ถึงเวลาฟัง! สัญญาณที่สัตว์โลกกำลังบอกเราถึง ‘ภาวะโลกร้อน’

ภาพหมีขั้วโลกผอมแห้งยืนอยู่บนก้อนน้ำแข็งที่กำลังละลาย อาจกลายเป็นภาพที่เราเห็นบ่อยจนชิน แต่ในความเป็นจริง ภาวะโลกร้อน (Global warming) กระทบกับสัตว์โลกทุกชนิด และระบบนิเวศทุกลำดับชั้น ไม่เฉพาะแค่หมีขั้วโลกเท่านั้น และเราอาจจะได้เห็นการเปลี่ยนแปลงของสัตว์ต่าง ๆ ในอนาคต ซึ่งเป็นสัญญาณที่สัตว์โลกกำลังบอกเราว่า โลกได้ก้าวมาถึงจุดที่ไม่สามารถย้อนกลับไปได้ มาดูกันว่ามีสัตว์ชนิดไหนบ้างที่กำลังเปลี่ยนแปลงจากวิกฤตินี้

ภาวะโลกร้อน เสียงที่เงียบลงของวาฬสีน้ำเงิน

‘ซิมโฟนีแห่งท้องทะเล’ คือคำเรียกเสียงร้องของวาฬสีน้ำเงิน (Blue Whale) ที่ใช้สื่อสารและปฏิสัมพันธ์กับวาฬตัวอื่น เสียงของพวกมันยังเป็นตัวชี้วัดความอุดมสมบูรณ์ของระบบนิเวศ และแหล่งอาหารใต้ท้องทะเลได้อีกด้วย

แต่บทเพลงนี้กำลัง ‘เงียบ’ ลงอย่างน่าตกใจ เพราะจากรายงานล่าสุด โดยทีมนักวิจัยสถาบันวิจัยสัตว์น้ำและมหาสมุทรในแคลิฟอร์เนีย (Monterey Bay Aquarium Research Institute) ได้ทำการวิเคราะห์ข้อมูลเสียงบันทึกจากใต้พื้นมหาสมุทรในระยะเวลา 6 ปี พบว่า เสียงของวาฬแต่ละสายพันธุ์ อาทิ วาฬสีน้ำเงิน วาฬหลังค่อม และวาฬฟิน ลดลงอย่างมีนัยสำคัญ

นักวิจัยสันนิษฐานว่า สาเหตุหลักมาจากคลื่นความร้อนใต้มหาสมุทร (Marine heatwave) ที่ถูกขนานนามว่า ‘The Blob’ ซึ่งทำให้แพลงก์ตอนและฝูงคริลล์ (Krill) สัตว์น้ำขนาดเล็กที่เป็นแหล่งอาหารสำคัญของวาฬลดลง จากที่เคยหนาแน่นจนวาฬสามารถอ้าปากกินได้ภายในครั้งเดียว

ความน่ากังวลคือ เมื่อแหล่งอาหารลดน้อยลง วาฬจึงต้องใช้เวลาไปกับการว่ายหาอาหารนานขึ้น ทำให้พวกมันพยายามสืบพันธุ์กันน้อยลง และเป็นเหตุผลว่าทำไมเสียงของวาฬถึงเงียบลง

จากการเฝ้าติดตามพฤติกรรมของวาฬ พบว่าเสียงของวาฬจะลดลงมากในช่วงฤดูร้อนและฤดูใบไม้ผลิที่อุณหภูมิน้ำสูงขึ้นผิดปกติ เช่นเดียวกับในฤดูใบไม้ร่วงถัดมาที่เสียงร้องของพวกมันก็ลดลงอีกเช่นกัน เป็นข้อบ่งชี้ว่าการสืบพันธุ์ของพวกมันลดลงตามไปด้วย

ภาวะโลกร้อน เราอาจได้เห็น ‘ฉลามไร้ฟัน’

‘ฉลาม’ นักล่าที่น่าเกรงขามแห่งท้องทะเล กำลังสิ้นลายจากปัญหาทะเลเป็นกรด (Ocean Acidification) ที่กัดกร่อนฟันของพวกมันจนเป็นรูพรุน

