Thai PBS Verify พบแหล่งที่มาจาก : Facebook
ภาพบันทึกหน้าจอแสดงโพสต์อ้าง “ปูติน” ยกย่อง “กัน จอมพลัง” เป็นบุคคลแบบอย่าง รักชาติ รักแผ่นดิน
ผู้ใช้เฟซบุ๊กที่ชื่อ “Thimaporn Tongnok” โพสต์ภาพพร้อมข้อความระบุว่า #ล่าสุด!!!!!! ปูตินได้ออกแถลงการณ์ ผ่าน BBC ยกย่อง คุณกันเป็น บุคคลแบบอย่างของการ รักชาติ รักแผ่นดิน และเป็นฮีโร่ชาวไทย ที่ปกป้องประเทศชาติไม่ให้เสียดินแดน และพร้อมให้กำลังใจพี่น้องชาวไทยทุกคน โดยภาพดังกล่าวเป็นภาพของ วลาดิเมียร์ ปูติน (คลิกเพื่อดู เนื้อหาต้นฉบับที่บันทึกไว้) ประธานาธิบดีรัสเซีย และภาพของ “กัน จอมพลัง” หรือ นายกัณฐัศว์ พงศ์ไพบูลย์เวชย์ อินฟลูเอนเซอร์ชื่อดัง โดยโพสต์ดังกล่าวมีผู้เข้าไปแสดงความรู้สึก 17,000 ครั้ง รวมถึงแชร์โพสต์ดังกล่าวไปกว่า 1,100 ครั้งอีกด้วย
ภาพจากข่าวอื่นมาดัดแปลง
Thai PBS Verify ตรวจสอบภาพจากโพสต์ดังกล่าวผ่าน Google Lens พบว่าภาพของ “วลาดิเมียร์ ปูติน” ที่ถูกนำมาใช้นั้นได้ถูกปรับเปลี่ยนสีของพื้นหลังสีน้ำเงินเป็นสีเหลือง ซึ่งเมื่อนำมาค้นหาอีกครั้ง ปรากฏภาพดังกล่าวในเว็บไซต์ AFP Forum ซึ่งเป็นคลังข้อมูลดิจิทัลของ AFP ระบุว่าภาพดังกล่าวเป็นเหตุการณ์ที่ ประธานาธิบดีรัสเซีย วลาดิมีร์ ปูติน เยี่ยมชมมหาวิทยาลัยแห่งรัฐมอสโก (MSU) ในกรุงมอสโก เมื่อวันที่ 24 ม.ค. 68 เพื่อมอบ “คำสั่งแรงงานผู้กล้าหาญ” แก่คณาจารย์ของมหาวิทยาลัย และเป็นประธานการประชุมคณะกรรมการบริหารของมหาวิทยาลัย ซึ่งการเยี่ยมชมมหาวิทยาลัยในครั้งนี้ ไม่ได้มีเนื้อหาที่ ปูติน กล่าวถึง กัน จอมพลัง แต่อย่างใด
ภาพจากคลังภาพของ AFP Forum ประธานาธิบดีรัสเซีย วลาดิมีร์ ปูติน เยี่ยมชมมหาวิทยาลัยแห่งรัฐมอสโก (MSU) เมื่อวันที่ 24 ม.ค. 68 (ซ้าย) เปรียบเทียบกับ โพสต์เท็จ อ้างว่า “ปูติน” ยกย่อง “กัน จอมพลัง” เป็นบุคคลแบบอย่าง รักชาติ รักแผ่นดิน (ขวา)
ส่วนภาพของ กัน จอมพลัง ที่ถูกนำมาใช้ประกอบในโพสต์นั้น เป็นภาพจากโพสต์ของเพจเฟซบุ๊ก “กันจอมพลัง ช่วยสู้” ซึ่งได้โพสต์ภาพดังกล่าวได้ตั้งแต่เมื่อวันที่ 9 ต.ค. 68 โดยเป็นการโพสต์เรื่องความรู้สึกส่วนตัวของเขา ที่ถูกวิพากษ์วิจารณ์ในช่วงการลงพื้นที่บริเวณริมชายแดน ไทย-กัมพูชา
ภาพจากโพสต์ของ กัน จอมพลัง เมื่อวันที่ 9 ต.ค. 68 (บน) เปรียบเทียบกับ ภาพจากโพสต์เท็จ (ล่าง)
ใช้ข้อมูลอ้างอิงทิพย์ที่ไม่มีอยู่จริง
