‘ซูชิ’ และ ‘ฟูจิ’ บทเรียนด้านจริยธรรมสื่อยุค AI จากญี่ปุ่น

ทุกวันนี้ สื่อดั้งเดิมทั่วโลกต่างปรับตัวให้ยืนหยัดในยุค AI แต่ก็ใช่ว่าจะทอดทิ้งจริยธรรมเพื่อกระแสหรือยอดได้ Thai PBS Sci & Tech มีข้อคิดมาฝากจากคนทำสื่อมากประสบการณ์จากญี่ปุ่น

จุน โอกาวา (Jun Ogawa) ผู้ประสานงานต่างประเทศจาก BPO (Broadcasting Ethics & Program Improvement Organization) องค์กรด้านจริยธรรมสื่อและการพัฒนารายการของญี่ปุ่น ได้ถอดบทเรียนจริยธรรมสื่อไว้ระหว่างการบรรยายหัวข้อใน ‘Information as a Public Good: Upholding Credibility and Empowering Democracy (ข้อมูลในฐานะผลิตภัณฑ์: การรักษาความน่าเชื่อถือและการเสริมสร้างประชาธิปไตย)’ ที่งาน 20th Asia Media Summit เมื่อวันที่ 22 ก.ค. 68 โอกาวาเปรียบเทียบสถานการณ์สื่อในญี่ปุ่นว่าเป็นดั่ง ‘ซูชิ’ และ ‘ฟูจิ’ ซึ่งเป็นสิ่งที่ใคร ๆ ก็รู้จักจากแดนอาทิตย์อุทัย

Ogawa (ด้านขวา บนโพเดียม) กำลังบรรยายในงาน 20th Asia Media Summit ที่เมืองเสียมราฐ กัมพูชา

โอกาวาพูดถึงเรื่องซูชิกับการทำสื่อก่อน “คุณอยากให้เสิร์ฟซูชิแบบไหน ? สุก ? ต้ม ? ไม่มีทางใช่ไหมล่ะครับ ซูชิต้องเสิร์ฟสด ๆ แบบดิบ ๆ ครับ” เขาเกริ่น “ข้อมูลก็เหมือนกัน ข้อมูลต้องสดและดิบ ความดิบหมายถึงความบริสุทธิ์หรือความจริง ดังนั้น ข้อมูลที่ดีสำหรับสาธารณะคือข้อมูลที่จริง” โอกาวากล่าวต่อว่า ข้อมูลที่จริงหรือ ‘ความจริง’ นั้น เป็นกุญแจสำคัญของสังคมที่มีเสถียรภาพและความมั่งคั่ง

กล้องจับภาพ Fumio Kishida นายกฯ ญี่ปุ่น ณ ขณะนั้นที่กำลังแถลงนโยบาย เมื่อปี 2022 (ภาพจาก: Kazuhiro Nogi/AFP)

อย่างไรก็ตาม แม้แต่สังคมญี่ปุ่นเองก็กลายเป็นดั่ง “กล่องอัญมณีที่ปะปนกัน (gemstones mixed together)” หมายความว่า ข่าวจริง ข่าวปลอม และข่าวที่สร้างจาก AI ผสมปนเปกันไปหมด ทำให้ผู้คนหลงอยู่ในกระแสธารแห่งข้อมูล โอกาวามองว่า สื่อดั้งเดิมยังเป็นพื้นที่ที่ประชาชนสามารถ ‘หาข้อมูลที่เที่ยงธรรมและถูกต้อง (Find Information Fair and Accurate)’ ได้ โดยสื่อฯ ต้องรักษามาตรฐานและความน่าเชื่อถือไว้ ประหนึ่งกับเป็นกรรมการ FIFA ที่ไม่ย้ายประตูฟุตบอลไปมา เช่นนี้ ก็จะได้รับความวางใจจากผู้คนต่อไป

ขณะที่สื่อของญี่ปุ่นหลายเจ้าจะมีความน่าเชื่อถือและได้รับความไว้วางใจ สถานีโทรทัศน์ ‘ฟูจิทีวี (Fuji TV)’ กลับเผชิญวิกฤตศรัทธาหลังจากเกิดข่าวฉาวเกี่ยวกับพิธีกรชื่อดังประจำช่อง มาซาฮิโระ นาไก (Masahiro Nakai) นาไกถูกกล่าวหาว่าล่วงละเมิดทางเพศผู้ประกาศหญิงคนหนึ่งของช่อง แต่ยังคงทำงานต่อได้โดยที่ฟูจิทีวีเองก็ทราบเรื่อง เมื่อข่าวฉาวปรากฏ ทำให้สถานีฯ เสียทั้งลูกค้าโฆษณาและความเชื่อใจของประชาชน “เพราะ [ฟูจิทีวี] ไม่เต็มใจที่จะพูดความจริงทั้ง ๆ ที่เป็นสื่อ จึงเกิดคำวิพากษ์วิจารณ์อย่างหนักจากสาธารณะ และสปอนเซอร์ก็ถอนตัว นี่คือเรื่องของการบริหารองค์กรครับ... การบริหารองค์กรสำคัญท่ามกลางประเด็นปัญหาต่าง ๆ” โอกาวาให้ความเห็นส่วนตัว

นี่คือกรณีศึกษาและข้อคิดจากการบรรยายของโอกาวาซัง ไม่เพียงแต่สื่อต้องนำเสนอข้อมูลที่สดและจริงแท้แก่ประชาชนดั่งเชฟเสิร์ฟซูชิ แต่ต้องมีความจริงใจในการแก้ปัญหา “หลังบ้าน” ด้วย มิเช่นนั้น ก็จะตกอยู่ในสถานการณ์เดียวกันกับฟูจิทีวีนั่นเอง