ยาอะไรใช้ก่อนจ่ายทีหลัง ระบบขายยาแบบซื้อใจของญี่ปุ่น

ร้านยาโบราณโทยามะ ศูนย์กลางการแพทย์แผนโบราณของญี่ปุ่นที่คุณห้ามพลาด

เมืองโทยามะในญี่ปุ่นเป็นเมืองที่มีชื่อเสียงด้านการแพทย์แผนโบราณมาตั้งแต่สมัยเอโดะ โดยเป็นศูนย์กลางการพัฒนายาสมุนไพรและเทคโนโลยีเรื่องยาเนื่องจากมีความอุดมสมบูรณ์ของพืชสมุนไพรหลากหลายชนิด รวมทั้งมีแหล่งน้ำบริสุทธิ์จากภูเขาทาทายามะซึ่งเป็นวัตถุดิบชั้นเลิศในการผลิตยา รายการ "ดูให้รู้" พาผู้ชมไปเยี่ยมชมร้านยาโบราณที่กลายเป็นสถานที่ท่องเที่ยวยอดนิยมของเมืองนี้ แหล่งรวมตำรับยาโบราณอายุกว่า 300 ปีที่ยังคงใช้รักษาโรคได้อย่างมีประสิทธิภาพจนถึงปัจจุบัน

ตำรับยาโบราณที่ยังใช้ได้ผลในปัจจุบัน

ร้านยาในโทยามะไม่ใช่เพียงร้านขายยาธรรมดา แต่เป็นแหล่งรวมตำรับยาโบราณที่มีประวัติความเป็นมายาวนานตั้งแต่สมัยเอโดะ ยาสมุนไพรในร้านนี้มีตำรับดั้งเดิมที่ถูกคิดค้นขึ้นเมื่อ 300 ปีก่อนและเคยถูกใช้โดยเจ้าเมืองในอดีต แม้ว่าปัจจุบันจะมีกฎหมายควบคุมที่เข้มงวดมากขึ้น แต่ก็ยังคงมีการผลิตและจำหน่ายยาสมุนไพรหลายชนิดที่ได้รับการรับรอง

หนึ่งในผลิตภัณฑ์ที่โดดเด่นของร้านคือ "ฮังงตังค์" ซึ่งในภาษาญี่ปุ่น "ก้ง" แปลว่าวิญญาณ และ "ฮังงตังค์" หมายถึงการชุบชีวิตให้กลับมามีชีวิตใหม่ สมุนไพรตัวนี้มีส่วนผสมของสมุนไพร 5 ชนิด มีประโยชน์หลายอย่างโดยเฉพาะสำหรับคนที่ดื่มแอลกอฮอล์ ช่วยป้องกันการดูดซึมแอลกอฮอล์เข้าสู่ร่างกายและช่วยให้ระบบย่อยอาหารทำงานได้ดีขึ้น

นอกจากนี้ ทางร้านยังมียาสมุนไพรอีกหลากหลายประเภทที่ตอบโจทย์ปัญหาสุขภาพต่าง ๆ เช่น

• ยาช่วยระบบย่อยอาหาร สำหรับผู้ที่มีน้ำย่อยมากเกินไปหรือน้อยเกินไป โดยผู้สูงอายุมักจะมีปัญหาน้ำย่อยน้อยเกินไป
• ยาแก้ท้องผูก ซึ่งเป็นสมุนไพรที่ช่วยเพิ่มน้ำในลำไส้ทำให้ขับถ่ายง่ายขึ้นโดยไม่ทำให้ท้องเสีย
• ยาสำหรับผู้สูงอายุที่มีปัญหาเรื่องการปัสสาวะบ่อยในเวลากลางคืน ช่วยให้นอนหลับได้ดีขึ้น และยังช่วยแก้อาการปวดหลังด้วย
• น้ำตาลสมุนไพรโบราณที่ใช้ทดแทนน้ำเกลือได้ในสมัยก่อน ให้ความหวานแบบกลมกล่อมและมีประโยชน์ต่อระบบลำไส้โดยเฉพาะในเด็ก

