รู้ทันกันได้ : "แอมโมเนีย" ก๊าซฉุน พิษร้ายถึงชีวิต?

แอมโมเนียใกล้ตัวเรามากกว่าที่คิด: รู้จักสารเคมีในชีวิตประจำวัน

สารเคมีที่อยู่ใกล้ตัวเรามากกว่าที่หลายคนคิด โดยเฉพาะในประเทศไทยที่เป็นเมืองร้อน การใช้เครื่องทำความเย็นและน้ำแข็งจึงเป็นสิ่งจำเป็น วันนี้เราจะมาทำความรู้จักกันตั้งแต่คุณสมบัติ การใช้งาน ไปจนถึงผลกระทบที่อาจเกิดขึ้น

แอมโมเนียคืออะไร คุณสมบัติทางเคมีที่น่าสนใจ

แอมโมเนียเป็นสารเคมีที่มีคุณสมบัติพิเศษหลายประการ โดยธรรมชาติแล้วแอมโมเนียจะอยู่ในสถานะก๊าซ แต่สามารถกลายเป็นของเหลวได้เมื่ออัดด้วยแรงดันสูง คุณสมบัติที่สำคัญของแอมโมเนียคือ สามารถละลายในน้ำได้ดีมาก และมีฤทธิ์เป็นด่าง

สำหรับการใช้งานเบื้องต้น เราอาจคุ้นเคยกับแอมโมเนียในรูปแบบยาดม เมื่อใช้ในความเข้มข้นต่ำประมาณไม่เกิน 20 ppm แอมโมเนียจะช่วยกระตุ้นให้ร่างกายรู้สึกตื่น ป้องกันการเป็นลม

การใช้แอมโมเนียในอุตสาหกรรมต่างๆ

แอมโมเนียมีการนำไปใช้ในอุตสาหกรรมหลากหลายประเภท ได้แก่

• อุตสาหกรรมสิ่งทอ - ใช้ในกระบวนการผลิตและย้อมสี
• อุตสาหกรรมเครื่องล้าง - ผสมเป็นสารประกอบในผลิตภัณฑ์ทำความสะอาด
• อุตสาหกรรมปุ๋ย - เปลี่ยนเป็นสารประกอบ เช่น แอมโมเนียมไนเตรต และแอมโมเนียมซัลเฟต ซึ่งเป็นปุ๋ยเม็ดสีขาวที่เกษตรกรใช้หว่าน
• อุตสาหกรรมระเบิด - แอมโมเนียมไนเตรตสามารถนำไปใช้ทำระเบิดได้

แอมโมเนียในอุตสาหกรรมน้ำแข็ง: สารหล่อเย็นยอดนิยม

ปัจจุบันโรงงานน้ำแข็งแทบทุกแห่งในประเทศไทยใช้แอมโมเนียเป็นสารหล่อเย็น เนื่องจากแอมโมเนียมีข้อดีหลายประการ

• ราคาประหยัด เมื่อเทียบกับสารหล่อเย็นชนิดอื่น
• ไม่ทำลายชั้นโอโซน ต่างจากสาร CFC (คลอโรฟลูออโรคาร์บอน)
• มีประสิทธิภาพสูง ในการดูดความร้อนและแลกเปลี่ยนอุณหภูมิ

กลไกการทำงานของแอมโมเนียในระบบทำความเย็นคือ การดูดความร้อนและมีความสามารถในการกลายเป็นไอสูง ทำให้เกิดการแลกเปลี่ยนความร้อนกับอุณหภูมิ ส่งผลให้เกิดความเย็นได้อย่างมีประสิทธิภาพ

ข้อควรระวังในการใช้แอมโมเนียในระบบทำความเย็น

การใช้แอมโมเนียในอุตสาหกรรมต้องปฏิบัติตามกฎข้อสำคัญ คือ ห้ามใช้ท่อทองแดง เนื่องจากมีฤทธิ์เป็นด่างจะกัดกร่อนทองแดงได้ ต่างจากน้ำยาแอร์ทั่วไปที่ใช้ท่อทองแดงได้ ช่างที่ทำการบำรุงรักษาโรงงานน้ำแข็งต้องใช้วัสดุที่เป็นเหล็กเท่านั้น เพราะเหล็กมีความทนทานต่อการกัดกร่อนของแอมโมเนียได้ดีกว่า หากใช้วัสดุที่ไม่เหมาะสมอาจเกิดการรั่วไหลได้