ขณะที่ข้อความที่มีการกล่าวอ้างถึง BBC นั้น จากการตรวจสอบแท็กข่าวของเว็บไซต์ดังกล่าวที่เกี่ยวข้องกับ ประธานาธิบดี วลาดิเมียร์ ปูติน ไม่พบว่ามีการนำเสนอข่าวเรื่องของ ปูติน ที่ออกแถลงการณ์ ผ่าน BBC เกี่ยวกับการยกย่อง กัน จอมพลัง เป็นบุคคลแบบอย่าง รักชาติ รักแผ่นดิน ในช่วงเดือนนี้หรือก่อนหน้านี้แต่อย่างใด
ภาพบันทึกหน้าจอแสดงผลการค้นหาแท็กข่าวที่เกี่ยวข้องกับ วลาดิเมียร์ ปูติน ซึ่งไม่พบข่าวที่เกี่ยวข้องกับ กัน จอมพลัง ในข่าวของ BBC แต่อย่างใด
หลอกกดลิงก์เก็บเงินรายเดือน
นอกจากนี้เมื่อตรวจสอบช่องแสดงความคิดเห็นพบว่า เจ้าของโพสต์เฟซบุ๊กดังกล่าว ได้โพสต์ข้อความระบุว่า “#ขอบคุณที่เป็นส่วนหนึ่งของการมีส่วนร่วม เชิญมาเป็นสมาชิก เชิญมาส่วนนึงของโปรไฟล์ค่ะ” พร้อมแนบลิงก์เอาไว้ ซึ่งเมื่อเราลองกดเข้าไปในลิงก์ดังกล่าวก็พบว่า เป็นข้อความตอบรับสมัครสมาชิกที่มีการเรียกเก็บเงินจำนวน 35 บาทต่อเดือน จากเพจเฟซบุ๊กดังกล่าว
ภาพบันทึกหน้าจอแสดงผลหลังจากกดลิงก์ ที่พบว่าเป็นลิงก์สำหรับสมัครสมาชิกแบบเรียกเก็บเงินรายเดือน
ขณะที่บัญชีผู้ใช้เฟซบุ๊กดังกล่าว พบว่า เป็นเพียงผู้ใช้ทั่วไป ซึ่งเนื้อหาส่วนใหญ่เป็นข่าวเกี่ยวกับสถานการณ์ไทย-กัมพูชา และการสร้างภาพจาก AI เพื่อสร้างคอนเทนต์เพียงเท่านั้น
จำเป็นต้องแยกแยะก่อนเชื่อ
ผศ. ดร.เจษฎา ศาลาทอง อาจารย์ประจำคณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ให้ความคิดเห็นถึงโพสต์ดังกล่าวว่า หากเราดูเรื่องของบริบท ก็ต้องคำนึงถึงความเป็นไปได้ว่า “ปูติน” จะรู้จักกับ “กัน จอมพลัง” ได้หรือไม่? และจะเป็นการสื่อสารถึง “กัน จอมพลัง” ด้วยเหตุผลอะไร ทำไม “ปูติน” ถึงมีความจูงใจที่จะต้องพูดถึง “กัน จอมพลัง” ซึ่งหากพูดถึงเรื่องของมูลเหตุหรือเหตุจูงใจ ก็ทำให้รู้สึกว่า มันมีความเป็นไปได้น้อยมาก หรืออาจจะเป็นไปไม่ได้เลยที่ “ปูติน” จะรู้จักกับ “กัน จอมพลัง”
อย่างไรก็ตามตนอยากให้มองลึกไปมากกว่าการ Fact-Check คือถึงแม้ว่าเราจะรู้แล้วว่า เป็นข้อมูลที่ไม่จริง ทั้งด้วยของความจริงของบริบท และในเรื่องของเหตุจูงใจ แต่สิ่งที่อยากจะให้มองกันไปมากกว่านั้นคือ ใครที่จะได้ประโยชน์จากเรื่องนี้ ซึ่งต้องมองเป็น 2 ชั้น
ชั้นที่ 1 คือใครเป็นคนโพสต์ ซึ่งเมื่อดูแล้วก็ทำให้เกิดการตั้งคำถามว่า ผู้โพสต์มีตัวตนจริงหรือไม่?
