พระบารมีของสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง ระหว่างการเสด็จเยือนสหรัฐอเมริกาและยุโรป พ.ศ. ๒๕๐๓

ย้อนกลับไปช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ ๒ ผู้คนในประเทศตะวันตกอาจยังไม่รู้จักประเทศไทยดีนัก แต่การเสด็จเยือนสหรัฐอเมริกาและยุโรปทางราชการของในหลวง รัชกาลที่ ๙ และสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๐๓ นั้น ได้พลิกโฉมให้ไทยโดดเด่นและเป็นที่จดจำบนเวทีโลก

ความสำคัญของการเสด็จเยือนสหรัฐอเมริกาและยุโรป พ.ศ. ๒๕๐๓

ระหว่างเดือนมิถุนายนถึงเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๐๓ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เสด็จพระราชดำเนินเยือนสหรัฐอเมริกาและประเทศต่าง ๆ ในยุโรปรวม ๑๕ ประเทศ ได้แก่ สหรัฐอเมริกา สหราชอาณาจักร เยอรมนี โปรตุเกส สวิตเซอร์แลนด์ เดนมาร์ก นอร์เวย์ สวีเดน อิตาลี นครรัฐวาติกัน เบลเยียม ฝรั่งเศส ลักเซมเบิร์ก เนเธอร์แลนด์ และสเปนตามลำดับ

การเสด็จเยือนต่างประเทศครั้งนี้นับเป็นพระราชกรณียกิจสำคัญครั้งหนึ่งของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เนื่องจากเป็นโอกาสอันดีที่ไทยจะได้สานสัมพันธ์ไมตรีกับนานาประเทศที่กำลังฟื้นตัวจากสงครามโลกครั้งที่ ๒ และอยู่ในภาวะตึงเครียดช่วงสงครามเย็น อีกทั้งแสดงให้โลกเห็นว่า ประเทศไทยนั้นเจริญก้าวหน้าทัดเทียมโลกตะวันตก แต่ก็มีความภาคภูมิใจในเอกลักษณ์วัฒนธรรมของตนเองเช่นกัน

เมื่อพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร – ในฐานะประมุขแห่งราชอาณาจักรไทย – จะต้องเสด็จไปเจริญพระราชไมตรีกับนานาประเทศ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวงทรงเล็งเห็นถึงผลประโยชน์ที่ประเทศไทยจะได้รับ จึงทรงตัดสินพระราชหฤทัยตามเสด็จพระราชดำเนิน และทรงพระวิริยะยิ่งในการผูกมิตรกับต่างชาติในนามของปวงชนชาวไทย 

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงมีบทบาทสำคัญอย่างยิ่งในการเสด็จเยือนสหรัฐอเมริกาและยุโรปครั้งนี้ เพราะพระองค์ทรงเป็นตัวแทนของ “สตรีไทยสมัยใหม่” ผู้พร้อมทำงานและออกเดินทางเฉกเช่นบุรุษมาโดยตลอด อย่างเช่นเมื่อปี พ.ศ. ๒๔๙๙ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงทำหน้าที่ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ขณะที่พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงผนวช  

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงมีพระราชดำริที่จะแต่งพระองค์ด้วยฉลองพระองค์ทั้งในแบบฝรั่งและแบบไทย จึงมีรับสั่งให้ปีแอร์ บัลแม็ง (Pierre Balmain) ดีไซเนอร์ชาวฝรั่งเศสที่อยู่ในกรุงเทพฯ ณ ขณะนั้น ออกแบบฉลองพระองค์กลิ่นอายตะวันตกสำหรับโอกาสและฤดูกาลต่าง ๆ 

ขณะเดียวกัน พระองค์ทรงศึกษาธรรมเนียมของสตรีไทยในราชสำนักโบราณ รับสั่งให้หม่อมหลวงมณีรัตน์ บุนนาค นางสนองพระโอษฐ์ในพระองค์ ช่วยค้นคว้าศึกษาการแต่งกายของสตรีไทยสมัยต่าง ๆ พร้อมทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้อุไร ลืออำรุง ช่างตัดฉลองพระองค์ประจำราชสำนัก ออกแบบฉลองพระองค์ชุดไทยที่ผสมผสานเข้ากับวิธีการตัดเย็บสมัยใหม่ 

