ญี่ปุ่นจะหายจากแผนที่โลกจริงหรือ? ไขความลับแผ่นดินไหวครั้งใหญ่จากงานวิจัย

ญี่ปุ่นเกิดแผ่นดินไหวมากกว่า 50,000 ครั้งต่อปี ทั้งเล็กและใหญ่ แผ่นดินไหวระดับสี่เกิดประมาณ 1,000-1,500 ครั้งต่อปี หรือเกิดประมาณหนึ่งครั้งในทุกแปดชั่วโมง ระดับห้าถึงห้าจุดเก้าเกิดประมาณ 140 ครั้งต่อปี ระดับหกถึงหกจุดเก้าประมาณ 17 ครั้งต่อปี ส่วนระดับเจ็ดขึ้ไปที่ไม่อยากให้เกิดเกิดประมาณสองถึงสามครั้งต่อปี

แผ่นดินไหวระดับแปดขึ้นไปที่นำพาความเสียหายอันใหญ่หลวงเหมือนที่เกิดในปี 2011 สำนักงานอุตุนิยมวิทยาญี่ปุ่นเตือนว่ามีโอกาส 80-90% ที่จะเกิดแผ่นดินไหวระดับนี้ในบริเวณร่องลึกนันไกภายใน 30 ปีข้างหน้า คนญี่ปุ่นมีการศึกษาและพยากรณ์เพื่อเตรียมรับมืออย่างไร รายการดูให้รู้พาไปหาคำตอบที่ศูนย์วิจัยมหาวิทยาลัยโตเกียว

แผ่นดินไหวที่โนโตะ: บทเรียนล่าสุด

ต้นปี 2024 เกิดแผ่นดินไหวที่คาบสมุทรโนโตะขนาด 7.6 ตามมาตรวัดของญี่ปุ่น ถือเป็นแผ่นดินไหวที่รุนแรงที่สุดในภูมิภาคโฮคุริคุนับตั้งแต่มีการบันทึกในปี 1885 และเป็นครั้งแรกที่มีการประกาศเตือนสึนามิระดับสูงสุดนับตั้งแต่เกิดแผ่นดินไหวโทโฮคุในปี 2011 นักวิจัยอธิบายว่าแผ่นดินไหวมีประมาณสามอย่างใหญ่ ๆ อย่างแรกคือดินชนกันแล้วทำให้พื้นดินยกขึ้น อันที่สองคือดินชนแล้วส่วนหนึ่งตกลงไป อันที่สามคือมีการขยับแบบข้าง ๆ การเกิดแผ่นดินไหวทำให้มีการขยับเป็นวงกว้าง พื้นที่รอบข้างต่าง ๆ ทำให้ดินขยับไป ทรายโผล่ขึ้นมา น้ำโผล่ขึ้นมา บ้านเอียงบ้าง บ้านยุบบ้าง บางทีทรายถูกดูดเข้าไปข้างใน ความยาวของรอยแยกประมาณ 70 กิโลเมตร แผ่นดินที่ยกขึ้นสูงสุดประมาณ 5 เมตร จากภาพถ่ายเก่าเห็นว่าบริเวณนั้นเป็นทะเล แต่หลังแผ่นดินไหวพื้นที่ที่เป็นทะเลกลายเป็นดินขึ้นมา สูงถึง 3.6 เมตร

ทำไมญี่ปุ่นถึงมีแผ่นดินไหวเยอะ

ทะเลญี่ปุ่นเป็นผลลัพธ์ของการเปลี่ยนแปลงทางธรณีวิทยาและการเคลื่อนตัวของแผ่นเปลือกโลกที่ซับซ้อน เมื่อประมาณ 25 ล้านปีก่อน หมู่เกาะญี่ปุ่นแยกตัวออกจากแผ่นดินใหญ่เอเชีย ทำให้ญี่ปุ่นตั้งอยู่บนรอยต่อของแผ่นเปลือกโลกสำคัญหลายแผ่น ผลที่ตามมาคือญี่ปุ่นอยู่ในแนววงแหวนแห่งไฟ ซึ่งเป็นเขตที่เกิดแผ่นดินไหวและภูเขาไฟบ่อยที่สุดในโลก แผ่นแปซิฟิกและแผ่นฟิลิปปินส์ทั้งสองแผ่นกำลังดิ่งลงไป ทำให้เกิดแผ่นดินไหวจำนวนมากรอบ ๆ ญี่ปุ่น