จุดเด่นของยาสมุนไพรญี่ปุ่นคือการทำงานแบบกระตุ้นภูมิคุ้มกันที่มีอยู่แล้วในร่างกายให้แข็งแรงขึ้น ซึ่งแตกต่างจากยาแผนปัจจุบัน ปัจจุบันแพทย์ญี่ปุ่นประมาณ 70% หันมาสั่งจ่ายยาสมุนไพรแทนยาแผนปัจจุบันมากขึ้น เนื่องจากผลข้างเคียงที่น้อยกว่า แต่ก็ยังต้องใช้อย่างระมัดระวังเช่นกัน

ระบบการขายยาแบบ "โอกิงูซุริ" นวัตกรรมการค้าที่สร้างความไว้วางใจ

สิ่งที่น่าสนใจไม่แพ้ตัวยาคือระบบการขายยาแบบดั้งเดิมของเมืองโทยามะที่เรียกว่า "โอกิงูซุริ" หรือ "ใช้ก่อนจ่ายทีหลัง" ซึ่งคนขายยาจะนำกล่องยาไปวางไว้ตามบ้านเรือนของผู้คน และจะกลับไปเยี่ยมเยียนในภายหลัง หากเจ้าของบ้านได้ใช้ยาชนิดใดไปแล้วก็จะเก็บเงินตามจริง

ระบบนี้แสดงให้เห็นถึงคุณค่าของชุมชนที่ยึดถือความไว้วางใจเป็นหลัก ไม่เพียงช่วยให้การดูแลสุขภาพเข้าถึงได้ง่ายขึ้น แต่ยังส่งเสริมความสัมพันธ์อันแน่นแฟ้นระหว่างผู้จำหน่ายและลูกค้าอีกด้วย แม้ในปัจจุบันจะเริ่มหาดูได้ยากแล้ว แต่ก็ยังมีการขายยาในลักษณะนี้อยู่บ้างในบางพื้นที่

ในร้านยาที่รายการ "ดูให้รู้" ได้ไปเยี่ยมชม มีการจัดแสดงกล่องยาแบบดั้งเดิมที่เคยใช้ในระบบโอกิงูซุริ ซึ่งในอดีตแต่ละบ้านจะมีกล่องยาฉุกเฉินวางไว้ และคนขายยาจะมาเยี่ยมปีละ 1-2 ครั้งเพื่อเก็บเงินค่ายาที่ถูกใช้ไป ระบบนี้เหมาะกับสมัยก่อนที่ยังไม่มีร้านขายยาทั่วไปอย่างในปัจจุบัน

กระบวนการผลิตยาแบบดั้งเดิมที่น่าทึ่ง

นอกจากจะได้เรียนรู้เกี่ยวกับประโยชน์ของยาสมุนไพรแล้ว นักท่องเที่ยวที่มาเยือนร้านยาในโทยามะยังได้ชมกระบวนการผลิตยาแบบดั้งเดิม ซึ่งเป็นประสบการณ์ที่หาดูได้ยาก ในอดีต การผลิตยาชนิดเม็ดต้องอาศัยแรงงานคนโดยเฉพาะ เริ่มจากการนำสมุนไพรมาผสมกันจนได้วัตถุดิบที่มีลักษณะคล้ายดินเหนียว จากนั้นนำมาวางบนแผ่นไม้ที่มีรูเจาะไว้เป็นแถว ใช้เท้ากดลงไปเพื่อให้ส่วนผสมออกมาเป็นเส้นยาว แล้วจึงตัดให้เป็นชิ้นๆ และปั้นด้วยมือจนกลมเป็นเม็ดยา ช่างผู้ชำนาญสามารถทำเม็ดยาได้ 700-1,050 เม็ดต่อครั้ง ขึ้นอยู่กับความชำนาญ ต้องใช้เทคนิคพิเศษในการกดแรงพอดีไม่มากหรือน้อยเกินไป และต้องให้เส้นยาเรียงเป็นแนวตรง ไม่เช่นนั้นจะทำให้เม็ดยามีขนาดไม่เท่ากัน