การตามเสด็จอเมริกาและยุโรปเมื่อหน้าร้อน พ.ศ. ๒๕๐๓ นับว่าเป็นการตามเสด็จทางราชการครั้งใหญ่ที่สุดครั้งแรกของข้าพเจ้า รู้สึกว่าทุกสิ่งทุกอย่างน่าตื่นเต้นไปหมด การตระเตรียมเสื้อผ้าเครื่องแต่งกายก็นับว่าเป็นเรื่องสำคัญสำหรับผู้หญิงเรา […] ในที่สุดข้าพเจ้าก็ตกลงใจว่า จะใช้เครื่องแต่งกายทั้งแบบไทยและสากลซึ่งทั่วโลกนิยมในการตามเสด็จครั้งใหญ่นี้เห็นจะเข้าทีที่สุด – ความทรงจำในการตามเสด็จต่างประเทศทางราชการ พระราชนิพนธ์ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

เช่นนี้เอง จึงกลายเป็นที่มาของชุดไทยพระราชนิยมในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ผ้าซิ่นและผ้าไหมถือเป็นแกนกลางสำคัญของชุดไทยพระราชนิยมทุกแบบ บางชุดนั้นมีการทอผ้าแบบยกทอง และ/หรือตกแต่งด้วยสไบปัก เช่น ชุดไทยอมรินทร์ ชุดไทยจักรี และชุดไทยจักรพรรดิ กลายเป็นที่จดจำไปทั่วโลกจวบจนปัจจุบัน ต่อมา พระองค์ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างสรรค์ชุดไทยพระราชนิยมเพิ่มเติม รวมเป็น ๘ แบบ และพระราชทานพระราชานุญาตเผยแพร่ให้สตรีทั่วไปนำไปแต่งกายได้  

[…] มีแบบเสื้อชุดไทยขึ้นหลายชุด แต่ละชุดเหมาะแก่โอกาสและสถานที่โดยเฉพาะผ้าซิ่นและเสื้อแขนกระบอกทำด้วยผ้าไหมของเราเอง เป็นที่นิยมชมชอบของชาวต่างประเทศ เพราะเป็นแบบที่เรียบ ๆ ไม่ล้าสมัยง่าย ๆ เดี๋ยวนี้ผู้หญิงไทยก็นิยมใช้แบบเหล่านี้มากขึ้นทุกที จนกระทั่งเป็นที่รู้จักแพร่หลายไปในต่างประเทศ ในที่สุดก็กลายเป็นเครื่องแต่งกายประจำชาติไปแล้ว – ความทรงจำในการตามเสด็จต่างประเทศทางราชการ พระราชนิพนธ์ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

การกล่าวชื่นชมพระสิริโฉมและพระราชจริยวัตรในหมู่ชาวสเปน  

พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงได้รับการต้อนรับจากประเทศต่าง ๆ อย่างใกล้ชิด เช่น ในสหรัฐอเมริกา ประชาชนอเมริกันกว่า ๗๕,๐๐๐ คนเดินทางมายังกรุงวอชิงตัน ดี.ซี. เพื่อชื่นชมพระบารมีของทั้ง ๒ พระองค์ เมื่อวันที่ ๒๘ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๐๓ ขณะที่ประธานาธิบดีดไวต์ ดี. ไอเซนฮาวร์ (Dwight D. Eisenhower) กล่าวว่า การถวายการต้อนรับแด่พระประมุขและพระราชินีแห่งราชอาณาจักรไทยนั้นสร้าง “ความปีติยินดีเป็นล้นพ้น” ให้แก่เขาและประเทศ