ผลกระทบของแอมโมเนียต่อสุขภาพ

• ความเข้มข้นต่ำ (ไม่เกิน 20 ppm): ช่วยกระตุ้นให้ตื่น ใช้เป็นยาดม
• ความเข้มข้นปานกลาง (เกิน 20 ppm): ทำให้รู้สึกอึดอัด ระคายเคืองต่อระบบทางเดินหายใจ
• ความเข้มข้นสูง: อาจทำให้เกิดอาการสลบ หมดสติ ขาดอากาศหายใจ และอาจเสียชีวิตได้

เมื่อสูดดมในปริมาณมากจะเกิดการระคายเคืองต่อทางเดินหายใจ กัดกร่อนหลอดลม และทำให้ปอดเกิดการอักเสบได้

การตรวจสอบแอมโมเนียในน้ำแข็งที่บริโภค

ผู้บริโภคสามารถตรวจสอบการปนเปื้อนในน้ำแข็งได้ด้วยการ ดมกลิ่น หากน้ำแข็งมีกลิ่นฉุนคล้ายแอมโมเนีย นั่นแสดงว่าระบบหล่อเย็นมีการรั่วไหล หากพบว่าน้ำแข็งมีกลิ่นให้หยุดบริโภคทันที, ปล่อยทิ้งไว้ให้แอมโมเนียระเหยออกไป และรีบแจ้งหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง

ผลกระทบของแอมโมเนียต่อสิ่งแวดล้อม

• ต่อแหล่งน้ำ: ทำให้น้ำมีสภาพเป็นด่าง ส่งผลให้ปลาและสัตว์น้ำเสียชีวิต
• ต่อดิน: ทำให้ดินมีความเป็นด่างสูงเกินไป ส่งผลกระทบต่อการเจริญเติบโตของพืช
• ต่ออากาศ: ในที่โล่งแจ้ง แอมโมเนียจะเจือจางและสลายตัวเป็นสารประกอบอื่น เช่น แอมโมเนียมไฮดรอกไซด์ ซึ่งปลอดภัยต่อสิ่งแวดล้อม

ความเสี่ยงด้านความปลอดภัยของแอมโมเนีย

ก๊าซดังกล่าวมีความเสี่ยงด้านไฟไหม้และระเบิดในเงื่อนไขพิเศษ หากผสมกับอากาศในความเข้มข้น 15-25% และมีแหล่งความร้อน อาจเกิดการติดไฟและระเบิดได้ ปัจจัยที่ทำให้เกิดไฟไหม้ประกอบด้วย

1. เชื้อเพลิง
2. อากาศ
3. ความร้อนที่ทำให้เกิดไฟ

การจัดการเมื่อเกิดอุบัติเหตุแอมโมเนียรั่วไหล

1. อพยพผู้คนออกจากพื้นที่ อย่างรวดเร็ว
2. ระบายอากาศ ให้อากาศถ่ายเทได้ดี
3. ปิดวาล์วที่แหล่งกำเนิด หากสามารถทำได้อย่างปลอดภัย
4. แจ้งหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อรับการช่วยเหลือ

คำแนะนำสำหรับผู้ประกอบการและผู้บริโภคที่ใช้แอมโมเนีย

สำหรับผู้ประกอบการ:

• หมั่นบำรุงรักษาระบบทำความเย็นอย่างสม่ำเสมอ
• ใช้วัสดุที่เหมาะสมในระบบ
• ตรวจสอบการรั่วไหลเป็นระยะ
• มีระบบปิดที่มีประสิทธิภาพ

สำหรับผู้บริโภค:

• ตรวจสอบกลิ่นของน้ำแข็งก่อนบริโภค
• หลีกเลี่ยงน้ำแข็งที่มีกลิ่นแอมโมเนีย
• แจ้งเจ้าหน้าที่หากพบความผิดปกติ

สรุปการใช้แอมโมเนีย

แอมโมเนียเป็นสารเคมีที่มีทั้งประโยชน์และอันตราย การใช้งานอย่างถูกต้องจะทำให้ได้รับประโยชน์สูงสุด ในขณะที่การละเลยความปลอดภัยอาจนำไปสู่อุบัติเหตุร้ายแรงได้ ทั้งผู้ประกอบการและผู้บริโภคจึงควรมีความรู้และระมัดระวังในการจัดการอย่างเหมาะสม เพื่อความปลอดภัยของตนเองและสังคมโดยรวม

อ่านเนื้อหาที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม

• "แอมโมเนีย" คือสารอะไร อันตรายแค่ไหนหาก "สัมผัส -สูดดม"
• รู้เท่ารู้ทัน "แอมโมเนีย"
• ก๊าซไข่เน่า - ก๊าซแอมโมเนีย 2 ก๊าซพิษฆาตกรเงียบ