์ครบมือ ป้ายไฟ ไวนิล ธงโบกสะบัด จัดเต็มครบทุกอุปกรณ์ เสริมความโดดเด่นด้วยเสื้อผ้าสีสันสดใสที่มาพร้อมกับสไตล์การออกแบบสุดล้ำเรียกเสียงฮือฮาได้ตั้งแต่เดินเข้างาน ไหนจะเครื่องเสียงเปิดเพลงดั่งลั่น เบสตึบ ๆ พร้อมบรรเลงเพลงฮิตติดชาร์ท เปรียบเสมือนงานมหรสพขนาดย่อมก็ว่าได้
ศิลปะแห่งผืนน้ำ ความงดงามของเรือยาว เรือยาวแต่ละลำจะมีความยาวและความงดงามอันเป็นเอกลักษณ์ ที่สะท้อนถึงภูมิปัญญา ศิลปะที่ได้รับการสืบทอดกันมาในพื้นที่ รวมไปถึงความสามารถของช่างต่อเรือท้องถิ่นที่สร้างสรรค์เรือทั้งลำให้สวยงามและมีประสิทธิภาพสูงสุดในการแข่งขัน โดยเฉพาะส่วนที่โดดเด่นที่สุดอย่างหัวเรือที่ใช้วิธีการแกะสลักอย่างวิจิตรบรรจง ให้งอนขึ้นอย่างสวยงามคล้ายลำคอของพญานาค ทำให้เรือดูมีชีวิต เป็นอีกหนึ่งเสน่ห์ที่ชวนจับตามองมากที่สุดก็ว่าได้

ผู้ชมแน่นขนัดริมฝั่งแม่น้ำ

เสน่ห์ของการแข่งขันเรือยาวที่นำมาฝากกันในบทความนี้เป็นเพียงแค่ส่วนหนึ่งของการแข่งขัน ขอบอกเลยว่าการแข่งขันจริงมีอะไรให้ติดตาต้องใจอีกหลายอย่าง ไม่ว่าจะเป็นรูปแบบการแข่งขันอันหลากหลาย พิธีบวงสรวงแม่ย่านาง อารมณ์ร่วมของผู้ชมริมสองฝั่งคลอง เรียกว่าสมชื่อเทศกาลที่เต็มไปด้วยความสนุกสนานทางวัฒนธรรม เป็นอีกหนึ่งไฮไลต์ประจำปีที่พลาดไม่ได้โดยเด็ดขาด

กลับมาอีกครั้บกับศึกแห่งสายน้ำที่ทุกคนรอคอย "ศึกเรือยาวชิงจ้าวสายน้ำปีที่ 18" จัดหนักจัดเต็ม 10 สนามแข่ง ตั้งแตวันที่ 7 ก.ย. - 9 พ.ย. 68 ทาง ไทยพีบีเอส ช่องหมายเลข 3 หรือรับชมแบบ Multi-View ที่ www.VIPA.me และ VIPA Application

ติดตามอ่านเรื่องราวที่น่าสนใจเกี่ยวกับเรือยาวมรดกแห่งสายน้ำ

อ้างอิง