ทุกครั้งที่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงปรากฏพระองค์ โดยเฉพาะตอนที่พระองค์แต่งพระองค์ด้วยฉลองพระองค์ชุดไทย ประชาชนและสื่อของประเทศต่าง ๆ ล้วนให้ความสนใจ และชื่นชมในพระราชจริยวัตรอันงดงามของพระองค์  นอกจากจะเป็นการกระชับสัมพันธไมตรีกับมิตรประเทศแล้ว ยังเป็นการบอกโดยนัยต่อคนทั้งโลกด้วยเช่นกันว่า ประเทศไทยโอบรับความทันสมัยไปพร้อมกับการรักษามรดกวัฒนธรรมของชาติ  

สเปน ถือเป็นตัวอย่างประเทศหนึ่งที่ให้ความสนใจอย่างมากต่อการเสด็จพระราชดำเนินของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง และเป็นประเทศสุดท้ายที่ทั้ง ๒ พระองค์เสด็จเยือน ระหว่างวันที่ ๓ ถึง ๘ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๐๓ ไม่เพียงแต่ผู้นำและประชาชนในเมืองต่าง ๆ ของสเปนจะถวายการต้อนรับอย่างอบอุ่นและสมพระเกียรติ หนังสือพิมพ์ท้องถิ่นหลายฉบับได้นำเสนอข่าวตั้งแต่ก่อนจนถึงจบการเสด็จเยือนสเปนอย่างละเอียด พร้อมทั้งกล่าวถึงพระราชจริยวัตรของพระประมุขแห่งราชอาณาจักรไทย อาทิ

“ประมุขของทั้งสองประเทศเป็นศูนย์กลางของเสียงแซ่ซ้องตลอดเส้นทางของเมืองที่เสด็จผ่าน” (Ambos jefes de Estado fueron objeto de clamorosas ovaciones a su paso por las calles de la ciudad. – Madrid, ๓ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๐๓ หน้า ๑)

“กษัตริย์ไทยทรงปรากฏกายขึ้นอีกครั้งพร้อมกล้องถ่ายภาพ และทรงเล็งกล้องมาทางผู้นำสเปนและภริยา ทรงถ่ายภาพไปหลายภาพ เป็นสิ่งเล็ก ๆ น้อย ๆ ที่แสดงให้เห็นแง่มุมความเป็นมนุษย์ปุถุชนของกษัตริย์ไทย สะท้อนให้เห็นความเรียบง่ายของพระองค์ อีกทั้งความรู้สึกเป็นมิตรและรักใคร่ที่พระองค์มีเมื่อยามต้องจากลาเมืองหลวงของประเทศสเปน” (…volvió a aparecer el Rey de Tailandia, esta vez con una máquina fotográfica, y dirigiendo el objetivo hacia el Jefe del Estado y su esposa, les hizo varias fotografías. Un detalle humanísimo del Monarca tailandés, que refleja la sencillez de su carácter y la simpatía y el cariño con que se ha despedido de la capital de España. – Pueblo, ๗ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๐๓ หน้า ๑)

หนังสือพิมพ์สเปนยังเขียนข่าวเกี่ยวกับสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง โดยใช้คำคุณศัพท์ต่าง ๆ ได้แก่ bella (งดงาม) elegante (สง่า) encantadora (มีเสน่ห์) sonriente (ยิ้มแย้ม) และ simpática (เป็นมิตร) เพื่อบรรยายพระสิริโฉมของพระองค์ ขณะเดียวกัน ก็มีการกล่าวยกย่องการปฏิบัติงานราชการแผ่นดินในฐานะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ และบทบาทในครอบครัวของพระองค์ด้วยเช่นกัน ตามตัวอย่างข้อความดังต่อไปนี้

“ปารีสต้อนรับสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ฯ พระราชินีผู้ทรงพระสิริโฉมที่สุดในโลก ความมีเสน่ห์และประกายเจิดจรัสกำลังสร้างตำนานให้แก่ประเทศของพระองค์” (Paris acoge a Sirikit, la reina más bella del mundo, cuyo encanto y brillo evocando las leyendas de su país. – YA, ๒ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๐๓ หน้า ๖)

