รู้จักกลไกการ “ยุบสภา” และวิถีการยุบสภาการเมืองไทย

เป็นอีกคำหนึ่งที่อยู่คู่กับการเมืองไทยมายาวนาน สำหรับคำว่า “ยุบสภา” หรือการยุบสภาผู้แทนราษฎร ซึ่งเป็นกลไกหนึ่งของการเมืองในระบอบประชาธิปไตย

การเมืองในห้วงเวลานี้ กำลังมีคำ ๆ นี้วนเวียนอยู่หนาหู จึงชวนมารู้จัก คำว่า “ยุบสภา” นัยยะสำคัญ และสิ่งที่เกิดขึ้นในแวดวงการเมือง กับสภาวะการยุบสภานั้น เป็นอย่างไร

ความหมายของ “ยุบสภา”

การยุบสภา หรือการยุบสภาผู้แทนราษฎร เป็นกลไกที่ใช้เมื่อเกิดวิกฤตทางการเมือง หรือเมื่อรัฐบาลเห็นสมควรให้มีการเลือกตั้งใหม่

ในภาษาอังกฤษ ตรงกับคำว่า Dissolution of Parliament ซึ่งหมายถึง การที่ประมุขของรัฐโดยคำแนะนำของฝ่ายบริหาร ได้ประกาศให้สมาชิกภาพของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร สิ้นสุดลงพร้อมกันก่อนครบวาระ

ในอีกวาระหนึ่งของความหมาย “ยุบสภา” คือการดำเนินการทางการเมืองเพื่อให้สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรทั้งหมดที่มีอยู่ในขณะใดขณะหนึ่ง ต้องพ้นจากสมาชิกของสภาผู้แทนราษฎรไปพร้อมกัน และจัดให้มีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรขึ้นใหม่เป็นการเลือกตั้งทั่วไป

การยุบสภาตามประวัติศาสตร์โลก ยุคแรก ๆ เกิดขึ้นในสหราชอาณาจักร ในช่วงศตวรรษที่ 17 เมื่อพระเจ้าชาร์ลที่ 1 ทรงประกาศยุบสภาในปี 1640 หรือในช่วงปี 1816 พระเจ้าหลุยส์ที่ 18 ทรงประกาศยุบสภาผู้แทนราษฎรในประเทศฝรั่งเศส

ในส่วนของประเทศไทย การยุบสภา เป็นคำที่ปรากฏขึ้นครั้งแรก โดยบัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยาม พุทธศักราช 2475 มาตรา 21 บัญญัติไว้ว่า สมาชิกภาพแห่งสภาผู้แทนราษฎรสิ้นสุดลง เมื่อ (1) ถึงคราวออกตามวาระ หรือยุบสภา และ มาตรา 35 บัญญัติว่า “พระมหากษัตริย์ทรงไว้ซึ่งพระราชอำนาจที่จะยุบสภาผู้แทนราษฎร เพื่อให้ราษฎรเลือกตั้งสมาชิกมาใหม่ ในพระราชกฤษฎีกาให้ยุบสภาเช่นนี้ ต้องมีกำหนดให้เลือกตั้งสมาชิกใหม่ภายใน 90 วัน”

การยุบสภา ถือเป็นการใช้อำนาจของฝ่ายบริหารควบคุมฝ่ายนิติบัญญัติโดยผ่านทางประมุขของรัฐ และเป็นวิธีการหนึ่งของหลักการถ่วงดุลอำนาจระหว่างฝ่ายบริหารกับฝ่ายนิติบัญญัติ นอกจากนี้ ฝ่ายบริหารอาจจำเป็นต้องใช้กลไกนี้ เพื่อให้ประชาชนตัดสินปัญหาข้อขัดแย้ง โดยใช้การเลือกตั้งเป็นเครื่องมือชี้ขาดต่อไป

วิวัฒนาการการยุบสภาของประเทศไทย

เหตุการณ์การยุบสภาครั้งแรกของประเทศไทย เกิดขึ้นในช่วงปี พ.ศ.2481 ในสมัยรัฐบาลของพันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนา เป็นนายกรัฐมนตรี โดยเป็นเหตุการณ์ที่รัฐบาลแพ้มติสภา เรื่องที่สภาเสนอให้รัฐบาลจัดทำรายละเอียดของงบประมาณที่ชัดเจนในการเสนอร่างพระราชบัญญัติงบประมาณต่อสภา

ทำให้ต่อมา พันเอกพระยาพหลพลพยุหเสนา ในฐานะนายกรัฐมนตรี ประกาศยุบสภาผู้แทนราษฎร เมื่อวันที่ 11 กันยายน พ.ศ. 2481 ถือว่าเป็นการยุบสภาครั้งแรกของไทย

พันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนา (ภาพจากพิพิธภัณฑ์รัฐสภา)

เมื่อเวลาผ่านไป ประเทศไทย โดยรัฐบาลไทย เคยมีการประกาศยุบสภา ต่อมาอีก 14 ครั้ง ดังนี้

15 ตุลาคม พ.ศ. 2488 ในสมัยหม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช เป็นนายกรัฐมนตรี
16 ธันวาคม พ.ศ.2516 ในสมัย ศ.สัญญา ธรรมศักดิ์ เป็นนายกรัฐมนตรี
12 มกราคม พ.ศ. 2519 ในสมัยหม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช เป็นนายกรัฐมนตรี
19 มีนาคม พ.ศ. 2526 ในสมัยพลเอก เปรม ติณสูลานนท์ เป็นนายกรัฐมนตรี
1 พฤษภาคม พ.ศ. 2529 ในสมัยพลเอก เปรม ติณสูลานนท์ เป็นนายกรัฐมนตรี
29 เมษายน พ.ศ. 2531 ในสมัยพลเอก เปรม ติณสูลานนท์ เป็นนายกรัฐมนตรี
30 มิถุนายน พ.ศ. 2535 ในสมัยนายอานันท์ ปันยารชุน เป็นนายกรัฐมนตรี
19 พฤษภาคม พ.ศ. 2538 ในสมัยนายชวน หลีกภัย เป็นนายกรัฐมนตรี
28 กันยายน พ.ศ. 2539 ในสมัยนายบรรหาร ศิลปอาชา เป็นนายกรัฐมนตรี
9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2543 ในสมัยนายชวน หลีกภัย เป็นนายกรัฐมนตรี
24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2549 ในสมัยนายทักษิณ ชินวัตร เป็นนายกรัฐมนตรี
10 พฤษภาคม พ.ศ. 2554 ในสมัยนายอภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ เป็นนายกรัฐมนตรี
9 ธันวาคม พ.ศ. 2556 ในสมัยนางสาวยิ่งลักษณ์ ชินวัตร เป็นนายกรัฐมนตรี
20 มีนาคม พ.ศ. 2566 ในสมัยพลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา เป็นนายกรัฐมนตรี

หลักการสำคัญในการยุบสภาของประเทศไทย

ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2560 มีหลักการสำคัญในการยุบสภา คือ

พระมหากษัตริย์ทรงไว้ซึ่งพระราชอำนาจที่จะยุบสภาผู้แทนราษฎร เพื่อให้มีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรใหม่เป็นการเลือกตั้งทั่วไป
การยุบสภาผู้แทนราษฎรให้กระทำโดยพระราชกฤษฎีกา และให้กระทำได้เพียงครั้งเดียวในเหตุการณ์เดียวกัน
การยุบสภาผู้แทนราษฎรมีได้เฉพาะก่อนสภาสิ้นอายุ กระทำในเวลาใดก็ได้ก่อนสภาสิ้นอายุ แม้อยู่ในช่วงปิดสมัยประชุมสภา
การยุบสภาผู้แทนราษฎร ทำให้สมาชิกภาพของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรสิ้นสุดลง
ภายใน 5 วันนับแต่วันที่พระราชกฤษฎีกาใช้บังคับ ให้คณะกรรมการการเลือกตั้งประกาศกำหนดวันเลือกตั้งทั่วไปในราชกิจจานุเบกษา ซึ่งต้องไม่น้อยกว่า 45 วัน แต่ไม่เกิน 60 วัน นับแต่วันที่พระราชกฤษฎีกาดังกล่าวใช้บังคับ
วันเลือกตั้ง ต้องกำหนดเป็นวันเดียวกันทั่วราชอาณาจักร

Did You Know
5,945,161,000 บาท คือตัวเลขงบประมาณที่ประเทศไทยใชในการเลือกตั้งทั่วไปเมื่อปี พ.ศ.2566 โดยแบ่งเป็นค่าใช้จ่ายในการควบคุมและจัดการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ที่ดำเนินการโดยสำนักงาน กกต. จำนวน 5,104,546,750 บาท และค่าใช้จ่ายในการควบคุมและจัดการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ดำเนินการโดยหน่วยงานสนับสนุน ทั้งราชการและรัฐวิสาหกิจ รวม 10 หน่วยงาน วงเงิน 840,614,250 บาท

การยุบสภา ถือเป็นกลไกลหนึ่งในการเมืองระบอบประชาธิปไตย เพื่อนำไปสู่ทางออกของปัญหาใดปัญหาหนึ่ง และเพื่อให้สามารถบริหารจัดการทางการเมืองให้มีเสถียรภาพต่อไป

อ้างอิง