สภาวะทะเลเป็นกรดนี้ เป็นผลจากการเผาเชื้อเพลิงฟอสซิล เช่น การเผาถ่านหิน น้ำมัน และก๊าซธรรมชาติ ส่งผลให้เกิดการปล่อยก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์จำนวนมหาศาล และทำให้มหาสมุทรดูดซับก๊าซคาร์บอนฯ มากขึ้น จนเกิดสภาวะเป็นกรด

งานวิจัยล่าสุดในปี พ.ศ. 2568 โดยทีมนักวิจัยจากสถาบันสัตววิทยาและชีววิทยาปฏิสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิต (Institute for Zoology and Organismic Interactions) ได้เก็บรวบรวม ‘ฟัน’ ของฉลามหูดำมากกว่า 600 ซี่ ที่เลี้ยงไว้ที่พิพิธภัณฑ์สัตว์น้ำซีไลฟ์ โอเบอร์เฮาเซิน

นักวิจัยนำฟันไร้ตำหนิจำนวน 16 ซี่ มาบ่มในถังที่มีน้ำทะเลแตกต่างกัน โดยถังหนึ่งมีค่า pH 8.2 ใกล้เคียงกับน้ำทะเลในปัจจุบัน และอีกถังหนึ่งมีค่า pH 7.3 ซึ่งเทียบได้กับน้ำทะเลที่คาดการณ์ไว้ในอนาคต

จากการทดลองพบว่า ฟันที่บ่มในสภาวะที่เป็นกรดมากกว่า พบรอยแตกและรูพรุนบนผิวฟันเพิ่มขึ้นอย่างเห็นได้ชัด และน้ำทะเลยังกัดกร่อนไปถึงส่วนของรากฟัน รวมถึงขอบฟันที่มีลักษณะเป็นฟันเลื่อยไว้ฉีกอาหาร

ซึ่งก่อนหน้านี้ ปูดันเจเนสส์ (Dungeness crab) ปูทะเลที่มีความสำคัญในอุตสาหกรรมอาหาร ก็เริ่มสูญเสียกระดองที่ห่อหุ้มตัวจากการถูกน้ำทะเลกัดกร่อนเช่นเดียวกัน

ภาวะโลกร้อน จงอยปากนกจะใหญ่ขึ้น

ภาวะโลกร้อนที่รุนแรง ทำให้การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมอาจไม่เพียงพอต่อการอยู่รอด สัตว์โลกบางชนิดต้องเปลี่ยนแปลงลักษณะทางกายภาพ เพื่อต่อสู้กับสภาพอากาศที่สูงขึ้น

จากรายงานที่ตีพิมพ์ในวารสาร Trends in Ecology and Evolution พบว่า นกแก้วในออสเตรเลีย มีการปรับเปลี่ยนอย่างรุนแรงทั้งขนาดตัวและลักษณะทางกายภาพ

โดยจากการเฝ้าติดตามวัดความยาวส่วนปีกและปาก ตั้งแต่ช่วงปี พ.ศ. 2414 พบว่า นกแก้วหลายสายพันธุ์ในออสเตรเลีย เช่น นกแก้วหลังแดงและนกค็อกคาทู มีขนาดจงอยปากเพิ่มขึ้นประมาณ 4 ถึง 10 เปอร์เซ็นต์ ซึ่งสัมพันธ์กับอุณหภูมิในฤดูร้อนของทุกปี

คำถามคือ จงอยปากที่ใหญ่ขึ้นหมายความว่าอะไร? โดยทั่วไปแล้ว จงอยปากของนก โดยเฉพาะนกขนาดใหญ่ จะมีเส้นเลือดอยู่เป็นจำนวนมาก เมื่ออากาศร้อนพวกมันสามารถปรับการไหลเวียนเลือดบริเวณจงอยปาก เพื่อระบายความร้อนได้ดีขึ้น

ซาร่า ไรดิง (Sara Ryding) นักวิจัยจากมหาวิทยาลัยดีคิน (Deakin University) ตั้งข้อสังเกตว่า จงอยปากที่ใหญ่ขึ้นเป็นการปรับตัวเพื่อให้นกต่อสู้กับอุณหภูมิที่สูงขึ้นจากภาวะโลกร้อน ซึ่งการเปลี่ยนแปลงนี้ยังพบได้ในนกกระจอกบ้าน นกทะเลแดง (Red knot) และนกฟินช์อีกด้วย