เทคโนโลยีตรวจวัดแผ่นดินไหวใต้ทะเล

ศูนย์วิจัยมหาวิทยาลัยโตเกียวพัฒนาเครื่องมือตรวจวัดแผ่นดินไหวสองแบบ แบบแรกคือปล่อยตัวทุ่นตกไปตามธรรมชาติ เป็นเครื่องวัดแผ่นดินไหวที่สามารถปล่อยลงไปใต้ทะเล พอลงไปข้างล่างแล้วจะปรับบาลานซ์เอง ส่งคลื่น พอหมดธุระก็ปล่อยให้เซ็นเซอร์ลอยขึ้นมาเองได้ เครื่องนี้สามารถเช็กถึงเรื่องแผ่นดินไหวและภูเขาไฟด้วย ว่าจะระเบิดเมื่อไหร่จะเกิดยังไง ข้อดีคือราคาถูก แต่ข้อเสียคือข้อมูลจะรู้ช้า ไม่เรียลไทม์ เหมาะสำหรับนักวิจัยเก็บข้อมูลไว้ประมาณหนึ่งปีสามเดือน จะมีความลึกประมาณ 6,000 เมตร ซึ่งแปดสิบเปอร์เซ็นต์ของพื้นที่ทะเลญี่ปุ่นมีความลึกไม่เกินนี้ แบบที่สองคือใช้สายเคเบิล โดยเฉพาะออปติคอลไฟเบอร์ ก่อนหน้านี้ออปติคอลไฟเบอร์ใช้สำหรับส่งข้อมูลไปที่บนบกเท่านั้น แต่พอเวลาผ่านไปพบว่ามันสามารถเช็กแรงสั่นสะเทือนได้ด้วย ก็เลยมาใช้สองอย่าง เพิ่งเริ่มมาห้าปีเอง เครื่องวัดจะเช็กแผ่นดินไหวได้ทุก 20 กิโลเมตรต่อหนึ่งจุด แต่ถ้าใส่ออปติคอลไฟเบอร์เข้าไปข้างในแล้ว จะรู้ทุก ๆ หนึ่งเมตรเลย สายมีความยาว 70 กิโลเมตร จะรู้ถึง 14,000 จุด แผ่นดินขยับตรงไหนจะรู้ตรงนั้น ละเอียดมาก เมื่อแผ่นดินไหวใต้ทะเลเกิดก่อน คลื่นจะส่งมาที่บนบกทันทีก่อนที่แผ่นดินไหวจริงจะมาบนบก จะเตือนก่อนเลยประมาณสามถึงห้าวินาทีเลย สามารถช่วยเตือนภัยให้ชินคังเซ็นหยุดได้ไม่เกิดอุบัติเหตุ หรือโรงงานใหญ่ ๆ สามารถหยุดเครื่องยนต์ได้ ทำให้ป้องกันอุบัติเหตุได้เยอะ

การศึกษาแผ่นดินไหวในอดีต

การพยากรณ์ว่าแผ่นดินไหวจะเกิดเมื่อไหร่ทำได้ยาก แต่การศึกษาเพื่อจะได้รู้ว่าในอนาคตจะเกิดที่ไหน เกิดยังไง จะใหญ่ขนาดไหน ยังคงดำเนินต่อไป สิ่งที่คนในรุ่นนี้กำลังศึกษาอยู่จะเป็นฐานข้อมูลเป็นประโยชน์ให้กับนักวิจัยในรุ่นต่อ ๆ ไปได้นำไปต่อยอด ในปี ค.ศ. 869 มีแผ่นดินไหวใหญ่เกิดขึ้นขนาดประมาณเก้า ทำไมรู้ได้ สมัยก่อนไม่มีเครื่องวัด นักวิจัยบอกว่าเมื่อเกิดแผ่นดินไหวดินหรือน้ำหรือสึนามิพัดเข้ามาในฝั่ง ดินจะกลบบ่อ พอเวลาผ่านไปก็ขุดบ่อขุดดินที่ทับถม ดูว่าดินตรงนั้นมีสีอะไร มีสัตว์อะไรอาศัยอยู่ ดูความลึก ก็จะคำนวณได้ว่าน่าจะมีความลึกความแรงของความสั่นสะเทือนเท่าไหร่ ไม่ได้เจาะดูที่บ่ออย่างเดียว ดูส่วนอื่น ๆ ของสิ่งแวดล้อมที่อยู่ใกล้ ๆ หรือที่ไกล ๆ ดูว่ามีแรงกระทบไปถึงไหน ของญี่ปุ่นมีการจดข้อมูลเก็บไว้ละเอียดมาก มีการเล่าเรื่องเพื่อให้คนรุ่นใหม่ได้เช็ก การแผ่นดินไหวที่จะเกิดขึ้นใหญ่ ๆ แบบนี้ประมาณ 800 ปีมีครั้งนึง 1,000 ปีมีครั้งนึง 1,500 ปีมีครั้งนึง มันจะเกิดแน่นอน ตอนนี้ผ่านไปแล้วประมาณ 500 ปี อีก 300 ปีในช่วง 800 ปีหรือ 1,000 ปีหรือ 1,500 ปีอาจจะเกิดขึ้นแรง ๆ ขนาดนี้ใหญ่เข้ามาแน่นอน