ปัจจุบันกระบวนการผลิตได้พัฒนาไปมากโดยใช้เครื่องจักรแทนแรงงานคน ทำให้ผลิตได้มากขึ้นและราคาถูกลง แต่ทางร้านยังคงสาธิตวิธีการผลิตแบบดั้งเดิมให้นักท่องเที่ยวได้ชมและทดลองทำด้วยตัวเอง สร้างความประทับใจและความเข้าใจในคุณค่าของยาสมุนไพรญี่ปุ่น ร้านยาในโทยามะยังมีการออกแบบบรรจุภัณฑ์ที่สวยงามและมีเอกลักษณ์ แต่ละชนิดของยาจะมีซองเป็นของตัวเอง มีการออกแบบที่สื่อถึงอาการของโรค เช่น ภาพใบหน้าคนจับแก้มแสดงถึงอาการปวดฟัน ภาพคนจับศีรษะแสดงถึงอาการปวดหัว หรือภาพตุ๊กตาดารุมะซึ่งเป็นตุ๊กตาล้มลุกในญี่ปุ่น สื่อถึงยารักษาไข้ที่จะช่วยให้ผู้ป่วยที่ล้มป่วยลุกขึ้นมาได้ใหม่ ที่พิเศษไปกว่านั้นคือทางร้านยังมีร้านอาหารอยู่ที่ชั้น 2 ซึ่งเสิร์ฟอาหารที่ผสมผสานสมุนไพรเพื่อสุขภาพ เป็นการส่งเสริมแนวคิด "อาหารเป็นยา" บอกถึงสรรพคุณของอาหารแต่ละจาน เช่น จานที่มีเนื้อหมูผสมกับกากเหล้าญี่ปุ่น ซึ่งช่วยลดคอเลสเตอรอลและให้ความอบอุ่นแก่ร่างกาย หรือจานที่มีหอยนางรมและหัวไชเท้าช่วยเพิ่มความอบอุ่นให้ร่างกาย เป็นต้น

ในปัจจุบัน แม้ว่าในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ญี่ปุ่นจะได้ลดความสำคัญของยาสมุนไพรลงเพื่อมุ่งพัฒนาประเทศให้ทันสมัยและผลิตยาเคมีเพื่อแข่งขันกับตะวันตก แต่ในยุคปัจจุบันที่ผู้คนหันมาให้ความสำคัญกับสุขภาพและความเป็นธรรมชาติมากขึ้น ยาสมุนไพรจึงได้รับความนิยมอีกครั้ง ร้านยาในโทยามะกลายเป็นสถานที่ท่องเที่ยวยอดนิยมที่ดึงดูดผู้คนทั้งชาวญี่ปุ่นและชาวต่างชาติที่สนใจเรื่องสุขภาพ ได้มาเรียนรู้ประวัติศาสตร์การแพทย์แผนโบราณของญี่ปุ่น ชมกระบวนการผลิตยา และซื้อยาสมุนไพรโบราณกลับไปใช้ หรือเป็นของฝากที่มีประโยชน์และมีเอกลักษณ์ไม่เหมือนใคร

ติดตามชมได้ในรายการ ดูให้รู้ วันอาทิตย์ที่ 20 เมษายน 2568 เวลา 17.30 - 18.00 น. ทางไทยพีบีเอส หรือรับชมผ่านทีวีออนไลน์ทาง www.thaipbs.or.th/Live และติดตามความเคลื่อนไหวของรายการได้ที่ www.facebook.com/Dohiru