ภาวะโลกร้อน ทำให้เราอาจเห็น ‘ดัมโบ้’ ในชีวิตจริง

หลายคนอาจคุ้นเคยกันดีกับอนิเมชันเรื่อง ‘ดัมโบ้ ‘ (Dumbo) เรื่องราวของช้างหูใหญ่บินได้ ซึ่งในอนาคตอันใกล้นี้ เราอาจมีโอกาสได้เห็นช้างที่มีหูใหญ่แบบดัมโบ้ในชีวิตจริง

จากรายงานที่ตีพิมพ์ในวารสาร Trends in Ecology and Evolution ฉบับเดียวกัน พบว่า สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมหลายชนิดกำลังเปลี่ยนแปลงสัณฐานวิทยาให้มีรยางค์ (หู, หาง, ปีก) ใหญ่ขึ้น เพื่อตอบสนองต่อสภาพภูมิอากาศ ซึ่งเป็นการปรับตัวในลักษณะเดียวกับการเปลี่ยนแปลงของจงอยปากนก

มีการสังเกตเห็นว่า ค้างคาวในประเทศจีนมีขนาดปีกใหญ่ขึ้นจากช่วงทศวรรษ 1950 ถึง 1.64 เปอร์เซ็นต์ รวมถึงใบหูและหางของหนูไม้ (Wood mouse) เช่นเดียวกับกระต่ายในออสเตรเลีย

นั่นเป็นเพราะใบหูของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมหลายชนิด ทำหน้าที่ระบายความร้อนออกจากร่างกายคล้ายการทำงานของหม้อน้ำรถยนต์

แม้ว่าการปรับตัวของสัตว์เหล่านี้อาจดูเหมือนเป็นสัญญาณที่ดี แต่ในขณะเดียวกันก็แสดงให้เห็นถึงความเปราะบางของสิ่งมีชีวิตที่จำเป็นต้องปรับตัวให้เข้ากับสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนไป

ภาวะโลกร้อน ประชากรหนูครองเมือง

หากเมืองที่เราอาศัยอยู่เต็มไปด้วยหนูจะเป็นอย่างไร? จากรายงานล่าสุดที่ตีพิมพ์ในวารสาร Science Advances ได้สำรวจเมืองใหญ่กว่า 16 แห่งทั่วโลก พบว่า มี 11 เมืองที่มีประชากรหนูเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ

ปัจจัยสำคัญที่สุดที่ส่งผลให้ประชากรหนูระบาด คือการเปลี่ยนแปลงสภาพอากาศ การขยายตัวของเมือง และความหนาแน่นของประชากร

นักวิจัยอธิบายว่า อุณหภูมิที่สูงขึ้นทำให้หนูออกมาหาอาหาร และผสมพันธุ์กันได้มากขึ้น ต่างกับในสภาพอากาศหนาวเหน็บที่ทำให้หนูมักจะหลบอยู่ในรังของพวกมัน และเมื่ออากาศหนาวมาเยือนช้า 1-2 สัปดาห์ ทำให้หนูสามารถออกมาหาอาหารได้มากขึ้น และขยายวงจรการสืบพันธุ์ได้อีก 1-2 รอบ

ดังนั้น ในภาวะโลกร้อนนี้ เราอาจจะต้องเผชิญกับปัญหาประชากรหนูล้นเมือง และที่แย่ไปกว่านั้นก็คือ โรคร้ายและความสกปรกต่าง ๆ ที่มาพร้อมกับประชากรหนู

ทั้งหมดนี้สะท้อนว่า ภาวะโลกร้อน ได้กระทบต่อทุกชีวิตบนโลก การหยุดยั้งภาวะโลกร้อนจึงไม่ใช่ทางเลือก แต่คือความจำเป็น เพื่อรักษาระบบนิเวศและอนาคตของสิ่งมีชีวิตทุกชนิด

มาร่วมเป็นส่วนหนึ่งในการดูแลโลกของเรา ค้นหาแรงบันดาลใจดี ๆ ได้ที่นี่

ที่มา : Frontiersin, Aljazeera, Trends in Ecology and Evolution, ABC News

คอลัมน์ต่อยอด l เสริมความคิด ต่อยอดความรู้ สื่อสารความเข้าใจ โดย ศูนย์สื่อสารและส่งเสริมการตลาดเพื่อสาธารณะ ไทยพีบีเอส (CCM)