ทำไมไทยถึงรู้สึกโยกนาน

เมื่อวันที่ 28 มีนาคมที่ผ่านมาเกิดแผ่นดินไหวขนาด 7.7 แมกนิจูดที่เขตสกายประเทศเมียนมาร์ แต่ส่งผลมาถึงไทยแบบใหญ่หลวง คำถามคือทำไมที่ไทยถึงรู้สึกว่าโยกนาน นักวิจัยบอกว่าเพราะประเทศไทยน่าจะเป็นพื้นที่ที่นิ่ม แผ่นดินไหวที่เมียนมาร์ใหญ่กว่าของโนโตะอีก มีแรงสั่นสะเทือนไปถึง 500 กิโลเมตร แต่ของโนโตะประมาณ 100-150 กิโลเมตร การสั่นสะเทือนปกติถ้าใกล้กันจะมีการสั่นสะเทือนเยอะกว่า ถ้าไกลจะมีการสั่นสะเทือนน้อย แต่ทำไมบางทีที่อยู่ใกล้กันบางทีก็สั่นน้อย บางทีก็สั่นมาก เพราะพื้นผิวที่นิ่ม ยิ่งมีพื้นผิวที่นิ่มจะมีการโยกสั่นสะเทือนมากกว่า ดังนั้นถ้าจะซื้อบ้านก็สามารถดูได้ว่าพื้นที่ตรงไหนที่มีพื้นที่นิ่มเยอะก็จะมีโอกาสโยกเยอะ ประเทศไทยน่าจะเป็นพื้นที่ที่นิ่ม พอนิ่มแล้วก็จะโยกเสร็จแล้วยิ่งเป็นตึกที่สูงมันก็จะโยกไปโยกมา ทำให้สั่นนาน โตเกียวนาโกย่าต่าง ๆ ที่ดินนิ่มก็คือที่ที่มีแผ่นดินไหวเยอะแล้วโยกนาน

ร่องลึกนันไก: ภัยคุกคามครั้งใหญ่

นันไกทราฟคือร่องน้ำลึกใต้ทะเลที่ตั้งอยู่ทางตอนใต้ของญี่ปุ่น เป็นหนึ่งในพื้นที่ที่มีความเสี่ยงสูงที่สุดต่อการเกิดแผ่นดินไหวขนาดใหญ่และคลื่นสึนามิ เคยเกิดแผ่นดินไหวขนาดใหญ่ในบริเวณนี้ทุก 100-200 ปี ครั้งล่าสุดเกิดเมื่อปี 1946 ขนาด 8.1 แมกนิจูดมาพร้อมคลื่นสึนามิสูงถึง 6 เมตร รัฐบาลญี่ปุ่นเตือนไว้เลยว่าภายใน 30 ปีนี้จะเกิดแผ่นดินไหวใหญ่ที่ตรงนี้อย่างแน่นอนถึง 80% ดูแผนที่จะเห็นจุดสีแดงกับสีเหลืองเป็นจุดที่แผ่นดินไหวเคยเกิดขึ้นมาก่อน ทางด้านตะวันออกเฉียงเหนือเป็นสีแดงเต็ม แต่อีกด้านหนึ่งไม่เกิดขึ้นเลย นั่นหมายถึงอะไร ถ้ามันไม่มีการเกิดอะไรเลย มันคือกำลังค้างเตรียมพลังงาน สะสมพลังงานที่จะระเบิดออกมาเป็นแผ่นดินไหว