ข้อที่ 2 คือโพสต์แล้ว ถ้าเราแชร์ออกไปใครจะได้ ใครจะเสียผลประโยชน์ ซึ่งสามารถมองได้ทั้ง 2 ฝั่ง ฝั่งหนึ่งอาจจะมองว่า เป็นแฟนคลับจริง ๆ ที่ต้องการจะได้คะแนนนิยม ต้องการจะทำให้เห็นว่า ผู้นำระดับโลกยังเห็นความสำคัญของ “กัน จอมพลัง” แต่ชั้นที่ 2 ต้องอย่าลืมว่า มีการพยายามดิสเครดิตซึ่งกันและกันอยู่ เช่นเดียวกันอาจจะเป็นไปได้ว่า อีกฝั่งหนึ่งที่อยู่ตรงข้ามกับ “กัน จอมพลัง” ต้องการจะสร้างกับดัก กลลวง ให้คนที่เป็นแฟนคลับ “กัน จอมพลัง” มีการแชร์เพราะเชื่อ และตลบหลังด้วยการบอกว่า คนที่แชร์ออกไปหรือที่สนับสนุน “กัน จอมพลัง” เป็นคนที่ไม่มี Media Literacy ไม่มีความสามารถในการแยกแยะข้อมูล เพื่อเป็นการลดทอนความน่าเชื่อถือ หรือพลังของแฟนคลับ “กัน จอมพลัง” ก็เป็นไปได้
ผศ. ดร.เจษฎา ศาลาทอง อาจารย์ประจำคณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
ทั้งหมดนี้ล้วนทำให้เห็นว่า เวลาเราเห็นข้อความใดข้อความหนึ่ง การพิสูจน์ว่าจริงหรือไม่จริงนั้น อาจจะยังไม่พอ และอาจจะต้องไปดูต่อด้วยว่า แรงจูงใจ และเวลาที่แชร์ออกมาแล้วใครจะได้หรือใครจะเสียผลประโยชน์ ซึ่งหากเราคิดอย่างระมัดระวัง ก็จะทำให้เราตัดสินใจแชร์หรือไม่แชร์ ด้วยความรอบคอบมากขึ้น
อย่างไรก็ตาม หากใช้การตรวจสอบเป็น Checklist และก่อนที่เราจะไปมองว่า ใครเป็นคนทำข้อมูลนี้ หรือใครได้ใครเสีย เพียงแค่ข้อแรกของการตรวจสอบก็ถือว่า ไม่ควรแชร์ข้อมูลดังกล่าว เพราะเมื่อมองมาที่ ขั้นตอนแรกที่พบว่าเป็นข้อมูลที่ไม่จริง การที่เราแชร์ข้อมูลไม่จริงออกไป ก็ถือว่าเป็นเรื่องที่ไม่ถูกต้องไม่ว่าจะเป็นฝั่งของผู้ได้ประโยชน์หรือผู้เสียประโยชน์ก็ตาม
แต่สำหรับผู้ที่แชร์ ส่วนหนึ่งพบว่าเป็นกรณีของ คนที่ทั้ง ๆ ที่รู้ว่าไม่จริงก็ยังแชร์ เพราะมีผลประโยชน์บางอย่าง มีแรงจูงใจบางอย่าง หรืออยู่ในห้องเสียงสะท้อน ที่เรียกว่า Confirmation Bias หรืออคติยืนยัน คือมีชุดความเชื่อ ชุดความคิดบางอย่าง ทั้ง ๆ ที่รู้หรือสงสัยว่า มันอาจจะไม่จริง แต่มันตรงใจ เราก็แชร์ เหมือนหลับตาข้างหนึ่ง ซึ่งลักษณะนี้ถือเป็นอีกหนึ่งกรณีที่น่าเป็นห่วง เพราะกลุ่มคนเหล่านี้มักจะตกอยู่ใน Echo Chamber หรือที่เรียกว่า ตกในอาการของห้องเสียงสะท้อน
เรื่องจริงเป็นอย่างไร?
โพสต์ที่อ้างว่า “ปูตินยกย่อง กัน จอมพลัง ผ่าน BBC” เป็น ข่าวปลอม ที่ใช้ภาพตัดต่อกับข้อความแต่งขึ้น และการอ้างแหล่งข่าวปลอม (BBC) โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อจูงใจให้คนสมัครสมาชิกเสียเงินเพียงเท่านั้น