“พระองค์ทรงปฏิบัติภารกิจได้อย่างยอดเยี่ยมและประสบผลสำเร็จ รัฐบาลจึงเสนอเรื่องกราบบังคมถวายพระยศในลำดับสูงขึ้น ณ ปัจจุบันพระองค์ คือ ‘สมเด็จพระบรมราชินีนาถ’” (“Realizó tan bien y tan satisfactoriamente su cometido que por recomendación del Gobierno se concedió a la reina un título de aún mayor importancia. Ahora es “SomdechPhraboromRajiinath.’” - La Vanguardia Española, ๒ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๐๓ หน้า ๕) 

“สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ฯ และพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชซึ่งจะเสด็จพระราชดำเนินถึงกรุงมาดริดวันนี้พร้อมพระราชโอรสและพระราชธิดาทั้ง ๔ พระองค์ เป็นครอบครัวแสนสุข เมื่อทรงมีเวลาว่างจากราชการแผ่นดิน ทรงโปรดการเดินทางท่องเที่ยวทั้งทางทะเลและในชนบท” (“Sirikit y Bhumibol, que hoy llegan a Madrid, constituyen con sus cuatro hijos, una familia feliz. Cuando sus deberes oficiales se lo permiten, gustan de las excursiones marítimas y campestres.” – YA, ๓ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๐๓ หน้า ๑๗)

การเสด็จเยือนสหรัฐอเมริกาและยุโรป พ.ศ. ๒๕๐๓ นับว่ามีคุณค่าอย่างยิ่งทางประวัติศาสตร์และทางการทูต ด้วยพระปรีชาสามารถ สายพระเนตรอันกว้างไกล และพระราชจริยวัตรอันน่าชื่นชมของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทำให้ประเทศเล็ก ๆ ณ ขณะนั้นอย่างไทยมีที่ยืนบนเวทีโลกอย่างภาคภูมิ ในห้วงเวลาที่นานาประเทศต่างสร้างมิตรภาพและความร่วมมือระหว่างกัน  

อ้างอิง

• ความทรงจำในการตามเสด็จต่างประเทศทางราชการ พระราชนิพนธ์ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง, อนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ จมื่นสวัสดิ์วังราช (เปลี่ยน  เกตุทัต), โรงพิมพ์สมาคมสังคมศาสตร์แห่งประเทศไทย, พ.ศ. ๒๕๑๗.
• Aina Sarita Swartz, Decades of Style: Exploring Queen Sirikit’s Legacy of Fashion at the QSMT, Bangkok Art City.
• Bess Furman, Thai King and Queen Are Welcomed by Eisenhower, The New York Times (June 29, 1960).
• Pornsan Watanangura, Queen Sirikit on Her Majesty’s State Visits in 1960 and 1962, The Journal of the
• Royal Institute of Thailand, Volume IV – 2012.
• จุฑาทิพย์ อังศุสิงห์, พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จฯ เยือนสหรัฐอเมริกาและประเทศในทวีปยุโรป, นิตยสารศิลปากร ปีที่ ๔๙ ฉบับที่ ๖ พ.ย. - ธ.ค. ๒๕๕๙.
• เพ็ญพิสาข์ ศรีวรนารถ, การนำเสนอข่าวการเสด็จพระราชดำเนินเยือนประเทศสเปนของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรในหนังสือพิมพ์ของสเปน. วารสารศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ปีที่ 22 ฉบับที่ 2 พฤษภาคม – สิงหาคม 2565.
• ประวัติ ชุดไทยพระราชนิยม ชุดประจำชาติ การแต่งกาย ความภูมิใจในความเป็นไทย, กรมหม่อนไหม.
• สำนักงานพระคลังข้างที่, ไทยพระราชนิยม.

ติดตามแถลงการณ์และประกาศ ชมสารคดีเทิดพระเกียรติฯ "สมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง" ที่: www.thaipbs.or.th/QueenSirikit