อันตรายที่ตามมา

ถ้าแผ่นดินไหวจะเกิดดินถล่มดินสไลด์ตึกถล่มไฟไหม้ แต่ที่น่ากลัวที่สุดคือสึนามิ สึนามิเข้ามาครั้งที่แล้วคนเสียชีวิตไปสองหมื่นคน เพราะที่ญี่ปุ่นจะสร้างตึกหรือบ้านที่ทนต่อแผ่นดินไหวได้บ้าง ความสูงของสึนามิถ้าเล็กประมาณ 15-17 เมตร ถ้าสูงก็ 34 เมตร สูงเท่ากับตึกเจ็ดชั้น ความเร็ว 100 กิโลเมตรต่อชั่วโมง เท่ากับรถ ที่โตเกียวสิ่งที่น่ากลัวที่สุดคือไฟไหม้ ครั้งที่แล้วคนเสียชีวิตประมาณหนึ่งแสนคน โรงพยาบาลอะไรเข้าไม่ทัน มีปัญหาหลายอย่าง เพราะนั้นคนที่จะอยู่รอดได้คือคนที่เตรียมพร้อม ตึกบ้านมันล้มขึ้นมา ตู้ล้มทับ เราจะไปโรงพยาบาลไม่ได้ ไม่มีใครดูแล หมอก็ไม่พอ

การเตรียมพร้อมรับมือ

ถ้าอยู่แถวทะเลต้องรู้ตัวก่อนว่าถ้าแผ่นดินไหวมาต้องคอยฟังที่เขาเตือนมา เตรียมขึ้นไปบนเนินสูง ๆ ไว้ก่อน หนีห่างจากทะเล ถึงเวลามีกระเป๋าของเราพร้อม มีไฟฉาย มีอาหาร มีเครื่องนุ่งห่ม มียาหรือมีเงินไว้ในกระเป๋า ถึงเวลาแบกออกเลย ผู้เชี่ยวชาญและทางรัฐบาลไม่ได้แอบเก็บข้อมูลไว้ เปิดเผยอย่างเต็มที่ ไม่มีการปิดอย่างแน่นอนเพื่อให้เป็นประโยชน์ต่อทุกคน ปัจจุบันเริ่มใช้ออปติคอลไฟเบอร์วัดความสั่นสะเทือนได้เป็นแบบเมตรต่อเมตร ตอนนี้รู้ว่าแผ่นดินไหวเริ่มเมื่อไหร่ แต่ต่อไปมีข้อมูลเก็บมากขึ้นเรื่อย ๆ อาจจะเป็น AI ที่สามารถคาดเดาได้ว่าแผ่นดินไหวจะเกิดขึ้นและรู้ก่อนแผ่นดินไหว

ญี่ปุ่นจะหายจากแผนที่โลกจริงหรือ

คำตอบคือไม่จริง เป็นข่าวลือ แผ่นดินของญี่ปุ่นหรือเกาะญี่ปุ่นจะหายไป ถ้าจะเกิดขึ้นอีกประมาณหลายร้อยล้านปี นักวิทยาศาสตร์เทเระดะ โทราชิโกะ มีเหลือคำพูดไว้ว่าภัยพิบัติจะเกิดขึ้นตอนที่เราลืมไปแล้ว นั่นหมายถึงว่าตอนที่เพิ่งเกิดแผ่นดินไหวมาเราจะไม่ค่อยลืม แต่พอผ่านไปสักปีสองปีสามปีสี่ปี ภัยพิบัติที่เราเคยเกิดขึ้นเราจะลืม เมื่อเราลืมเมื่อไหร่ก็จะเกิดขึ้นในช่วงนั้นอีกที นึง เราต้องเตรียมไว้เสมอ

ติดตามชมได้ในรายการ ดูให้รู้ วันอาทิตย์ที่ 14 กันยายน 2568 เวลา 17.30 - 18.00 น. ทางไทยพีบีเอส หรือรับชมผ่านทีวีออนไลน์ทาง www.thaipbs.or.th/Live และติดตามความเคลื่อนไหวของรายการได้ที่ www.facebook.com/Dohiru